Βασικός επικριτής του ησυχασμού ο Γρηγόριος Ακίνδυνος που αρχικά (το 1330) ανέλαβε το βάρος του αγώνα κατά του Βαρλαάμ (εκπροσώπου μιας άλλης φιλοδυτικής εξουσιαστικής ομάδας).
Οι ησυχαστές πιστεύουν ότι η ψυχή μπορεί να καθαριστεί με ασκητικές μεθόδους,και ανέπτυξαν τεχνικές πνευματικής καθοδήγησης. Κλείνονται σε απομόνωση καθήμενοι με τα γόνατα προς το στήθος, στηρίζουν τον πώγωνα επί του στήθους ώστε να μειώνεται η αναπνοή, συγκεντρώνουν την όρασή τους σε συγκεκριμένο σημείο, σαν μορφή αυτοσυγκέντρωσης, και επαναλαμβάνουν κάποια μονολογία νοερά π.χ. «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησέ με» με χρήση αντικειμένων προσευχής(όπως κομποσχοίνια)..Με τις τεχνικές αυτές προσπαθούν μέσω της υποβολής,να εκβιάσουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα με σωματικά μέσα. Στην αρχή τους καταλαμβάνει σκοτοδίνη και αθυμία. Μετά αρκετή ώρα διαλογισμού αισθάνονται εσωτερική ευχαρίστηση (νιρβάνα) και βλέπουν να τους τυλίγει φως,το οποίο ονομάζουν θείο (άκτιστο) φως. Για να δικαιολογήσουν την κακοδοξία τους πολλές φορές υπονοούν ότι ο Θεός εκτός από αόρατος,έχει και μια δεύτερη φύση ορατή.
Οι οπαδοί του Παλαμά με την υποστήριξη της ρωμαικής εξουσίας και έχοντας εξ αρχής υποστηρίξει τα δικαιώματα του Καντακουζηνού στην αντιβασιλεία πετυχαίνουν την αποδοχή των απόψεών τους σε σύνοδο στις 10 Ιουνιου 1341.
Στην πραγματικότητα στη σύνοδο υπήρξε αναμέτρηση ανάμεσα στις εξουσιαστικές τάσεις του Παλαμά και του Bαρλαάμ του Καλαβρού με ήττα της δεύτερης .(Ο Βαρλαάμ πίστευε οτι αν γίνονταν αποδεκτές οι απόψεις του Παλαμά θα δυσκόλευαν οι συνομιλίες για ενοποίηση με την δυτική εκκλησία, αφου στον παπισμό οι θέσεις αυτές δεν είχαν διαδοθεί).
Η αποδοχή των απόψεων Παλαμά φορέα ακραίας τριαδικής θεολογίας βρήκε αντίθετους τους μονοθειστές πρεσβυτέρους που αντέδρασαν στη νέα κακοδοξία .
Σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης ξέσπασε λαϊκή αντίδραση εναντίον των ευγενών και των ησυχαστών. Στην Αδριανούπολη , το Πάμφιλον, τη Βήρα, τη Ρεντίνα, το Διδυμότειχο και αλλού η αριστοκρατία βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση.
Το επίκεντρο των αντιδράσεων ήταν στην Θεσσαλονίκη. Ο Παλαμάς και οι Ησυχαστές υποστηρίζονταν από τους άρχοντες και τους εύπορους της πόλης, οι οποίοι διακρίνονταν για τα φιλοτουρκικά τους αισθήματα.
Οι αντίθετοι,που ονομάζονταν ζηλωτές υποστηρίζονταν από τους μονοθειστές, το λαό, τις συντεχνίες και τους διανοούμενους. Ηγέτης των ζηλωτών αναδεικνύεται ο Μιχαήλ Παλαιολόγος.
Το 1342 ο Καντακουζηνός προσπαθεί να καταλάβει πραξικοπηματικά τη Θεσσαλονίκη με την συνδρομή Σλάβων μισθοφόρων. Οι κονδυλοφόροι της εποχής (οι "πηγές") προλειάνουν το έδαφος. Αποκαλούν τα φτωχά λαϊκά στρώματα απαξιωτικά "ο δήμος", και τους ζηλωτές "βογόμιλους" (ονομασία που είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν γιά σλαύους και έλληνες μοναρχιανούς). Οι ζηλωτές με την βοήθεια των συντεχνιών, των ναυτικών και των εμπόρων, δηλαδή το «δήμο», αποκρούουν την επίθεση και αναλαμβάνουν τον έλεγχο της πόλης. Αμέσως προχωρούν σε μεγάλες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, δημεύουν τις περιουσίες των πλουσίων και δημιουργούν ισχυρό στόλο, ενώ τα εκκλησιαστικά κτήματα μοιράζονται στους άκληρους και φτωχούς κατοίκους. Η Θεσσαλονίκη οργανώνεται ως αυτόνομη πόλη με χριστιανούς πρεσβυτέρους στην πρωτοπορία - προφανώς ένα «έγκλημα» κατά του εκκλησιαστικού μηχανισμού!
Το καλοκαίρι του έτους 1343 πραγματοποίησε ο Καντακουζηνός μια δεύτερη προσπάθεια για κατάληψη της Θεσ/νίκης, έχοντας επιπλέον και τη συνδρομή του Τούρκου συμμάχου του Ομούρ, εμίρη του Αϊδινίου, ο οποίος κατέπλευσε από την Ασία με σημαντική στρατιωτική δύναμη. Και αυτή η προσπάθεια απέτυχε όμως και έτσι παραμένει η εξουσία των Ζηλωτών για μερικά χρόνια.
Οι μονοθειστές με κυριώτερο εκπρόσωπο τον Γρηγόριο Ακίνδυνο (διδάσκαλο και πρεσβύτερο) προκαλούν νέα σύνοδο στις 4 Νοεμβρίου 1344 με την υποστήριξη του Πατριάρχη κατηγορώντας τον Παλαμά για διθεΐα. Η σύνοδος λόγω της απουσίας του Καντακουζηνού αποφασίζει ελεύθερα και καταδικάζει τον Παλαμά και τη διδασκαλία του. Ηταν ίσως η μοναδική ελεύθερη σύνοδος της ανατολικής εκκλησίας.
Στον Γρηγόριο Ακίνδυνο που το 1330 είχε αναλάβει τον αγώνα κατά του Βαρλαάμ, και το 1332 είχε εκπροσωπήσει τον πατριάρχη Ησαία στις δογματικές συζητήσεις με τους δυτικούς, οφείλεται η μελέτη της διόρθωσης του ιουλιανού ημερολογίου (άλλος ένας λόγος που η χρήση του ονόματος "ζηλωτές" από τους παλαιοημερολογίτες είναι καταχρηστικός).
Στον Γρηγόριο Ακίνδυνο που το 1330 είχε αναλάβει τον αγώνα κατά του Βαρλαάμ, και το 1332 είχε εκπροσωπήσει τον πατριάρχη Ησαία στις δογματικές συζητήσεις με τους δυτικούς, οφείλεται η μελέτη της διόρθωσης του ιουλιανού ημερολογίου (άλλος ένας λόγος που η χρήση του ονόματος "ζηλωτές" από τους παλαιοημερολογίτες είναι καταχρηστικός).
Την άνοιξη του 1345 ο Ιωάννης Απόκαυκος οπαδός των ησυχαστών παρέσυρε με δόλο τον Μιχαήλ Παλαιολόγο σε απόμερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, όπου οι μπράβοι της αριστοκρατίας τον δολοφόνησαν. Οι Ζηλωτές, με νέο ηγέτη τον Ανδρέα Παλαιολόγο, αρχηγό της μαχητικής συντεχνίας των «παραθαλασσίων», αντιστέκονται στην εξουσία του Απόκαυκου.Την ίδια περίοδο ο πατριάρχης χρίζει επίσκοπο στη Θεσσαλονίκη τον Γρηγόριο Ακίνδυνο.
Το 1347 την παραμονή της επικράτησης του Καντακουζηνού και της εισόδου του στην Πόλη, η αυτοκράτειρα Άννα καθαιρεί τον πατριάρχη Ιωάννη Καλέκα και συγκροτεί ανακτορική "σύνοδο" που αναθεματίζει τον Γρηγόριο Ακίνδυνο και προσπαθεί να αποκλείσει τους αδελφούς μας. Οι μονοθειστές επίσκοποι Εφέσου και Γάνου όπως και πολλοί άλλοι απομακρύνονται και καθαιρούνται πραξικοπηματικά. Ακόμα ο μονοθειστής ιστορικός και μοναχός Νικηφόρος Γρηγοράς αφορίζεται και φυλακίζεται και οίκον, ενώ ο μοναχός Πρόχορος Κυδώνης αναθεματίζεται. Δεκάδες άλλοι πιστοί απομακρύνθηκαν και διώχθηκαν αρνούμενοι να αποδεχθούν το μυστικιστικό δόγμα των ησυχαστών.
Ο πατριάρχης εξορίζεται. Ο Ακίνδυνος τελευταίος χριστιανός επίσκοπος της Θεσσαλονίκης διώκεται, για να πεθάνει τελικά λίγο αργότερα στην εξορία.
Η τελευταία πράξη παίζεται το 1349 που ο Καντακουζηνός, στρέφεται κατά της ελεύθερης Θεσσαλονίκης έχοντας αυτή τη φορά μαζί του, εκτός από τους Τούρκους, και την οργανωμένη πλέον υποστήριξη των πλουσίων που είχαν χάσει τις περιουσίες τους υπέρ των άκληρων.Η Θεσ/νίκη κατελήφθη τελικά και μπήκε έκτοτε σε μία μακρά περίοδο παρακμής. Η στρατιωτική επικράτηση του Καντακουζηνού οδηγεί στον διορισμό του ομφαλοσκόπου Παλαμά σαν μητροπολίτη της (πνιγμένης στο αίμα των χριστιανών) Θεσσαλονίκης.
Ο Παλαμάς ανακηρύχθηκε "άγιος" και με απόφαση συνόδων το 1351 και 1352 στην Νέα Ρώμη οι δεισιδαιμονίες των ησυχαστών προστέθηκαν στη θεολογία της ανατολικής καθολικής εκκλησίας.
