«Ο δε καρπός του Πνεύματος είναι
αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθωσύνη, πίστις, πραότης,
εγκράτεια». (Γαλ. 4:22)
Εγκράτεια είναι η ιδιότητα να είναι κάποιος κυρίαρχος του εαυτού του.
Στη νεώτερη γλώσσα μας εγκράτεια σημαίνει κυρίως την ιδιότητα του να κυριαρχεί
κάποιος επί των αισθήσεών του που ρέπουν προς τις ηδονές.
Η εγκράτεια στο λόγο του Θεού σημαίνει την κυριαρχία του πνεύματός μας
με τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος, σε όλο το ψυχοσωματικό μας είναι.
Αν και ο άνθρωπος έγινε από το Θεό «καλός λίαν», η αμαρτία
διέστρεψε το χαρακτήρα του και έτσι «ο λογισμός της καρδίας του ανθρώπου
είναι κακός εκ νηπιότητος αυτού». (Γεν.η:21)
Ο άνθρωπος πλέον εκ φύσεως έχει μια «καρδιά» που είναι «απατηλή και
σφόδρα διεστραμμένη» και ένα σώμα αδύνατο, που κυριαρχείται από ένστικτα,
τα οποία πρέπει να κρατηθούν στο μέτρο.
Στον άνθρωπο που μετανοεί και πιστεύει στο Ευαγγέλιο, ο Ιησούς Χριστός εμφυτεύει
δια του Αγίου Πνεύματος μία νέα φύση. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι ο Χριστιανός
είναι δισυπόστατος άνθρωπος. Έχει δύο φύσεις, δηλαδή, την «εν Χριστώ κτισθείσα»
και τον «παλαιό άνθρωπο» ή «σάρκα», όπως λέγεται στην Αγία Γραφή.
Μεταξύ των δύο αυτών φύσεων διεξάγεται ένας συνεχής πόλεμος, γι’ αυτό ο
πραγματικός Χριστιανός αισθάνεται μέσα του αυτόν τον συνεχή αγώνα, αυτή την εσωτερική
πάλη, που περιγράφει και ο απόστολος Παύλος στη Ρωμ.ζ και ιδιαίτερα στα εδάφια
από 15 μέχρι τέλους του κεφαλαίου.
Αγώνας, λοιπόν, είναι η ζωή του Χριστιανού, ένας αγώνας εσωτερικός και
εξωτερικός. Εσωτερικός προς τον «παλαιό άνθρωπο» και εξωτερικός προς τις διάφορες
αντιξοότητες, τους πειρασμούς, της προκλήσεις και τις παγίδες της ζωής.
Σ’ αυτή την προσπάθεια και τον αγώνα για τι χαλιναγώγηση του σαρκικού
εγώ, παίζει μεγάλο ρόλο η εγκράτεια. Εγκράτεια, λοιπόν, μπορούμε να πούμε είναι
η κυριαρχία της άγιας θέλησής μας πάνω στα πάθη, στις προσωπικές προτιμήσεις,
στα γούστα, στις αδυναμίες, στις επιθυμίες (νόμιμες ή παράνομες), ακόμη και
στις ανάγκες μας, που όταν ξεπερνούν το μέτρο έρχονται σ’ αντίθεση με το θέλημα
του Θεού. Είναι η κυριαρχία της καλής θέλησής μας πάνω στην κακή θέλησή μας.
Είναι η ωραία εκείνη δύναμη, που μας δίνει τη δυνατότητα, να συγκρατούμε τον
εαυτό μας μέσα στα λογικά και νόμιμα όρια και να τον προφυλάσσουμε από
υπερβολές, ακρότητες και ανεπίτρεπτες κατολισθήσεις.
Σαν τέτοια αρετή, λοιπόν, η εγκράτεια δίνει τη δυνατότητα ν’ αναπτυχθούν
και να είναι αποτελεσματικές όλες οι άλλες αρετές, ενώ όποιος Χριστιανός δεν
έχει εγκράτεια μοιάζει με μία μπολιασμένη ελιά, που όμως την καταπνίγουν οι
κλάδοι της άγριας ελιάς. Η εγκράτεια μοιάζει με τη δύναμη εκείνη που κόβει τα
κλαδιά της άγριας ελιάς για να δώσει τη δυνατότητα στο μπόλι της ήμερης ελιάς
ν’ αναπτύξει τους δικούς του κλάδους. Μοιάζει ακόμη η εγκράτεια με το χαλινάρι
του αλόγου, που κρατά ο αναβάτης και του δίνει τη δυνατότητα να έχει τη σωστή
πορεία. Για φανταστείτε αναβάτη αλόγου, του οποίου το άλογο τρέχει ξέφρενα,
όπου θέλει. Τίποτε καλό δεν προσδοκά αυτός ο αναβάτης.
Η καρποφορία του πιστού, η εκδήλωση των άλλων αρετών του δυσκολεύεται,
όταν πάσχει η εγκράτεια. Είναι σαν τον αετό που του λείπει η ουρά του. Ενώ έχει
όλα τ’ άλλα στοιχεία για να πετάξει σε ύψη απροσμέτρητα, καταντά σαν μια κωμική
κότα, επειδή του λείπει η ουρά του.
Ας φαντασθούμε έναν ευαγγελιστή, έναν ταλαντούχο άνθρωπο του Θεού, προικισμένο
με πολλά χαρίσματα, που δεν μπορεί όμως να συγκρατήσει την, έστω δίκαιη, οργή
του και ξεπερνά τα όρια. Γιατί όπως γνωρίζουμε «η οργή του ανθρώπου δεν
εργάζεται τη δικαιοσύνη του Θεού» (Ιακ.α:20), επειδή το αποτέλεσμα της
οργής είναι συνήθως, να παρασυρθεί ο άνθρωπος σε ανεπίτρεπτες εκφράσεις και
ενέργειες, αν και ξεκινά προσπαθώντας να υπερασπισθεί μία δίκαιη υπόθεση. Η
οργή τον παρασύρει πέρα από τα όρια του επιτρεπτού. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι
πάντα καταστροφικό και αντί για οικοδόμηση έχουμε κατεδάφιση. Η εγκράτεια συγκρατεί
κάθε τι άπρεπο και αμαρτωλό που τείνει να βγει από μας και δίνει τη δυνατότητα
να φανεί το ωραίο και το αγαθό.
Η εγκράτεια έχει τη θέση της σε πολλά πράγματα και καταστάσεις της ζωής
του Χριστιανού. Για να καταλάβουμε καλύτερα το έργο της ας δούμε την εγκράτεια
σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Αφού αναφερθήκαμε στο παράδειγμα της οργής, ας δούμε πώς ενεργεί η εγκράτεια
στην περίπτωση αυτή, για να κατανοήσουμε καλύτερα το ρόλο της. Φυσικά δεν
πρέπει να την συγχέουμε με την πραότητα. Η εγκράτεια συγκρατεί την οργή του
ανθρώπου και δεν της επιτρέπει να περάσει τα όρια. Η πραότητα είναι το επόμενο
της εγκράτειας, δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα της ήρεμης, της όμορφης, της
Χριστιανικής αντίδρασης. Όταν έχουμε εγκράτεια και δεν έχουμε πραότητα,
συγκρατούμαστε βέβαια ως προς την οργή, αλλά δεν έχουμε τη δυνατότητα, να
προχωρήσουμε σε κάτι εποικοδομητικό.
Το έργο της εγκράτειας έχει μεγάλο φάσμα και πρέπει να εκδηλώνεται την κατάλληλη
στιγμή σε όλες τις πλευρές της ανθρώπινης προσωπικότητας. Όπου λείπει η
εγκράτεια έχουμε τραγωδίες, έστω και αν αργότερα με τη δύναμη του Θεού προσπαθούμε
να τις διορθώσουμε.
Θα δούμε τι αποτέλεσμα είχε η έστω και προσωρινά έλλειψη εγκράτειας, σε
δύο περιπτώσεις ανδρών της Παλαιάς Διαθήκης.
Ο Δαυίδ και ο Σαμψών είναι δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Σε μια
στιγμή που το ερωτικό πάθος τους ξέφυγε από τους φραγμούς της εγκράτειας και οι
δύο δημιούργησαν τραγωδίες. Οι ιστορίες και των δύο αυτών ανδρών είναι γνωστές
και δεν χρειάζεται να τις επαναλάβουμε εδώ.
Σ’ ένα άλλο βιβλικό πρόσωπο η έλλειψη εγκράτειας, την κατάλληλη στιγμή,
του στοίχισε τα πρωτοτόκια και την ευλογία να γινόταν γενάρχης της φυλής από
την οποία θα ερχόταν στον κόσμο ο Χριστός. Είναι ο Ησαύ. Ασυγκράτητος εμπρός σ’
ένα πιάτο φακής τα πρόσφερε όλα στον καιροφυλακτούντα αδελφό του Ιακώβ.
Η εγκράτεια θωρακίζει το Χριστιανό από πολλούς κινδύνους. Κλείνει την
πόρτα της σκέψης απέναντι σε άπρεπους και επικίνδυνους λογισμούς. Βάζει φραγμό
στη γλώσσα του Χριστιανού και τον προστατεύει από του να «πταίει εις λόγον»
και δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι μεταξύ των μελών μας «η γλώσσα είναι η μολύνουσα
όλον το σώμα». Η γλώσσα είναι που βάζει φωτιά στον τροχό της ζωής και
φέρνει τη φωτιά της γέενας κοντά μας, όπως λέει ο Ιάκωβος (γ:6).
Ο Χριστιανός πρέπει συνεχώς να επαγρυπνεί και με τη βοήθεια του Αγίου
Πνεύματος να ελέγχει τους λόγους του, αφού ακόμη και για «πάντα αργό λόγο, θέλουμε
δώσει λόγο».
Η εγκράτεια ακόμη θωρακίζει το Χριστιανό απέναντι στους κινδύνους που
προέρχονται από τις ορμές του σώματος που είναι ισχυρές για να συνεχισθεί η
ζωή. Μια τέτοια ορμή είναι η ορμή της αναπαραγωγής. Όταν δεν ελέγχεται οδηγεί
το Χριστιανό σε αμαρτωλές, άδικες και ψυχοφθόρες πράξεις, που έχουν επιπτώσεις
τόσο στον ίδιο, όσο και στους οικείους του και στο περιβάλλον του. Ένα άλλο
ισχυρό ένστικτο είναι το ένστικτο της ανάγκης για φαγητό και ποτό. Κι αυτό όταν
δεν ελέγχεται από την εγκράτεια έχει πολύ άσχημες επιπτώσεις στη ζωή του
Χριστιανού. Πώς μπορεί π.χ. να υπηρετήσει τον Κύριο ένας μέθυσος;
Ο Χριστιανός γνωρίζει ότι η υποδούλωση στη σάρκα οδηγεί σε φοβερά αμαρτήματα,
για τα οποία έρχεται η οργή του Θεού (Εφ.ε:6).
Ο Χριστιανός δίνει ένα συνεχή αγώνα με τη χάρη του Θεού, να καλλιεργήσει
την εγκράτεια, να έχει εγκράτεια, όπως βέβαια να καλλιεργήσει και να έχει και
τις άλλες ευλογημένες ιδιότητες, που αποτελούν τον καρπό του Αγίου Πνεύματος.
Ζει σ’ εξάρτηση από τον Ιησού Χριστό, ζει βίο αγνό, νηφάλιο, ήρεμο, σώφρονα και
εγκρατή και νοιώθει ελεύθερος από πάθη και αδυναμίες.
Όπου βλέπει ότι δεν τα καταφέρνει αγωνίζεται περισσότερο. Ταπεινώνεται περισσότερο
και συντετριμμένος ζητεί από Εκείνον που μπορεί να τον τελειοποιήσει, να τον
αυξήσει σε ό,τι καλό είναι ελλιπής. Το Πνεύμα το Άγιο, που τον κατευθύνει σ’ αυτόν
τον ωραίο αγώνα, του ψιθυρίζει πως αυτός ο δρόμος, ο δρόμος της συνεχούς τελειοποίησης,
είναι ο δρόμος της ελευθερίας, γιατί «όπου το Πνεύμα του Κυρίου εκεί ελευθερία»
(Β΄ Κορ.γ:17).
Η
Χριστιανική πίστη δεν είναι κάτι στατικό, είναι μία δυναμική στη ζωή του ανθρώπου,
που έχει σαν συνέπεια την συνεχή τελειοποίησή του μέχρι να μοιάσει του Θεού.
Γι’ αυτό και η εγκράτεια, όπως και όλα τα στοιχεία του καρπού του Αγίου Πνεύματος,
δεν είναι ούτε ομοιόμορφα ούτε στον ίδιο βαθμό ανεπτυγμένα σε κάθε Χριστιανό,
όπως ένα σταφύλι που δεν ωριμάζει ούτε ξαφνικά ούτε ομοιόμορφα. Και πρέπει με
τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος καθένας μας, να διακρίνουμε, πού υστερούμε, και
να αγωνιζόμαστε με τα μέσα της χάρης του Χριστού, να μοιάσουμε προς το πρότυπο,
Εκείνον που είναι «ο Αρχηγός και τελειωτής της πίστεως» (Εβρ.ιβ:2).
