Ο τεχνικός πολιτισμός του καιρού
μας, μαζί με την υπερπροσφορά υλικών αγαθών και μέσων για άνετη ζωή, δημιουργεί,
παράλληλα, πολλά και σοβαρά προβλήματα. Ένα τέτοιο είναι οι ηθικές συνέπειες
που προκύπτουν απ' την κακή χρήση της τηλεόρασης. Η θαυμαστή τούτη εφεύρεση
παρουσιάζει (όπως άλλωστε μπορεί να συμβεί με κάθε άλλη επινόηση του ανθρώπου)
δύο όψεις: τη θετική και την αρνητική.
Μπορεί λοιπόν ν' αποβεί απαράμιλλο
μέσον εκπαίδευσης, μόρφωσης, ψυχαγωγίας, πληροφόρησης, διδασκαλίας,
εξευγενισμού, ανόδου της πολιτιστικής, πνευματικής και ηθικής στάθμης της
κοινωνίας. Όπως μπορεί να γίνει και ολέθριο μέσον παραπλάνησης, διαφθοράς,
πνευματικού υποβιβασμού, ηθικής αποσάθρωσης, πτώσης του πολιτιστικού και
μορφωτικού επιπέδου. Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο χρησιμοποίησής της και την
ποιότητα του υλικού που προβάλλεται.
Το πρόβλημα είναι φυσικά παγκόσμιο,
στη χώρα μας ωστόσο, παρουσιάζει ιδιαίτερη οξύτητα και επικαιρότητα. Όταν
πρωτοξεκίνησε, η χώρα μας βρέθηκε ξαφνικά απροετοίμαστη στην εισβολή της
τηλεόρασης. Ο λαός δεν είχε αποκτήσει (στη μεγάλη τουλάχιστον πλειοψηφία) συνείδηση
κοινωνικής ευθύνης κι ούτε είχε από πριν αναπτύξει ανάλογες, ηθικές αντιστάσεις
στην αρνητική πλευρά της.
Το λυπηρότερο όμως είναι πως και το
μορφωτικό, πολιτιστικό μα και ηθικό επίπεδό του (στα πλατιά στρώματα), ήταν και
εξακολουθεί, δυστυχώς, να είναι χαμηλό ή τουλάχιστο σε ύψος κάθε άλλο παρά επιθυμητό!
Σαν αποτέλεσμα δέχεται αδιαμαρτύρητα παραστάσεις και προβολές της μικρής οθόνης
οποιασδήποτε ποιότητας, στις περισσότερες περιπτώσεις κακής, που και αν δεν
υποβαθμίζουν το επίπεδό του (πνευματικό, ηθικό...), το κρατούν και συντηρούν σε
χαμηλό ύψος.
Πιστεύτηκε αρχικά πως το φτηνό και
κακής ποιότητας τηλεοπτικό υλικό επηρεάζει δυσμενώς μόνο τα παιδιά. Σήμερα,
αποτελεί κοινή συνείδηση πως κι οι μεγάλοι (οι ώριμοι άνθρωποι) επηρεάζονται
προς το αγαθό ή το κακό, ανάλογα με όσα βλέπουν κι ακούνε στη «μαγική» συσκευή.
Ας δούμε, λοιπόν, με ποιους τρόπους
κι ως ποιο βαθμό μπορούν οι τηλεοπτικές προβολές να επιδράσουν στο πνεύμα, στην
ψυχή και στο ήθος του ανθρώπου. Η συχνή, με σύστημα, επιμονή και μεθοδικότητα,
επανάληψη μηνυμάτων, προτροπών, υποδείξεων κ.ά., που στοχεύουν σ' ένα
συγκεκριμένο αντικείμενο, προκαλεί τη γνωστή σε όλους, «πλύση εγκεφάλου».
Μια κατάσταση αποδοχής σαν αληθινού
του μηνύματος ή της ιδέας-στόχου, αδιάφορο αν ανταποκρίνεται ή όχι στην
πραγματικότητα. Η πλύση εγκεφάλου που κατορθώνεται με τη χρησιμοποίηση της τηλεόρασης
θεωρείται η πιο επικίνδυνη γιατί η «αλλοτρίωση της σκέψης και κρίσης του
θύματος» συντελείται με τη συναίνεσή του, που καθισμένος αναπαυτικά στην
πολυθρόνα του, αφήνει να εισβάλλουν αβασάνιστα στο βάθος της συνείδησής του
μηνύματα, που κάθε άλλο παρά στο συμφέρον του αποσκοπούν.
Το πιο λυπηρό όμως είναι, πως
εδραιώνεται τελικά η πεποίθηση στον τηλεθεατή ότι οι ιδέες που μορφώνει στο νου
του (με βάση τ' αλλεπάλληλα μηνύματα που δέχθηκε απ' τη μικρή οθόνη) είναι
δικές του, ενώ στην ουσία αποτελούν εμπνεύσεις εκείνων που κρύβονται πίσω απ'
το «μαγικό» κουτί. Με τέτοιες μεθόδους αμέτρητα πλήθη ανθρώπων γίνονται
πειθήνια όργανα αδίστακτων προπαγανδιστών, στις επιδιώξεις των οποίων
υποκύπτουν ανυποψίαστα, νομίζοντας οι δύστυχοι, πως εξυπηρετούν δικά τους κι
όχι όπως στην πραγματικότητα συμβαίνει, συμφέροντα εκείνων.
Η τηλεόραση καλλιεργεί όσο κανένα
άλλο μέσον επικοινωνίας και (φυσικά) όσο καμιά διδασκαλία, την παθητικότητα.
Ανάλογα με το βαθμό της προσήλωσης και το πάθος που την παρακολουθεί κανείς,
του αφαιρεί προοδευτικά κάθε ίχνος ικανότητας για αυτόβουλη ενεργητική σκέψη,
συλλογή και κρίση. Ο αφοσιωμένος, ως την αποχαύνωση, τηλεθεατής δέχεται τόσο
τέλεια όλα όσα προσφέρονται απ' το «μαγικό» κουτί, που τελικά καταλήγει ν'
αφήνει αυτούς που κινούν τα νήματά τους να σκέπτονται, να κρίνουν και ν'
αποφασίζουν για λογαριασμό του. Αυτός αποδέχεται, χωρίς τον παραμικρό δισταγμό,
ό,τι του προσφέρουν εκείνοι. Και να ήθελε άλλωστε να προβάλει κάποιαν
αντίρρηση, να διαμαρτυρηθεί ή vα κάνει διάλογο, δεν έχει τη δυνατότητα. Κι αν
το τολμήσει... απόκριση δεν θα πάρει άλλη, απ' την ηχώ των λόγων του!
Είναι όμως και κάτι άλλο. Ο
τηλεθεατής, εκτός από την απώλεια ή πιο ήπια, τη μείωση της ικανότητάς του να
σκέπτεται και να κρίνει, χάνει προοδευτικά και τη διάθεση να συζητά με τους
άλλους. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ατονεί σε πολλούς η ικανότητα για συζήτηση κι
ανταλλαγή γνώμης, που όταν βρεθούν στην ανάγκη να κουβεντιάσουν πάνω σε απλά
βιοτικά θέματα, δεν μπορούν ν' ανταποκριθούν στην περίσταση ή αντιμετωπίζουν το
συνομιλητή τους με κοφτές - σύντομες φράσεις, ή και μονολεκτικά.
Παρά τις αρνητικές τούτες πλευρές
της, θα μπορούσε η τηλεόραση να παρουσιάζει και προγράμματα παιδαγωγικά,
πολιτιστικά, μορφωτικά, που θα εξευγένιζαν, θα διαφώτιζαν, θα ανέβαζαν
πνευματικά και ηθικά τους πολλούς. Ατυχώς, τέτοια προγράμματα (στον τόπο μας
τουλάχιστον) σπάνια προβάλλονται. Φταίνε μήπως μονάχα εκείνοι που διαφεντεύουν
την τηλεόραση; Ασφαλώς, όχι μόνον αυτοί. Φταίει κι ο λαός, ίσως πιο πολύ αυτός.
Οι τηλεθεατές, στη μεγάλη
-συντριπτική- πλειοψηφία τους ενθουσιάζονται με εντυπωσιακά και φτηνής
ποιότητας προγράμματα, ψευτιά, απάτη, δολοπλοκία, ψευτοαγάπες, έρωτες
διανθισμένους με χυδαιότητες, σκηνές της ζωής πλαστές και κακόγουστες και
καθετί γενικά που κολακεύει το σαρκικό εγώ και διεγείρει τις κατώτερες
επιθυμίες. Αυτή είναι η τηλεοπτική ποικιλία που τους «τρέφει», τους «ψυχαγωγεί»
και τους «καλλιεργεί». Κι η τίμια, η γνήσια, η αληθινή όψη της ζωής με τον αγώνα
της για την κατάκτηση του πραγματικά υψηλού, του ωραίου κι αγαθού... ούτε τους
συγκινούν κι ούτε, φυσικά, τους ενδιαφέρουν. Αν αντικρύσουν ή ακούσουν κάποιο
μήνυμα υψηλού ποιού, που να στοχεύει αληθινά στο πνευματικό τους συμφέρον, θα
δυσφορήσουν ή θα βιαστούν ν' απομακρυνθούν, αν δεν κλείσουν βίαια το δέκτη!
Είναι πολύ θλιβερή η διαπίστωση, μα
πέρα ως πέρα αληθινή. Ο Νόμος της «ζήτησης και προσφοράς» λειτουργεί και στο
προκείμενο θέμα απαρέγκλιτα: Ό,τι επιθυμούν κι ό,τι ορέγονται οι πολλοί αυτά
τους προσφέρουν κι εκείνοι που κινούν τα νήματα της οθόνης, μικρής (τηλεόραση)
ή μεγάλης (κινηματογράφος).
Συμβαίνει ατυχώς και τούτο το σοβαρότερο θέμα που
προφητεύει ο απόστολος Παύλος: «Έσται γαρ
καιρός ότε της υγιαινούσης διδασκαλίας ουκ ανέξονται, αλλά κατά τας ιδίας
επιθυμίας εαυτοίς επισσωρεύσουσιν διδασκάλους κνηθόμενοι την ακοήν και από μεν
της αληθείας την ακοήν αποστρέφουσιν, επί δε τους μύθους εκτραπήσονται» (Β'
Τιμ.δ:3-4).
Σήμερα είναι, δίχως αμφιβολία, η εποχή που οι άνθρωποι δεν μπορούν,
μάλλον δεν θέλουν, να συμμορφωθούν με την «υγιαίνουσα» διδασκαλία, δηλαδή με τη
ΔΙΔΑΧΗ που εμπνέεται και στηρίζεται στις αιώνιες πνευματικές αλήθειες και στις
ηθικές Αρχές του ΔΙΚΑΙΟΥ και της ΑΡΕΤΗΣ, όπως αυτές περιέχονται στην Αγία
Γραφή.
Μια ζωή σύμφωνη με τις υψηλές τούτες
Αρχές κοστίζει ακριβά. Για να τη ζήσουμε πρέπει να κοπιάσουμε, ν' απαρνηθούμε
το ίδιο το φίλαυτο εγώ μας, κάτι περισσότερο: «Να σταυρώσουμε τη σάρκα μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες» (Γαλ.ε:24).
Μόνον υπ' αυτή την προϋπόθεση θα μπορεί ο καθένας μας ν' ακολουθεί και να
βιώνει έμπρακτα τις υψηλές αρχές της υγιαίνουσας διδασκαλίας. Μονάχα τότε θα
βρίσκουμε το ψυχικό σθένος ν' απορρίπτουμε ανεπιφύλακτα όλα τα ζημιογόνα- ηθοφθόρα
κατασκευάσματα, που πολιορκούν αδιάκοπα τις αισθήσεις μας. Και μόνο τότε θα
είμαστε ικανοί να διατηρούμε όχι μονάχα το σώμα αλλά και το πνεύμα μας καθαρά
από κάθε μολυσμό, «επιτελούντες αγιωσύνην
εν φόβω Θεού» (Β' Κορ.ζ:1).
Πώς όμως αντιμετωπίζουν το μεγάλο
τούτο ηθικό θέμα οι πολλοί; Καθώς δεν ανέχονται την υγιαίνουσα διδασκαλία,
αναζητούν στα ποιοτικώς φτηνά, ή ακόμα και χυδαία προϊόντα των ανθρώπων εκείνων
(των δασκάλων κατά τας ιδίας αυτών επιθυμίας) που δείχνονται πρόθυμοι να
κορέσουν όλες τις κατώτερες ορέξεις, τάσεις κι επιθυμίες τους. Εκείνοι που
διαφεντεύουν τα μέσα παραγωγής και μαζικής ενημέρωσης, έχοντας «σπουδάσει» την
ψυχολογία της συμπεριφοράς των μαζών, ξέρουν καλά τι ζητιέται με λαχτάρα, ποιο
θα παρακολουθήσουν με πάθος οι περισσότεροι και προσφέρονται «ευγενώς» ν'
ανταποκριθούν, με το παραπάνω, στην οργιαστική ζήτηση των ανθρώπων του καιρού
μας.
Φυσικά, η «πολύτιμη» αυτή προσφορά
τους δεν μένει χωρίς αντάλλαγμα. Εξαγοράζεται αδρά, όχι μόνο με χρήμα -να ήταν
τουλάχιστο μονάχα τούτο- αλλά με ζημιές ψυχικές, κοινωνικές, ηθικές μα προ
πάντων πνευματικές. Πάντοτε υπήρχαν οι «ματαιολόγοι»
και «φρενοπλάνοι»... «οίτινες ανατρέπουσιν ολοκλήρους οίκους,
διδάσκοντες όσα δεν πρέπει χάριν αισχρού κέρδους» (Τίτ.1, 10). Φαίνεται πως
η εποχή μας ξεπέρασε κάθε άλλη σε πλήθος και επιτηδειότητα ματαιολόγων και
φρενοπλάνων, που χρησιμοποιώντας τα τεχνικά μέσα του πολιτισμού μας, καθημερινά
κατακλύζουν την ψυχή και το πνεύμα εκατομμυρίων ανθρώπων με πληθώρα ψυχοφθόρων
μηνυμάτων, με αποτέλεσμα, πολύ συχνά, την τέλεια παραπλάνηση.
Ένας από τους γνωστούς στον κόσμο
επιστήμονες ο Μ. Σποκ -ψυχολόγος, κοινωνιολόγος και παιδίατρος- παρατηρεί με
ψυχικό πόνο και πικρία: «Μας φαίνεται τρομερό που η αρχαία Ρώμη αποβλάκωνε με
τα τσίρκα τους πολίτες της, τον καιρό που θα έπεφτε η αυτοκρατορία. Ωστόσο κι η
κακή χρήση της τηλεόρασης μας οδηγεί σήμερα στο ίδιο αποτέλεσμα» («Η αμφισβήτηση
της κοινωνίας μας»,1971, σελ. 248).
Είναι όμως κι άλλη μια πλευρά, ακόμα
πιο σοβαρή. Η σημερινή αποχαλίνωση των ηθών οδηγεί στην υπερβολικά έντονη
προβολή της σαρκικής καθαρά πλευράς του σεξ, ενώ παραμερίζονται ή αγνοούνται
σκόπιμα τα άλλα γνωρίσματα, που πρέπει να χαρακτηρίζουν την ερωτική ζωή του
ανθρώπου, όπως η αγάπη, η αλληλοεκτίμηση, ο αλληλοσεβασμός, η τρυφερότητα, η
ψυχική ταύτιση κι αλληλοσυμπλήρωση των δυο μερών κ.ά., που φέρνουν τον
εξευγενισμό, ψυχικό και πνευματικό, της γενετήσιας λειτουργίας.
Αντίθετα, στη σημερινή κοινωνία
κυριαρχεί η έντονη σεξουαλικότητα σαρκικής αποκλειστικά υφής. Αυτή την τάση,
γνώρισμα της υλιστικής, άπληστης κι ανεκτικής εποχής μας, έρχεται να ενισχύσει
στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό η τηλεόραση με τα διάφορα χαμηλής ποιότητας «σήριαλ»
και την οργιαστική διαφήμιση. Η παραστατικότητα κι η ζωντάνια των σκηνών της
δυναμώνει τις εντυπώσεις σεξουαλικού νοήματος περισσότερο και εντονότερα από
κάθε άλλο μέσον επικοινωνίας, εκτός φυσικά από τον κινηματογράφο. Αλλά ο
κινηματογράφος βρίσκεται έξω, ενώ η τηλεόραση είναι θρονιασμένη μέσα στο σπίτι
-στην καρδιά της οικογένειας- απ' όπου και ασκεί το φθοροποιό έργο της. Η ψυχολογική
ανάλυση του προβλήματος είναι πάρα πολύ αποκαλυπτική.
Ο άνθρωπος των βιομηχανικών
κοινωνιών επιδιώκει να βλέπει το γυμνό, όχι σαν τέχνη αλλά σαν απόλαυση
αισθησιακή δηλαδή σαν θέαμα που έχει σκοπό την πρόκληση αισθησιακού ερεθισμού.
Αυτή τη σαρκική τάση την εκμεταλλεύονται στον πιο υψηλό βαθμό οι παράγοντες της
διαφήμισης. Έχοντας σκοπό να επιβάλουν στις συνειδήσεις των τηλεθεατών τα
προϊόντα τους, συνδυάζουν και συμπλέκουν έντεχνα τα σχετικά μηνύματα με οπτικά
ερεθίσματα σεξουαλικού περιεχομένου και νοήματος.
Τούτες οι αισθησιακές προκλήσεις
γίνονται ευχάριστα αποδεκτές κι επομένως προσέχονται έντονα και μαζί μ' αυτές
αφομοιώνονται (ταυτόχρονα) και τα άλλα μηνύματα που τις συνοδεύουν. Έτσι
πετυχαίνει η τηλεοπτική διαφήμιση να πουληθεί κάθε είδος εμπορεύματος με τη
χρησιμοποίηση σεξουαλικής σκηνογραφίας.
Διαπίστωση θλιβερή μα και πολύ
αποκαλυπτική. Φανερώνει με τρόπο ανάγλυφο την ηθική εξαθλίωση της σημερινής
ανθρωπότητας. Οι επιπτώσεις -κοινωνικές, οικογενειακές κ.ά..- είναι πολύ
δυσάρεστες, αφού το πνεύμα τούτο του ξεπεσμού διαποτίζει όλες τις εκδηλώσεις
της ζωής ατομικά ή συλλογικά.
Τα πάντα πουλιούνται κι αγοράζονται,
από τα πιο ευγενικά μέχρι τα πιο ευτελή, χωρίς καμιά διάκριση ανάμεσα στα πρώτα
και τα δεύτερα. Καθόλου παράδοξο λοιπόν ότι η σημερινή κοινωνία της αφθονίας,
ενώ αξιώνει την απόλυτη ελευθερία από κάθε μορφής καταπίεση, συνεπώς κι από τη
σεξουαλική -που υποτίθεται πως υπήρχε, τείνει να καταλήξει, αλίμονο, όχι στην
ελευθερία αλλά στην ακόμα πιο σκληρή τυραννία του σεξ. Με την τακτική της
υποδουλώνει τον άνθρωπο στο τυφλό και ασύνειδο ένστικτό του. Κι απ' αυτή την
άποψη αληθεύει η αρχή της Βίβλου: «ο
άνθρωπος, ο εν τιμή πλασθείς και μη εννοών, ωμοιώθη με τα κτήνη τα φθειρόμενα»
(Ψαλμ.μθ:20), που κινούνται και δρουν αποκλειστικά και μόνο στη σφαίρα των
ενστίκτων και των σαρκικών ορμών. Είναι και τούτο ένα από τα γνωρίσματα της
εποχής μας κατά την οποία: «Θα είναι οι
άνθρωποι φίλαυτοι:.. ανόσιοι... ακρατείς... φιλήδονοι μάλλον ή φιλόθεοι...»
(Β' Τιμ.γ:2-5).
Έτσι η ηθική εξαχρείωση εκτείνεται
κι απλώνεται σε πλατύτερα ολοένα κοινωνικά στρώματα. Και το χειρότερο, η ηθική
σαπίλα επιδρά ολέθρια στη νέα γενιά, εισβάλλοντας αδιάκριτα στη ζωή της και
προκαλώντας αμέτρητα δράματα κι ανυπολόγιστο ψυχικό και σωματικό πόνο. Κι όλα
αυτά με τη χρησιμοποίηση των τεχνικών μέσων του πολιτισμού μας(!).
Υπάρχει θεραπεία του δεινού τούτου
προβλήματος; Πάνω σε συλλογική βάση πολύ φοβάμαι πως δεν υπάρχει το κακό μάλλον
θα χειροτερεύει. Αυτό μας διδάσκει η ιστορία μα και η πείρα. Αφού η ανθρωπότητα
στο σύνολό της σχεδόν έχει στρέψει τα νώτα στο Θεό, δεν μπορούμε παρά
χειροτέρευση της ηθικής κατάστασης να περιμένουμε. Ατομικά όμως, εσύ κι εγώ,
μπορούμε ν' αντιμετωπίσουμε με απόλυτη επιτυχία το πρόβλημα. Φτάνει να
στραφούμε με όλη τη θέλησή μας στο Θεό και να εκζητήσουμε με πίστη το έλεος και
τη χάρη Του.
Δρ. Χ. Μοσχίδης, Ιατρός
