Δορυφορική φωτογραφία του Γκρίνουιτς. Η διακεκομμένη γραμμή σημειώνει τον παραδοσιακό πρώτο μεσημβρινό, η συμπαγής γραμμή τον νέο (Πηγή; Stephen Malys,et al. / Google Maps, Infoterra Ltd. & Bluesky)
Το 1884, οι χώρες που συμμετείχαν στο Διεθνές Συνέδριο Μεσημβρινού στην Ουάσινγκτον αποφάσισαν να ορίσουν τον πρώτο μεσημβρινό της Γης -με βάση τον οποίο υπολογίζεται το γεωγραφικό μήκος- ως τον μεσημβρινό που διέρχεται από το αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς έξω από το Λονδίνο. Σήμερα, όμως, ο πρώτος μεσημβρινός βρίσκεται 102 μέτρα πιο ανατολικά.
Ο λόγος για αυτή τη μάλλον μεγάλη διαφορά είναι το GPS, το οποίο χρησιμοποιεί δορυφόρους για να μετρά τις ακριβείς συντεταγμένες σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Η τεχνική αυτή διαφέρει σημαντικά από αυτές που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα στο Γκρίνουιτς, εξηγεί μια νέα μελέτη για την ιστορία του πρώτου μεσημβρινού στην επιθεώρηση Journal of Geodesy.
Ο παραδοσιακός πρώτος μεσημβρινός σημειώνεται στο έδαφος γύρω από το αστεροσκοπείο με μια γραμμή από ανοξείδωτο χάλυβα, η οποία αν επεκτεινόταν θα συνέδεε τους δύο πόλους της Γης και θα έτεμνε κάθετα τον ισημερινό. Εξ ορισμού, το γεωγραφικό μήκος πάνω σε αυτή τη γραμμή είναι μηδέν μοίρες.
Μόνο μία τέτοια γραμμή, ή μεσημβρινός, περνά από κάθε σημείο του πλανήτη. Ο μεσημβρινός του Γκρίνουιτς υπολογίστηκε με ένα εξειδικευμένο τηλεσκόπιο, το τηλεσκόπιο μεσημβρινής διάβασης ή μεσημβρινό κύκλο, το οποίο μετρά τις θέσεις άστρων και επιτρέπει τον υπολογισμό της τοπικής ώρας.
Το σημαντικό είναι ότι το όργανο αυτό πρέπει να τοποθετείται σε απόλυτα κατακόρυφη θέση, η οποία υπολογιζόταν από ένα βαρίδι που κρεμόταν μέσα σε μια λεκάνη γεμάτη υδράργυρο ώστε να δημιουργεί μια επίπεδη, οριζόντια επιφάνεια.
Το πρόβλημα, εξηγεί η νέα μελέτη, είναι ότι το κατακόρυφο όπως μετράται με αυτή τη μέθοδο επηρεάζεται από τοπικές συνθήκες. Το κυριότερο είναι ότι η Γη δεν είναι μια τέλεια, ομοιογενής σφαίρα. Μεγάλες συγκεντρώσεις μάζας όπως τα βουνά διαταράσσουν τοπικά το βαρυτικό πεδίο και μαζί με αυτό τις αστρονομικές μετρήσεις των μεσημβρινών.
Αντίθετα, η τεχνολογία του GPS επιτρέπει στους ερευνητές να μετρούν το κατακόρυφο από το Διάστημα ως μια νοητή γραμμή που περνά ακριβώς από το κέντρο της Γης.
Όπως αναφέρουν οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια, του Αστεροσκοπείου του Αμερικανικού Ναυτικού, της Εθνικής Υπηρεσίας Γεωχωρικών Δεδομένων και Πληροφοριών και της εταιρείας Analytical Graphics, η απόκλιση των 102 μέτρων στο Γκρίνουιτς μπορεί πράγματι να υπολογιστεί με ακρίβεια από χάρτες του βαρυτικού πεδίου.
Σήμερα, μόνο οι τουρίστες που συμβουλεύονται το GPS στα κινητά τους τηλέφωνα αντιλαμβάνονται ότι η χαλύβδινη γραμμή στο έδαφος απέχει αρκετά από τον πραγματικό πρώτο μεσημβρινό.
Επιμέλεια: Βαγγέλης Πρατικάκης
