Θα τόχετε καταλάβει πως δεν μας αρέσουν οι περιστροφές.
Άλλωστε δεν υπάρχει λόγος για να γλιστράμε λίγο-λίγο στο στόχο μας. Οι μέρες
μας όσο καμιά άλλη εποχή στην Ιστορία μας είναι κυριευμένες από ταραχή και
πανικό. Ζούμε στη βασιλεία του πανικού. Είναι το κύριο και κάποτε το μοναδικό
γνώρισμα όλων των πράξεων και των αντιδράσεων των συγχρόνων μας. Οι ρίζες του
πανικού, του δικού μας καθημερινού πανικού είναι βαθιές και αξίζει κανείς να
τις παρακολουθήσει από κοντά.
Η φυσιογνωμία του τραγόμορφου Πάνα της αρχαίας ελληνικής
μυθολογίας είναι γνωστή μας. Πρόκειται για τον πιο παράξενο ίσως από τους θεούς
των αρχαίων Ελλήνων. Χοροπηδάει, περιγελάει, μορφάζει με νόημα, ειρωνεύεται, περιπαίζει
τα ανθρώπινα καμώματα, ενώ συγχρόνως φουσκώνει τα μάγουλά του και παίζει το
σουραύλι του και είναι ολοφάνερο πως κάτι ξέρει περισσότερο από μας για το
δράμα μας το καθημερινό, για τ’ αδιέξοδά μας και δεν μας το φανερώνει, ίσως
γιατί χαίρεται να μας βλέπει να τυραγνιόμαστε, στον πανικό του, γιατί είναι
δικό του «χάρισμα» ο πανικός, κι έτσι δικαιώνεται και απολαμβάνει.
Ο Πλούταρχος κάπου γράφει πως στα χρόνια του Αυγούστου, ένας
θαλασσινός άκουσε μια φωνή να λέει «ο μέγας Παν απόθανε». Όμως αποδείχτηκε
ψέμα. Ο μέγας Παν φαίνεται πως «ζει και βασιλεύει» και όχι κάπου μακριά
απόμερα, αλλά μέσα μας, ανάμεσά μας, στις μέρες μας, στην ψυχή μας.
H σωστότερη εκδοχή είναι πως ο Παν ήταν γιος του Δία και της
Ύβρης. Φαίνεται πως δεσπόζει μια ολοκάθαρη συγγένεια ανάμεσα σε μας και σε
τούτη τη σχέση, αφού ο δικός μας πανικός δεν είναι παρά απότοκος των πράξεων
μας από τη δική μας μάνα την Ύβρη.
Οι Αρχαίοι Έλληνες δούλευαν πολύ ανήσυχα πάνω στις έννοιες
και στην ακρίβεια των λέξεων. Στον Ιππόλυτο ο Ευριπίδης δίνει έναν απλό μα
καθαρό ορισμό: «ύβρις είναι να θέλεις να είσαι πιο δυνατός απ’ τους θεούς». Με
άλλα λόγια να μη δέχεσαι να υποταχθείς μέσα στα όρια της φύσης σου, τα
καθορισμένα από το Θεό, αλλά να ενεργείς με στόχο να τα ξεπεράσεις ή να τον
ξεπεράσεις, το ίδιο είναι. Το τι είδους ενέργειες μπορεί να είναι αυτές, δεν
έχει και τόση σημασία. Παράλογες οπωσδήποτε, προκλητικές συχνά, εγωιστικές,
ανόητες, επιθετικές ίσως. Το αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο. Ο πανικός, το
γκρέμισμα, η απογοήτευση.
Στις μέρες μας ο πανικός έχει ριζώσει βαθιά μέσα μας,
ανάμεσά μας. Ο Παν με τα τραγίσια του χαρακτηριστικά έχει κυριέψει τον κόσμο
μας εξορίζοντας κάθε μέτρο λογικής, κάθε «ανθρωπόμορφη» συμπεριφορά.
Έχουμε καταχτήσει πολλά, έχουμε ανέβει ζηλευτά και το
πιστέψαμε πως γίναμε κι εμείς θεοί, κάποιου αναστήματος έστω. Όμως παρ’ όλα
αυτά, πολύ συχνά τα τελευταία χρόνια δοκιμάσαμε την αιφνίδια έκρηξη του πανικού
του τρομαγμένου σπασμού της αγωνίας, που μαρτυρεί φοβερή ανασφάλεια, ακρισία
και φιλαυτία. Ο πανικός με την ιδιόμορφη ψυχολογία του δεν μπήκε απλώς στη ζωή
μας, αλλά δεσπόζει πάνω μας. Πανικός για το αύριο, πανικός για τα παιδιά,
πανικός για τον καρκίνο, την άγνοια που μας κατέχει. Αυτό το κράτος του τρόμου
οδηγεί σε μια αλυσιδωτή αντίδραση με πολύ θλιβερά επακόλουθα. Κάποτε ο άνθρωπος
γίνεται επιθετικός, κάποτε γελοίος. Δυο άκρα τόσο δυσάρεστα, που δεν είναι τα
μόνα, αφού ο άνθρωπος εύκολα βιώνει πάνω του όλα τα ενδιάμεσα στάδια της
κλίμακας, και είναι αυτά η απόληξη της δικής μας επιλογής της «ύβρης», της
πρόκλησής μας, της ανοησίας μας.
