Ιούδ.α:3 Αγαπητοί, επειδή καταβάλλω πάσαν σπουδήν να σας γράψω περί της κοινής σωτηρίας, έλαβον ανάγκην να σας γράψω, προτρέπων εις το να αγωνίζησθε δια την πίστιν, ήτις άπαξ παρεδόθη εις τους αγίους.

Κυριακή 24 Μαρτίου 2013

Ειρήνη στην εκκλησία

Κάποιοι έχουν την άποψη ότι οι συγκρούσεις ανάμεσα γενικά στους ανθρώπους και ειδικά ανάμεσα στους χριστιανούς είναι αναπόφευκτες κι από μια άποψη και χρήσιμες, γιατί όταν στο τέλος επέλθει η συμφιλίωση- κάτι που γίνεται σχεδόν πάντα μ’ ελάχιστες εξαιρέσεις- οι σχέσεις ανάμεσα στα συγκρουόμενα άτομα ή ανάμεσα στις συγκρουόμενες ομάδες βελτιώνονται και γίνονται πιο σταθερές, κι ίσως και πιο ειλικρινείς. Μια άποψη που θυμίζει το «πόλεμος πατήρ πάντων» του αρχαίου φιλοσόφου Ηράκλειτου. Όσο και αν από κάποιες τυχαίες συγκυρίες μπορεί πότε – πότε να συμβαίνουν και μερικές ευτυχείς καταλήξεις, μου είναι αδύνατον να συμφωνήσω με μια τέτοιου είδους λογική. Ένας πόλεμος αφήνει πίσω του πάντα ερείπια και πληγές, κι αν καμιά φορά τα ερείπια κτίζονται πιο όμορφα από πριν, οι πληγές όμως μένουν, με ολέθρια αποτελέσματα, μόνιμα τις πιο πολλές φορές. Άλλωστε ο απόστολος Παύλος δε μας προτρέπει άδικα να ειρηνεύουμε «μετά πάντων ανθρώπων», κάτι που τονίζει με μεγαλύτερη ακόμη έμφαση ο ίδιος ο Χριστός: «μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται».

«Ειρήνη» λοιπόν το θέμα μας, και το πρώτο που πρέπει να διευκρινίσουμε είναι ότι θα περιοριστούμε κυρίως στο κεφάλαιο της ειρήνης μέσα στην τοπική εκκλησία, κι αν αναφερθούμε και στην ειρήνη ανάμεσα σε εκκλησίες ή σε εκκλησιαστικές ομάδες ή στην ειρήνη που πρέπει να καλλιεργεί ο χριστιανός σαν άτομο στο όποιο περιβάλλον του, θα το κάνουμε μονάχα στο βαθμό που θα υπηρετήσει το κυρίως θέμα μας: ειρήνη ανάμεσα στα μέλη μιας εκκλησίας, καλές σχέσεις μεταξύ τους και με τον ποιμένα τους, διάθεση συνεργασίας από όλους με όλους, κλίμα και ατμόσφαιρα που ευνοεί την πνευματική προκοπή των πιστών και του έργου του Θεού πιο γενικά, κι όπου –και μονάχα εκεί- μπορούν να φυτρώσουν και να αυξήσουν ανενόχλητοι οι καρποί του Πνεύματος, γνώρισμα απαραίτητο για μια γνήσια και υγιή εκκλησία του Χριστού.
Βέβαια, το θέμα της ειρήνης με την πλατιά του έννοια κι εφαρμογή είναι απέραντο και απέραντα ενδιαφέρον, ο λόγος όμως που το περιορίζουμε κυρίως στην τοπική εκκλησία είναι ότι ιδιαίτερα εκεί είναι εξαιρετικά επείγον και επιτακτικό. Γιατί παρόλο ότι θάπρεπε η ειρήνη στις κοινότητες των πιστών να θεωρείται αυτονόητη, συμβαίνει εντελώς το αντίθετο. Δυστυχώς η ειρήνη παραμελείται και παραβιάζεται κατά τρόπο απαράδεκτο μέσα σε πολλές τοπικές εκκλησίες κι εδώ στον τόπο μας και σ’ όλα τα μέρη του κόσμου, φαινόμενο που κυριολεκτικά καταστρέφει τα θεμέλια της εκκλησίας του Χριστού. Και το χειρότερο είναι ότι δε φαίνεται οι πιστοί και κυρίως οι πνευματικοί υπεύθυνοι ν’ ανησυχούν ιδιαίτερα γι’ αυτό και να φροντίζουν να εξαλειφθεί το κακό με κάθε θυσία, και περιορίζονται σε ηχηρές εκφράσεις για αγάπη, ξεχνώντας ότι αγάπη χωρίς την ειρήνη και την ομόνοια είναι αδύνατο να υπάρχει. Γιατί αν θέλεις ειλικρινά ν’ αγαπήσεις τον αδελφό σου, πρέπει πρώτα να μάθεις να τον καταλαβαίνεις, να κατανοείς δηλ. τις αδυναμίες του και ν’ αντιμετωπίζεις με επιείκεια τα σφάλματα και τις ελλείψεις του, κι ακόμη να πολεμήσεις τα αισθήματα μικροψυχίας  και φθόνου που μπορούν να φωλιάζουν μέσα σου σε βάρος του. Και τέλος, να είσαι πρόθυμος να συνεργασθείς μαζί του, έστω κι αν δε συμφωνείς μαζί του σε όλα ή αν ορισμένα χαρακτηριστικά του κι ορισμένες πρακτικές του σ’ ενοχλούν. Μ’ άλλα λόγια, για ν’ αγαπήσεις τον αδελφό σου πρέπει πρώτα να μάθεις να τον αποδέχεσαι και να συμβιώνεις ειρηνικά μαζί του. Μιλάμε πολύ γι’ αγάπη μέσα στις εκκλησίες μας. Ξεχνάμε όμως ότι για να φτάσουμε στην κορυφή όπου βρίσκεται η αγάπη πρέπει να περάσουμε από πολλά άλλα σκαλοπάτια πιο πριν.
Όταν θέλουμε ν’ αρχίσουμε το κτίσιμο, καθαρίζουμε πρώτα το πάτωμα από τα σκουπίδια και τα μπάζα, γιατί δεν μπορείς να κτίσεις σε έδαφος γεμάτο με κάθε είδους ξένα σώματα και άσχετα υλικά. Το ίδιο ακριβώς γίνεται με την αγάπη. Δεν κτίζεται, αν το έδαφος πρώτα δεν καθαρίσει. Πρώτα θα φύγουν όλα εκείνα τα σκοτεινά αισθήματα που σε σπρώχνουν να προσβάλλεις, να μειώνεις, να βλάπτεις τον αδελφό σου, που σε σπρώχνουν ν’ ακονίζεις τα νύχια σου για να στήσεις καυγά μαζί του, κι ύστερα μέσα στο ήρεμο και ήπιο ειρηνικό κλίμα που θα προκύψει θα φυτρώσει και θα ευδοκιμήσει η αγάπη. Το αντίθετο δε γίνεται, κι είναι απλώς νεκρό σύνθημα. Μην ξαναπείς λοιπόν «γίνονται καυγάδες μέσα στην εκκλησία μου, γιατί δεν υπάρχει αγάπη». Αυτό αποτελεί φράση άδεια, χωρίς περιεχόμενο, έτσι, για να πούμε κάτι. Στην πραγματικότητα για να υπάρξει αγάπη, πρέπει να σταματήσουν οι καυγάδες και να επικρατήσει ειρήνη. Ας το πούμε με πιο πνευματική γλώσσα: μόνο μέσα από μια καθαρή καρδιά, απαλλαγμένη από ύποπτα και σκοτεινά αισθήματα, μπορεί ν’ αναβλύσει το ζωντανό νερό της αγάπης. Και προσέξτε: δεν ισχυρίζομαι ότι όταν υπάρχει ήπια και ειρηνική ατμόσφαιρα υπάρχει οπωσδήποτε και αγάπη, στο βαθμό τουλάχιστον και στο είδος που την απαιτεί ο λόγος του Θεού. Εκείνο όμως που είναι σίγουρο, είναι ότι αποκλείεται να υπάρξει αγάπη μέσα σε μια εκκλησία, όταν τα μέλη της βρίσκονται σ’ εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ τους. Το αναλογίζεστε;
Ο Κύριος στο κατά Ιωάννη ευαγγέλιο μας τόνισε πως το πρώτο και κύριο γνώρισμα μιας χριστιανικής κοινότητας είναι η αγάπη ανάμεσα στους χριστιανούς. Μ’ άλλα λόγια μια χριστιανική συντροφιά -είτε εκκλησία λέγεται, είτε αδελφότητα, είτε οργάνωση, είτε επιμέρους ομάδα σε εκκλησία, είτε ιεραποστολή, είτε οτιδήποτε άλλο- αν δεν έχει  σαν κύριο γνώρισμα την αγάπη, δεν μπορεί να λέγεται χριστιανική. Από δω βγαίνει το συμπέρασμα πως, μια και η εμπόλεμη κατάσταση σε μόνιμη βάση αποκλείεται να συνυπάρξει με την αγάπη, οι συχνοί καυγάδες σα μόνιμο  φαινόμενο δημιουργούν σοβαρότατα ερωτηματικά κατά πόσο ο Κύριος θεωρεί δικούς του εκείνους που παραβιάζουν την πιο βασική εντολή του.
Θέλετε και κάτι άλλο, ακόμη πιο συνταρακτικό; Θυμάστε τα λόγια του Κυρίου στην αρχιερατική προσευχή του: «δια να είναι εν ημίν εν, δια να πιστεύση ο κόσμος ότι συ με απέστειλας» Μ’ άλλα  λόγια αν υπάρχουν διαιρέσεις και  ταραχή μέσα στην εκκλησία του Χριστού, αν δεν υπάρχει γενικά πνεύμα ενότητας που θάπρεπε νάναι το πρωταρχικό γνώρισμα ανάμεσα στους χριστιανούς, τότε κάνουμε τον κόσμο ν’ αμφιβάλλει αν πράγματι ο Χριστός ήταν σταλμένος από το Θεό πάνω στη γη. Δεν είναι φοβερό να το αναλογιστούμε; Δεν πρέπει να μας κάνει να φοβηθούμε πολύ το γεγονός ότι οι διαιρέσεις, οι καυγάδες μας και η έλλειψη ομόνοιας και αγάπης έχουν επίδραση επάνω στην ίδια την ουσία της θεϊκής αποστολής του Χριστού; Πόσο  άραγε τάχουμε προσέξει όλα αυτά, και πόσο σοβαρά τάχουμε αντιμετωπίσει;

Υποθέτω -και ελπίζω- ότι μέχρι τώρα, τουλάχιστον θεωρητικά, όλοι συμφωνούμε. Κανείς δεν έχει αντίρρηση ότι είναι προτιμότερο στο περιβάλλον όπου ζει –και ιδιαίτερα στο εκκλησιαστικό του περιβάλλον- να υπάρχει ειρηνική ατμόσφαιρα κι όλοι να συνεργάζονται αρμονικά, αρκεί όλα να γίνονται σύμφωνα με τη δική του επιθυμία και τη δική του νοοτροπία. Το πρόβλημα αρχίζει τη στιγμή που κάτι πάει αντίθετα με τις δικές του προδιαγραφές. Κάτι που εφαρμόζεται έτσι όπως εφαρμόζεται, ή κάποια διδασκαλία έτσι όπως διατυπώνεται «δε συμφωνεί με το θέλημα του Θεού και την Αγία Γραφή» – και ξέρουμε ότι μέσα στις εκκλησίες αμέτρητοι είναι εκείνοι που ερμηνεύουν αυθαίρετα και το ένα και το άλλο. Ή κάποιος από εκείνους που ανέλαβαν μια διακονία «δεν είναι αρκετά πνευματικός» -κι οι περισσότεροι διαθέτουν ένα μετρητή πνευματικότητας «μεγίστης ακριβείας». Σε μια ομάδα που έχει δραστηριοποιηθεί μέσα στην εκκλησία σ’ ένα ορισμένο τομέα περιλαμβάνεται και κάποιος που κάποτε είχε ακουστεί γι’ αυτόν κάτι. «Μήπως γι’ αυτό το λόγο δε μας ευλογεί αρκετά ο Θεός; Μήπως θυμίζουμε λίγο την περίπτωση του Αχάν που κράτησε για τον εαυτό του κρυφά τα εχθρικά λάφυρα και πλήρωσε την παράβασή του ολόκληρος ο λαός;» (Πάντα υπάρχει πρόχειρο ένα παράδειγμα από την Αγία Γραφή, κυρίως από την Παλιά Διαθήκη, που «δένει» με την περίπτωση).
Να μερικές από τις πιο «πνευματικοφανείς», ας πούμε, αφορμές για να ξεκινήσει μέσα σε μια εκκλησία μια διαμάχη ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες παρατάξεις. Και λέμε  «πνευματικοφανείς» γιατί σύντομα γίνεται ολοφάνερο τις πιο πολλές φορές ότι οι βαθύτερες ρίζες έχουν πολύ περισσότερη σχέση με άλλου είδους κίνητρα καθόλου πνευματικά.
Αυτό δε σημαίνει ότι αποκλείεται να εμφανιστούν και φαινόμενα που πράγματι πρέπει να κτυπηθούν στη ρίζα τους και που βλάπτουν την πνευματική πορεία της εκκλησίας. Το ερώτημα είναι πώς πρέπει ν’ αντιμετωπιστούν τέτοιου είδους καταστάσεις χωρίς να προκληθούν διαιρέσεις και χωρίς να διαταραχθεί η ειρήνη μέσα στην εκκλησία. Και είναι εδώ ακριβώς που  δοκιμάζεται το χριστιανικό ήθος και η αληθινή πνευματικότητα όλων μας.

Μια άλλη σημαντική αιτία που μπορεί να προκαλέσει και έχει προκαλέσει πολλά θλιβερά φαινόμενα μέσα στις ομάδες των πιστών, προέρχεται από καθαρά προσωπικές ή και οικογενειακές παρεξηγήσεις και πικρίες. «Ο γιος μου ή η κόρη μου έχει διάθεση να δουλέψει μέσα στην εκκλησία, έχει αυτά κι αυτά τα χαρίσματα και τα ταλέντα, κι όμως κανείς δεν τον/την έχει προσέξει ποτέ και βρίσκεται συνεχώς  στο περιθώριο». Ή: «η οικογένειά μας μέσα στην εκκλησία είναι εντελώς παραγκωνισμένη, κανείς δε μας δείχνει αγάπη, ούτε κι ενδιαφέρεται κανείς για μας» και άλλα παρόμοια. Δεν αποκλείεται όλα αυτά να είναι αλήθεια και να συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Δεν αποκλείεται οι πνευματικοί υπεύθυνοι της εκκλησίας να μεροληπτούν προς όφελος μιας ομάδας ή και μιας οικογένειας και σε βάρος μιας άλλης. Αλίμονο σ’ εκείνους που τους έχει τοποθετήσει ο Κύριος σε μια τέτοια τόσο υπεύθυνη θέση και παραγνωρίζουν και αφήνουν αναξιοποίητα χαρίσματα και πικραίνουν αδελφούς και στραγγαλίζουν την πνευματική προκοπή της εκκλησίας. Κι από το άλλο μέρος αλίμονο σ’ εκείνους που ήρθαν στην εκκλησία μόνο και μόνο για να γκρινιάζουν, να παρεξηγιούνται και να βρίσκουν ελλείψεις στα πάντα και αφορμές μονάχα για διχόνοια και διαιρέσεις.
Κοντολογίς, οι αφορμές για να διαταραχθεί το ειρηνικό κλίμα μέσα σε μια εκκλησία είναι αμέτρητες. Εμείς αναφέραμε ελάχιστες από αυτές, ενδεικτικά μονάχα, και δεν ωφελεί να τις απαριθμήσουμε όλες με λεπτομέρεια. Το μόνο όμως που θα θέλαμε να προσθέσουμε προτού προχωρήσουμε στο επόμενο βασικό κεφάλαιο, είναι η παρατήρηση πως μια και υπάρχουν τόσες αιτίες για διαιρέσεις και διχόνοιες, είναι επόμενο νάναι πολύ εύκολο το να διαταραχτεί και πολύ δύσκολο το να διατηρηθεί η ειρήνη μέσα στην εκκλησία.
Βλέπετε, όλα αυτά είναι συνυφασμένα με την ατελή ανθρώπινη φύση που ωστόσο δε θάπρεπε να εκδηλώνεται τόσο συχνά και σε τέτοιο βαθμό μέσα στην εκκλησία του Χριστού.
Τι φταίει άραγε για αυτά τα τόσο συχνά φαινόμενα; Και πώς θάπρεπε να αντιμετωπιστούν, να προληφθούν ή να θεραπευτούν; Σα μια μικρή συμβολή προς αυτή την κατεύθυνση, θα μου επιτρέψετε να θίξω μερικά σημαντικά σημεία και να δώσω κάποιες αφορμές για προβληματισμό, ώστε να αισθανθούμε ότι αποκομίσαμε κάποια χειροπιαστά συμπεράσματα, χρήσιμα για την παραπέρα πορεία μας.
Φυσικά, μου είναι πολύ εύκολο να αναφέρω μερικά εδάφια της Αγίας Γραφής όπως γίνεται σε παρόμοιες περιπτώσεις, όπου θεωρητικά όλοι συμφωνούμε και στην πράξη ακολουθούμε μια εντελώς διαφορετική τακτική.
Είναι τραγικό το πόσο σε πολλούς τομείς έχουμε αποσυνδέσει την πραγματική μας καθημερινή ζωή από τα εδάφια που έχουμε μάθει ν’ απαγγέλλουμε. Γι’ αυτό και προσωπικά προτιμώ να μιλώ πρακτικά, χειροπιαστά και χωρίς περιστροφές μέσα στο πνεύμα της Αγίας Γραφής, χωρίς όμως να περιχαρακώνομαι μέσα σε προκαθορισμένα πλαίσια, κάτι που θα είχε σαν αποτέλεσμα όλοι να μένουν ευχαριστημένοι χωρίς να προκύπτει κανένα ουσιαστικό όφελος.
Και πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να κάνω κάποιες διευκρινίσεις. Δεν είναι όλοι αρμόδιοι μέσα στην εκκλησία του Χριστού να μιλούν για όλα. Άλλοι, για παράδειγμα, είναι πολύ πιο αρμόδιοι από μένα να μιλήσουν για τις επισκέψεις στους ασθενείς και την πρακτική βοήθεια προς αναξιοπαθούντες. Άλλοι είναι πιο αρμόδιοι να μιλήσουν για τον ατομικό ευαγγελισμό όπου έχουν ιδιαίτερη επίδοση με ευλογημένα αποτελέσματα.
Θάθελα ν’ αναφέρω μερικές πρακτικές συμβουλές-σημεία που μπορούν να βοηθήσουν αποφασιστικά στη διατήρηση του καλού κλίματος μέσα σε μια τοπική εκκλησία και στις ομαλές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της.
Θα μου επιτρέψετε μάλιστα να χρησιμοποιήσω κυρίως το δεύτερο ενικό πρόσωπο, απευθυνόμενος στον καθένα από μας, και προπάντων, όπως εύκολα θα φανεί, σ’ εκείνον που κατέχει κάποιο υπεύθυνο «πόστο» μέσα στην εκκλησία, και θάθελα επιπλέον να κάνω τη διευκρίνιση ότι με το να χρησιμοποιώ το δεύτερο ενικό δεν εξαιρώ τον εαυτό μου. Σε αρκετά από τα παρακάτω σημεία έχω ακόμη να διανύσω αρκετά μεγάλο δρόμο.
Πάρτο απόφαση ότι το πρώτο και κύριο σε μια εκκλησία είναι το κλίμα ηρεμίας και ειρήνης και η ομοψυχία ανάμεσα στα μέλη της. Άσε τις άδικες προσπάθειες για πνευματικό έργο όταν υπάρχει μια κατάσταση διχόνοιας και διαίρεσης. Δεν πρόκειται ο Θεός να ευλογήσει μια τέτοια εκκλησία –το λέει ξεκάθαρα μέσα στο λόγο Του, όπως το ξέρεις πολύ καλά. Μην κρύβεσαι λοιπόν πίσω από το δάχτυλό σου. Ζήτα πρώτα ηρεμία μέσα στην εκκλησία, για να τολμήσεις μετά να ζητήσεις και άλλου είδους ευλογίες.
Μάθε να «γυμνάζεις σεαυτόν» όχι μόνο στην ευσέβεια, αλλά και στη μεγαλοψυχία. Οι περισσότεροι από τους χριστιανούς, και κυρίως οι πνευματικοί υπεύθυνοι, δε σηκώνουν «μύγα στο σπαθί τους». Ζήτα από τον Κύριο χάρη να συνειδητοποιήσεις ότι κι εσύ είσαι άνθρωπος με λάθη και ελλείψεις, και πάψε να θίγεσαι και να πληγώνεσαι τόσο εύκολα, και προπάντων ν’ αντιδράς τόσο άσχημα και τόσο άμεσα.
Σε όλες τις παρεξηγήσεις ανάμεσα σε δυο μέρη υπάρχει πάντα περισσότερο ή λιγότερο δίκιο και άδικο και από τις δυο πλευρές. Περιττό να σου πω ότι ποτέ δεν πρέπει να νομίσεις ότι εσύ έχεις όλο το δίκιο. Αυτό είναι αδύνατο. Αντί όμως να ψάχνεις μόνο πού έχει άδικο ο άλλος και πού  έχεις δίκιο εσύ, κάνε και τ’ αντίθετο: προσπάθησε να καταλάβεις τον αδελφό σου ή πιο γενικά τον αντίπαλό σου. Προσπάθησε να παρακολουθήσεις τη λογική του (δεν μπορεί όλοι οι αντίπαλοι σου να είναι εντελώς παράλογοι) και να μπεις λίγο στη θέση του. Κι ακόμη -για σκέψου: σ’ όλες τις φάσεις του «πολέμου» εσύ ήσουν τέλειος και συμπεριφέρθηκες τέλεια και με απόλυτα χριστιανικό ήθος, κι εσύ κι όλοι οι δικοί σου; Ίσως τότε, αν δεις τα πράγματα πιο αντικειμενικά, νάχεις κάνει ένα βήμα προς την κατεύθυνση της ειρήνης.
Μην παρατραβάς το σχοινί. Μ’ άλλα λόγια κι αν υπάρξει ένα σημείο τριβής, κι αν ανάψει κάποιος καυγάς, κάνε ό,τι μπορείς να μην πάρει έκταση η φωτιά και προσπάθησε να τη σβήσεις στο ξεκίνημά της, γιατί μετά δε θα μπορείς πια να την ελέγχεις. Σ’ αυτό ζήτα και τη βοήθεια και άλλων αδελφών τις δικής σου, ας πούμε, «παράταξης» -μια αντιπαθητική λέξη, που δε θάπρεπε να υπάρχει καν στο λεξιλόγιό μας. Και μην ξεχνάς ότι τα εδάφια «ο ήλιος ας μη δύει επί τον παροργισμόν σας» και «μακάριοι οι ειρηνοποιοί» δε γράφτηκαν μονάχα για τους απέναντι.
Απόφυγε να παραφέρεσαι. Οι κραυγές δεν έχουν καμιά θέση μέσα στην εκκλησία του Χριστού και δε θάπρεπε ν’ αποτελούν χαρακτηριστικό κανενός χριστιανού. Κι επιπλέον δίνουν μια πολύ άσχημη εικόνα του εαυτού σου στους γύρω σου. Θάξιζε κάποια στιγμή να σε μαγνητοσκοπήσουν την ώρα που κραυγάζεις έξαλλος, για να διαπιστώσεις τι γελοίος που γίνεσαι. «Πάσα πικρία και οργή, και κραυγή, και θυμός, και βλασφημία, ας αφαιρεθεί από σας μετά πάσης κακίας». (Εφ.δ:31).
Μάθε να είσαι λεπτός και ευγενικός στη συμπεριφορά σου. Οι χοντροί τρόποι, τα «καρφιά», οι προσβολές, θάπρεπε νάναι άγνωστα σ’ ένα χριστιανικό περιβάλλον. Διερωτώμαι τι κερδίζεις με το να πληγώνεις με χαιρεκακία τον αδελφό σου, κάτι που μπορεί να ξεκινά από ένα πολύ σκοτεινό εσωτερικό κόσμο. Ζήτα επίμονα από το Θεό να σε καθαρίσει εσωτερικά και να σου αφαιρέσει τέτοιες τάσεις. Κάποιοι μικρονοϊκοί ανακάλυψαν ότι στη Γραφή δεν υπάρχουν οι λέξεις «ευγένεια» και «πολιτισμός», κι επομένως δεν έχουμε υποχρέωση ούτε ευγενείς, ούτε πολιτισμένοι νάμαστε.
Στην πραγματικότητα οι λέξεις αυτές δεν υπάρχουν μέσα στη Γραφή, γιατί την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν καν στο ανθρώπινο λεξιλόγιο. Ωστόσο ολόκληρο το πνεύμα της Αγίας Γραφής, κι ένα σωρό προτροπές της, δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση.
«Προνοείτε τα καλά ενώπιον πάντων  ανθρώπων», μας λέει ο λόγος του Θεού. Σταμάτα λοιπόν να ψάχνεις με το κερί τι κρύβεται πίσω από κάθε φράση που σου είπε ο αδελφός σου, μήπως εννοούσε το τάδε ή μήπως θέλησε να σε ειρωνευτεί ή να σε μειώσει. Μ’ άλλα λόγια: πάψε συνέχεια να βάζεις φανταστικές μύγες πάνω σου και να μυγιάζεσαι.
Ας συνειδητοποιήσουμε επιτέλους μέσα στις εκκλησίες ότι οι τυχόν διαφορές απόψεων δε θάπρεπε ν’ αποτελούν αιτία εχθρότητας και διαμάχης. Μάθε να σέβεσαι την αντίθετη άποψη, και μη φαντάζεσαι ότι όλο το Πνεύμα του Θεού έχει κατοικήσει μονάχα σε σένα.
Κάτι ξέρει και κάτι έχει διδαχτεί και ο αδελφός σου. Αυτή η σιγουριά αρκετών, ότι μονάχα αυτοί κατέχουν όλη την αλήθεια σχετικά με όλα τα εδάφια της Γραφής, έχει καταστρέψει πολλές εκκλησίες.
Ένα από τα μεγαλύτερα προσόντα του χριστιανού πρέπει νάναι η αμεροληψία και η αντικειμενικότητα, και μια από τις κυριότερες αιτίες πολέμου μέσα στις εκκλησίες είναι ο κομματισμός και η κακώς εννοούμενη συγγενική αλληλεγγύη. Όλοι οι δικοί σου δεν έχουν όλα τα ταλέντα, όλα τα χαρίσματα κι όλες τις ικανότητες. Προσπάθησε να δεις τα πράγματα όσο μπορείς πιο αντικειμενικά. Αξιοποίησε όλα τα χαρίσματα προς όφελος του έργου του Θεού, ακόμη και εκείνων που δεν είναι συγγενείς σου ή τόσο κοντινοί σου. Όταν κάποιος δουλεύει μέσα στην εκκλησία, δεν έχει τον καιρό ούτε κριτική να κάνει, ούτε να γκρεμίσει. Μια εκκλησία όπου όλοι δουλεύουν  δημιουργικά σπάνια αποτελεί εστία διαμάχης και διχοστασίας.
Προσπάθησε να διακρίνεις τις καλές πλευρές του αδελφού σου. Κάνε τον να νιώσει πως κι εκείνος έχει κάποια αξία, που πολλές φορές δεν είναι καθόλου λίγη. Μην τσιγκουνεύεσαι τα καλά λόγια και τους επαίνους, που βέβαια είναι κάτι διαφορετικό από την κολακεία. Ένας καλός λόγος για το διπλανό σου του δίνει φτερά, τον κάνει καλύτερο και του ξυπνά μέσα του το φιλότιμο να γίνει ακόμη καλύτερος.
Βοήθησε κι εσύ να αποφορτιστεί το κλίμα μέσα στις εκκλησίες. Πάψε να παίρνεις το ύφος του προφήτη με το τεντωμένο δάχτυλο, τα γουρλωμένα μάτια και τις πεταχτές φλέβες στο λαιμό. Επιτέλους, χαλάρωσε και λιγάκι, βρε αδερφέ. . . Και προπάντων, απόκτησε και λίγο χιούμορ. Η έλλειψη χιούμορ και η σοβαροφάνεια έχει καταστρέψει πολλούς χριστιανούς και πολλές εκκλησίες. Μάθε ν’ αντιμετωπίζεις τις διάφορες δύσκολες καταστάσεις με ευχάριστη διάθεση και με άνεση.
 Πάρτο απόφαση ότι η εκκλησία δεν αποτελείται από τέλεια πλάσματα, πάψε να νομίζεις ότι όλοι εκείνοι που ομολογούν αναγέννηση είναι ό,τι καλύτερο κι όσοι είναι έξω από την εκκλησία ό,τι χειρότερο. Αυτή η σαφής και αρκετά ρατσιστική διάκριση που κάνουν μερικές εκκλησίες σε αναγεννημένους και μη, ανάλογα με την προφορική δήλωση του καθενός, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους, έχει προκαλέσει πολλά δεινά, πολλές δυσαρέσκειες και πολλές διαμάχες. Η Αγία Γραφή μας το λέει ξεκάθαρα ότι «εκ των καρπών αυτών θα γνωρίσετε αυτούς» και όχι από  το τι δηλώνουν. Και εγώ προσωπικά δεν είμαι καθόλου σίγουρος για τους κάθε μορφής ταραξίες, για τους υποκριτές και για τους πνευματικούς εγωιστές.
 Αυτό απευθύνεται ιδιαίτερα σε σένα, που τρέμει η ψυχή σου μήπως κάποιος αδύνατος στην πίστη σκανδαλιστεί μέσα στην εκκλησία. Μάθε λοιπόν, -ή μάλλον αναλογίσου το, γιατί το ξέρεις πολύ καλά- ότι μια οποιαδήποτε ταραχή μέσα στην εκκλησία, ακόμη και πολύ πιο ασήμαντη από εκείνες που συμβαίνουν στην πραγματικότητα, σκανδαλίζει πολύ περισσότερους και πολύ πιο ανεπανόρθωτα από ένα γυναικείο παντελόνι. Είναι καιρός λοιπόν ν’ αρχίσεις ν’ αξιολογείς πιο σωστά τα πράγματα και να τ’ αντιμετωπίζεις πιο ρεαλιστικά.
Βάλε επιτέλους κάτω τον εγωισμό σου και μάθε να κάνεις πρώτος το βήμα της συμφιλίωσης. Μια αίτηση συγνώμης δε στοιχίζει και πολλά πράγματα, και μη μου πεις ότι σ’ ένα καυγά δεν υπάρχει και η δική σου μερίδα ευθύνης. Πολλές διαφορές δε διευθετήθηκαν εγκαίρως, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν και νέες πληγές, μόνο και μόνο επειδή κανείς από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές δεν έκανε τη χριστιανική χειρονομία να πάρει αυτός πρώτος τηλέφωνο και να ζητήσει εξομάλυνση σχέσεων.
Λιγόστεψε όσο μπορείς το «σημεία τριβής» μέσα στην εκκλησία σου. Άσε τους πιστούς σε πολλά δευτερεύοντα θεολογικά θέματα να έχουν τις δικές τους απόψεις. Αν κάτι δεν το δέχονται, είναι αδύνατο να τους το επιβάλεις με τη βία. Κάνε τους να νιώσουν πως για διάφορες λεπτομέρειες της καθημερινής τους ζωής, της συμπεριφοράς τους, της εξωτερικής τους εμφάνισης, είναι υπεύθυνοι αποκλειστικά οι ίδιοι απέναντι στη συνείδησή τους και στο Θεό και όχι απέναντι σ’ ένα εκκλησιαστικό συμβούλιο. Και πάλι εδώ ισχύει η συμβουλή: χαλάρωσε.
Άρχισε την άσκηση σε όλα αυτά από το καθημερινό περιβάλλον σου, και ιδιαίτερα από το οικογενειακό. Προσπάθησε να διατηρείς καλές σχέσεις με όλους γύρω σου.
Μη φαντάζεσαι ότι με όλα τα προηγούμενα θ’ αναγκαστείς να βάλεις νερό στο κρασί των πεποιθήσεων και των αρχών σου. Οι αρχές της Αγίας Γραφής δεν μπορεί να γίνονται αντικείμενο διαπραγματεύσεων ή συμβιβασμών. Μάθε όμως να τις ξεχωρίζεις, και μη βαφτίζεις θέλημα Θεού τις δικές σου προσωπικές απόψεις και επιθυμίες.
Φοβάμαι ότι στην άσχημη φάση που βρίσκονται οι περισσότερες ίσως από τις εκκλησίες σήμερα, κανονικά θάπρεπε να παρατήσουμε οποιοδήποτε άλλο έργο και ν’ αρπάξουμε τη μάνικα για να σβήσουμε τις φωτιές. Διαφορετικά με τα πάμπολλα σημάδια για το τέλος που πλησιάζει, με τα βήματα του Κυρίου ν’ ακούγονται, με όλες τις σημερινές συνθήκες, δεν υπάρχει τίποτε πιο επιτακτικό από την ομόνοια και την ομοψυχία.
Ας το συνειδητοποιήσουμε αυτό καθένας ατομικά, ας ταπεινωθούμε, ας αναγνωρίσουμε το μέγιστο λάθος που κάνουμε να υποτιμούμε τον άμεσο κίνδυνο που μας απειλεί, κι ας ζητήσουμε όλοι από τον Κύριο να διορθώσει τις κακές πλευρές του χαρακτήρα μας και να μας κάνει καλύτερους.
Είναι αληθινά συγκινητικό να διαπιστώνει κανείς μέσα στην εκκλησία τον  αγώνα που κάνουν μερικοί χριστιανοί που έτυχε νάχουν δυστυχώς ένα χαρακτήρα με αρκετές κακές πλευρές, να καταβάλλουν προσπάθειες για χρόνια και να βελτιώνονται σε πάρα πολλά. Ας τους αντιμετωπίζουμε με κατανόηση και αγάπη, όσοι από μας δε μας έτυχε να σηκώνουμε ένα τέτοιο σταυρό. Αυτοί ξέρουν μόνοι τους –και το ξέρει κι ο Θεός-  το πόσο δύσκολο είναι ν’ αλλάξουν και πόσο πολύτιμες είναι οι προσπάθειές τους. Είναι ένας αγώνας που κανένας δεν έχει δικαίωμα να παραιτηθεί απ’ αυτόν.
Προσπάθησε λοιπόν με τη δύναμη του Θεού να διορθώσεις το χαρακτήρα σου ώστε να συμφωνεί όσο είναι δυνατόν περισσότερο μ’ εκείνον του Χριστού.