7. Ο Θεός πατέρας και
μητέρα; Ενστάσεις για την ανθρωπομορφική γλώσσα της Βίβλου
Οι αντι-σεξιστές όμως και οι φεμινιστικοί κύκλοι
επιμένουν. Γιατί, ρωτούν, ο Θεός της Βίβλου αναφέρεται ως «θεός» αρσενικού
γένους; Είναι ο «θεός» γένους αρσενικού; Έχει ανδρικά χαρακτηριστικά; Γιατί
θεός, κι όχι θεά ή καλύτερα θείον ον; Γιατί «πατέρας» κι όχι, «πατέρας και
μητέρα»; Δεν αποτελεί αυτό σεξιστική διάκριση; Επιπλέον ο Θεός στην Παλαιά
Διαθήκη ιδιαίτερα, δεν περιγράφεται ως ανδρείος πολεμιστής (Έξ. 15:3-7),
αρρενωπός δεσπότης, κυρίαρχος έως τύραννος, που σαν Ανατολίτης (sic) άρχοντας,
διατάσσει και υποδουλώνει ανθρώπους και λαούς στο θέλημά του; Τι νόημα έχουν
αυτές οι εκφράσεις για το θείο ον;
Τέτοιου είδους αντιλήψεις, τάχα μοντέρνες, έκαναν ως
και μερικούς μεταφραστές της Βίβλου να θέλουν να εξισορροπήσουν τα πράγματα.
Έτσι στη μετάφραση που επεξεργάστηκε το Εθνικό Συμβούλιο των Εκκλησιών (Η.Π.Α.)
(National Council of Churches) η υπεύθυνη επιτροπή προσπάθησε ν’
απαλλάξει τη Βίβλο από το αντρικό πατριαρχικό μοντέλο, αναθεωρώντας 313 χωρία
των Γραφών, μετριάζοντας το αρσενικό γένος! Ακόμη, και το «Υιός Θεού», το
μεταφράζουν σε «παιδί Θεού». Και έτσι, στα εδάφια που εμφανίζεται ο Θεός σαν
πατέρας, προσθέτουν και τη λέξη μητέρα! Και στα εδάφια που λέγουν π.χ. ο Θεός
του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ, προσθέτουν και της Σάρρας και της Ρεβέκκας
και της Λείας και Ραχήλ! Προσπαθούν δηλαδή, να «εκμοντερνίσουν» τη γλώσσα της
Βίβλου που τους φαίνεται αρχαϊκή, πρωτόγονη, σεξιστική και ακατάλληλη για την
εποχή μας.
Αλλά, βέβαια, αν ήξεραν καλά τις Γραφές, αν τις
κατανοούσαν καλύτερα, θα διαπίστωναν ότι η Βίβλος τους πρόλαβε! Γιατί, μπορεί
να δίδεται έμφαση για ανθρωπολογικούς και, ιδιαίτερα, κοινωνιολογικούς λόγους
στις περιγραφές του θείου όντος, ως άρρενος, και να χρησιμοποιείται συνήθως
ανθρωπομορφική γλώσσα κατά συγκατάβαση και κατ’ οικονομία προς το
«συνεννοείσθαι» και να περιγράφεται ο Θεός, όχι μόνο, ως πολεμιστής, κριτής,
ποιμένας, βασιλιάς κ.λπ., αλλά και ότι έχει πρόσωπο και μάτια και αυτιά, δεξί
χέρι, βραχίονα κ.λπ. (1 Πετρ. 3:12· Ιεζ. 20:33· Εξ. 15:6). Αλλά εδώ πρόκειται
για την λεγόμενη μεταφορική γλώσσα περιγραφής του Θεού, όπως μεταφορικές είναι
και οι εκφράσεις για το Θεό που τον περιγράφουν ως ήλιο, ασπίδα, βράχο κ.λπ.
(Ψαλμ. 84:11· Δευτ. 32:4, 31). Το ζήτημα το είχε ήδη επισημάνει ο Ωριγένης (2ος
αι. μ.Χ.), ο δε Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ορθά παρατήρησε ότι: «Κατά την συνήθεια
την ανθρωπίνην ημίν διαλέγεται η θεία Γραφή» κι αυτό, γιατί «η αιτία της των
λέξεων παχύτητος η ασθένεια τυγχάνει η ημετέρα» (P.G. 53, 73, 192).
Έτσι, ο Γιαχβέ περιγράφεται ως «Θεός» αρσενικού γένους
γιατί έτσι προτίμησε να αποκαλυφθεί στους πιστούς ανθρώπους, για να εντυπωθεί
κυρίως στη διάνοιά τους, η ιδιότητα της δυνάμεως (παντοδυναμίας) του, που
προσιδιάζει στο άρρεν φύλο και άρα της προστατευτικότητας του λαού του και των
πιστών. Ο «βραχίων του Γιαχβέ» είναι σύμβολο της δυνάμεώς του όπως και η «δεξιά
του Κυρίου». Ο «δάχτυλος του Θεού» δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά, σύμβολο του
Αγίου Πνεύματος (Λουκ. 11:20· Ματθ. 12:28). Ωστόσο, σ’ άλλες περιπτώσεις
αποκαλύπτοντας τις ιδιότητες του ελέους και της στοργικότητας, χρησιμοποιούνται
εκφράσεις που προσιδιάζουν στο θήλυ φύλον. Έτσι στον Ψαλμό 131:1, 2 διαβάζουμε:
«Κύριε, δεν περηφανεύτηκε η καρδιά μου… ειν’ η ψυχή μου ησυχασμένη και ήρεμη
σαν βρέφος θηλασμένο στη μάνα του κοντά» (πρβλ. και Ψαλμ. 22:9, 123:2). Στον
Ησαΐα 42:13 ο Θεός πλησιάζει με ορμή πολεμιστή αλλά στο 42:14 ο Κύριος λέει:
«…τώρα θα φωνάξω σαν τη γυναίκα που γεννάει…» Πάλι στον Ησαΐα 49:13-15, ο Θεός
παρομοιάζεται με μητέρα που δεν ξεχνάει το βρέφος της κ.α. Ο απ. Παύλος από την
άλλη μεριά, στην προς Εβραίους επιστολή όπου αναφέρει τους πιστούς πατέρες του
Ισραήλ μετά τον Αβραάμ, αναφέρει τη Σάρρα και την πίστη της, τον Ιακώβ, τον
Ιωσήφ, τον Μωυσή, αλλά και την Ραάβ και την πίστη της! (Εβρ. 11:11, 31).
Ασφαλώς, αν καταλαβαίνει κανείς τη γλώσσα της Βίβλου
και το μήνυμά της δεν χρειάζεται κανένας εκμοντερνισμός της. Όπως έλεγε αρχαίος
συγγραφέας: το μήνυμα της Βίβλου δεν βρίσκεται στην ξερή ανάγνωσή της, αλλά
στην κατανόησή της (non in legendο sed in intelligendo). Για
περισσότερα ο αναγνώστης μπορεί να δει, μεταξύ άλλων, το βιβλίο του
παλαιοδιαθηκολόγου Ηλία Οικονόμου, Κεφάλαια προβληματικής βιβλικής
ερμηνευτικής (1983, σελ. 28 επ.) και G. B. Caird, Language
and Imagery of the Bible.
Σημειώνω εδώ ότι, ακόμη και ένας φυσικός της ολκής
του Werner
Heisenberg (Νόμπελ Φυσικής, 1932) σημειώνει ότι, η γλώσσα των κειμένων της θρησκείας
κατ’ ανάγκην είναι γλώσσα παραβολική, ανθρωπομορφική-συμβολική, όπως με σύμβολα
και εικόνες εκφράζεται πολλές φορές και η ίδια η επιστήμη (Der Teil
und das Ganze, σελ. 273, 275).
Συγγραφέας: Τσινικόπουλος, Δημήτρης
