Ο πρωταρχικός τύπος βαπτίσματος.

Οι πρώτοι μεταποστολικοί Χριστιανοί, βάπτιζαν στο νερό χρησιμοποιώντας το όνομα του Ιησού. Σύμφωνα με τον ιστορικό Heick, αρχικά το βάπτισμα γινόταν στο όνομα του Ιησού, αλλά προοδευτικά στο όνομα του τριαδικού Θεού: Πατέρα, Γιου και Αγίου Πνεύματος. Καταλήγει, χρησιμοποιώντας κάποια αναφορά από τα γραπτά του Ιουστίνου, ότι κατά την περίοδο 130-140 μ.Χ. ο τριαδικός τρόπος βαπτίσματος βαθμιαία έγινε αποδεκτός.

Η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας και των Ηθικών αρχών γράφει: Ο πρωταρχικός τρόπος βαπτίσματος, όπως περιγράφεται στο βιβλίο των Πράξεων, ήταν απλή κατάδυση σε νερό, χρησιμοποίηση του ονόματος του Κυρίου, και επίθεση των χειρών. Σ’ αυτά, προστίθοντο κατά καιρούς και σε διάφορα μέρη που δεν μπορούν να οριστούν με ακρίβεια (α) το τριαδικό όνομα (Ιουστίνος), (β) ένας ιερός όρκος (Ιουστίνος και ίσως ο Ερμάς, όπως στην Κ.Δ. στην Α’ Πέτρ), (γ) τριπλή κατάδυση (Ιουστίνος), (δ) μια ομολογία πίστης (Ειρηναίος ή ίσως ο Ιουστίνος), (ε) μύρο (Τερτυλλιανός), (ζ) νονός (Τερτυλλιανός), (η) Γάλα και μέλι (Τερτυλλιανός).

Και συνεχίζει με περισσότερες λεπτομέρειες: Σχετικά με το όνομα ….. δημιουργήθηκε πρόβλημα με τον τύπο του βαπτίσματος. Ο πιο παλιός γνωστός τύπος βαπτίσματος ήταν «στο όνομα του Κυρίου Ιησού», ή κάποια παρόμοια φράση, όπως βρίσκουμε στις Πράξεις και χρησιμοποιούταν ίσως μέχρι τον καιρό του Ερμά. Την εποχή όμως του Ιουστίνου Μάρτυρα, είχε γενικευτεί ο τριαδικός τρόπος. Είναι πιθανό, ο παλιός τρόπος να επιβίωσε σε απομονωμένες κοινότητες, αλλά δεν υπάρχει κατηγορηματική σύγχρονη μαρτυρία.

Πρώτος και δεύτερος αιώνας.

Το Λεξικό της Βίβλου του Hasting αναγνωρίζει ότι θα μπορούσε κανείς να κλείσει το θέμα από την πλευρά της ιστορικής μαρτυρίας ως εξής: Ο πρωταρχικός τρόπος, όσο αφορά στα λόγια που λεγόταν, ήταν «στο όνομα του Ιησού Χριστού» ή «του Κυρίου Ιησού». Βάπτισμα στο όνομα της Τριάδας ήταν μεταγενέστερη εξέλιξη. Μετά την αναφορά του Ματθ.κη:19 δεν το ξαναβρίσκουμε μέχρι την εποχή του Ιουστίνου Μάρτυρα, και ο τρόπος του Ιουστίνου δεν ήταν ίδιος με αυτόν που βλέπουμε στο Ευαγγέλιο.

Το λεξικό προτιμά μια απ΄ τις παρακάτω εξηγήσεις που μερικές φορές δίδονται από τους τριαδικούς σχετικά με τη χρήση του ονόματος του Ιησού, επειδή είναι πιο συνεπής με τον παραδοσιακό τρόπο: (1) Βάπτισμα στο όνομα του ενός προσώπου της τριάδας είναι βάπτισμα στο όνομα ολόκληρης της τριάδας κι έτσι είναι έγκυρο. (Αυτή η εξήγηση αναγνωρίζει ότι ο αρχικός τρόπος ήταν «στο όνομα του Ιησού»). (2) Η φράση «στο όνομα του Ιησού» δεν ορίζει τρόπο βαπτίσματος, απλά δηλώνει ότι ο βαπτιζόμενος αναγνωρίζει τον Ιησού σαν Κύριο και Χριστό. (Φυσικά, αυτή η λογική μπορεί να εφαρμοστεί κατά τον ίδιο τρόπο και στο Ματθ.κη:19, αφήνοντάς μας έτσι χωρίς τύπο για το χριστιανικό βάπτισμα).

Ο Ερμάς, στις αρχές του 2^ου αιώνα, έγραψε για βάπτισμα «στο όνομα του Κυρίου» και «στο όνομα του Γιου του Θεού». Δίδαξε ότι το βάπτισμα γίνεται αιτία να συμβεί μια βασική αλλαγή στη ζωή κάποιου, εξαιτίας της χρήσης του ονόματος, αλλά τόνισε ότι το όνομα δεν είναι μια μαγική λέξη κι ότι δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό να λείπουν οι χριστιανικές αρχές. Έγραψε: «Αν φέρεις το όνομά Του αλλά δεν κατέχεις τη δύναμή Του, μάταια φέρεις το όνομά Του».

Η Διδαχή, ένα άλλο χριστιανικό ντοκουμέντο του 2^ου αιώνα, μιλά για βάπτισμα «στο όνομα του Κυρίου» αλλά επίσης μιλά για βάπτισμα «στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Κάποιοι καταλήγουν ότι η Διδαχή αναγνωρίζει και τους δύο τρόπους έγκυρους. Δεν πρέπει όμως να παραβλέψουμε την πιθανότητα παρεμβολών, γιατί ενώ οι μελετητές έχουν χρονολογήσει με διάφορους τρόπους τη Διδαχή από το 120-200 μ.Χ., το μοναδικό ελληνικό χειρόγραφο που έχουμε, είναι του 1056 μ.Χ. Επιπλέον, διδάσκει κι άλλες εξωβιβλικές πρακτικές σχετικά με το βάπτισμα, όπως το ραντισμό σαν εναλλακτική λύση της καταβύθισης, νηστεία πριν από το βάπτισμα και τριπλή κατάδυση.

Οι περισσότεροι μελετητές υποστηρίζουν ότι η Πρώτη Απολογία του Ιουστίνου Μάρτυρα, που γράφτηκε γύρω στο 150 μ.Χ., είναι η παλαιότερη ιστορική αναφορά τριαδικού τρόπου βάπτισης. Εδώ βρίσκεται η φράση κλειδί, που περιγράφει τα πρόσωπα της βάπτισης: «Γιατί, στο όνομα του Θεού, Πατέρα και Κυρίου του σύμπαντος και του σωτήρα μας Ιησού Χριστού και του Αγίου Πνεύματος, βαπτίζονται στο νερό». Θα πρέπει να σημειώσουμε, ωστόσο, ότι ο Ιουστίνος δεν παρέθεσε το μοντέρνο τριαδικό τρόπο αλλά σαφώς περιέλαβε το όνομα Ιησούς, προφανώς συμμορφούμενος με την παλαιότερη πρακτική.

Ο Ιουστίνος δίδαξε ότι ο Ιησούς ήταν υποδεέστερη, δεύτερη οντότητα, δημιουργημένη από τον Θεό Πατέρα, χωρίς να διακρίνει καθαρά το Άγιο Πνεύμα σαν τρίτο πρόσωπο. Συνεπώς, δεν είναι και μεγάλη ανακούφιση για τους τριαδικούς να βρίσκουν μαρτυρία για τον τρόπο που βαπτίζουν, στα γραπτά του. Στην πραγματικότητα, η μοντέρνα θεωρία της τριάδας, δεν ήταν η επικρατέστερη μέχρι τη σύνοδο της Νίκαιας (325) και της Κωνσταντινούπολης (381). Επειδή ένας άνθρωπος το 150 μ.Χ. που δεν πίστευε στην πλήρη θεότητα του Ιησού Χριστού, αναφέρθηκε σε τρόπο βάπτισης που είναι παρόμοιος με το σημερινό τριαδικό, αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι ή οι περισσότεροι στις μέρες του είχαν εγκαταλείψει τον παλιότερο τρόπο που ήταν στο όνομα του Ιησού. Δεν υπάρχει κατηγορηματική μαρτυρία για γενική χρήση του μοντέρνου τριαδικού τρόπου εκείνο τον καιρό, όπως κάποιοι προσπαθούν να επιβάλλουν.

Η ιστορία καταγράφει μια πιθανή αναφορά βάπτισης στο όνομα του Ιησού, αμέσως μετά τον καιρό του Ιουστίνου. Ο Ειρηναίος, επίσκοπος της Λυών έγραψε: Τα μέσα με τα οποία καθαριζόμαστε είναι το άγιο νερό και η επίκληση του Κυρίου. Ωστόσο, στην τελευταία κύρια δουλειά του, περιγράφει βάπτισμα ακριβώς όπως ο Ιουστίνος.

Άμεσα συνδεδεμένο με τον τρόπο βαπτίσματος, είναι το θέμα της θεότητας. Οι πρώτοι μεταποστολικοί πατέρες όπως ο Ιγνάτιος, ο Κλήμεντας Ρώμης, ο Πολύκαρπος και ο Ερμάς, σίγουρα δεν ήταν τριαδικοί. Βασικά πίστευαν σε ένα Θεό και στον Ιησού σαν τη φανέρωση του Θεού εν σαρκί. Κάνει μεγάλη εντύπωση λοιπόν, που δεν βρίσκουμε στα γραπτά τους αναφορές του τριαδικού τρόπου βάπτισης.

Ο αιρετικός Μαρκίων αποχωρίστηκε από την εκκλησία εκείνο τον καιρό και οι ακόλουθοί του κράτησαν το παλιότερο βάπτισμα «στο όνομα του Ιησού Χριστού». Οι Πράξεις του Παύλου και της Θέκλας, γραμμένο από ένα Ασιάτη πρεσβύτερο το 2^ο αιώνα έχει μα αναφορά για βάπτισμα στο όνομα του Ιησού Χριστού.

Τρίτος αιώνας.

Είναι σημαντικό, ότι βρίσκουμε αναφορές βάπτισης στο όνομα του Ιησού, πολύ καιρό μετά τον Ιουστίνο. Τον τρίτο αιώνα, ξεσηκώθηκε μια διαμάχη για την εγκυρότητα των βαπτίσεων που κάνουν οι «αιρετικοί». Ο Στέφανος, επίσκοπος Ρώμης (οι Καθολικοί τον θεωρούν πάπα) υποστήριξε ότι είναι έγκυρο αυτό το βάπτισμα, ενώ ο Βορειοαφρικάνος θεολόγος Κυπριανός υποστήριξε ότι δεν ήταν. Στην εναντίωση του Στέφανου ο Κυπριανός πραγματεύτηκε την περίπτωση των «αιρετικών» που βαπτίζουν στο όνομα του Ιησού. Ρώτησε: Μπορούν όσοι αιρετικοί έχουν βαπτιστεί στο όνομα του Ιησού να θεωρηθούν ότι έχουν λάβει άφεση αμαρτιών; Υποστήριξε ότι οι Εβραίοι στις Πράξεις, σωστά βαπτίστηκαν στο όνομα του Ιησού, επειδή ήδη γνώριζαν τον Πατέρα, αλλά οι εθνικοί που δεν γνώριζαν τον Πατέρα πρέπει να βαπτίζονται σε όλη την τριάδα.

Ο Κυπριανός υποστήριξε στη συνέχεια ότι οι αιρετικοί αρνούνται τον Πατέρα και Τον βλασφημούν, άρα βάπτισμα μόνο στο όνομα του Ιησού δεν μπορεί να τους σώσει.

Οι αντίπαλοι του Κυπριανού υποστήριξαν ότι το βάπτισμα στο όνομα του Ιησού ήταν ήδη έγκυρο, ακόμα κι αν γινόταν από τους αιρετικούς εξαιτίς της δύναμης που υπάρχει στο όνομα του Ιησού. Ο Φιρμιλιανός, επίσκοπος της Καισαρείας στην Καππαδοκία, έγραψε στον Κυπριανό το 256. Μνημόνευσε το Στέφανο σα να έλεγε ότι «το όνομα του Χριστού πλεονεκτεί κατά πολύ στο θέμα της πίστης και στον αγιασμό του βαπτίσματος, που όποιος, όπου κι αν βαπτιστεί με οποιοδήποτε τρόπο στο όνομα του Χριστού, αμέσως αποκτά τη χάρη του Χριστού».

Ο Κυπριανός αντέδρασε στην άποψη του Στέφανου με τον παρακάτω τρόπο: Αν είναι έτσι, τότε οι αιρετικοί μπορούν να πάρουν και το Άγιο Πνεύμα, απλά επιθέτοντας χείρας και επικαλούμενοι το όνομα του Ιησού. Αυτό τότε θα σήμαινε ότι έχουν γεννηθεί απ’ το νερό και το Πνεύμα κι ότι είναι αληθινοί Χριστιανοί, έστω κι αν δεν ανήκουν στην Καθολική εκκλησία. Ο Κυπριανός υποστήριξε ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να είναι σωστό. Σαν το όνομα του Ιησού να μη μπορεί να δώσει το Άγιο Πνεύμα έξω από την Καθολική εκκλησία, έτσι ώστε και το βάπτισμα μόνο στο όνομα του Ιησού να μην είναι έγκυρο έξω από την εκκλησία.

Οι ιστορικοί μετά απ’ αυτές τις αναφορές, καταλήγουν ότι πολλοί στις μέρες του Κυπριανού βάπτιζαν στο όνομα το Ιησού, κι ότι προφανώς ο Στέφανος επέτρεψε αυτόν τον τύπο βαπτίσματος. Κάποιοι πιστεύουν ότι κι ο Κυπριανός αποδέχτηκε αυτό το βάπτισμα εφ’ όσον η Καθολική εκκλησία βάπτιζε έτσι και δεν αποκηρυσσόταν η τριάδα. Σε κάθε περίπτωση, όλη αυτή η δημόσια διαμάχη φανερώνει ότι πολλοί άνθρωποι βαπτιζόταν στο όνομα του Ιησού Χριστού κατά τον τρίτο αιώνα μ.Χ.

Εντυπωσιακή επαλήθευση έρχεται από την Πραγματεία στον Αναβαπτισμό από ανώνυμο συγγραφέα. Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι ο συγγραφέας ήταν καλόγερος του τέταρτου αιώνα που τον έλεγαν Ουρσίνο, αλλά οι περισσότεροι πιστεύουν ότι ήταν επίσκοπος του τρίτου αιώνα που εναντιώθηκε στον Κυπριανό. Η πραγματεία ασχολείται με το πρέπει να γίνει όταν ένα άτομο «που βαπτίστηκε σαν αιρετικός στο όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού», αφήσει την αίρεση και θελήσει να επιστρέψει στην Καθολική εκκλησία. Η κατάληξη είναι ότι δεν είναι απαραίτητο να βαπτιστεί ξανά. «Οι αιρετικοί που βαπτίζονται στο νερό στο όνομα του Ιησού Χριστού πρέπει μόνο να βαπτιστούν με το Άγιο Πνεύμα».

Ο συγγραφέας αναφέρει κάποια σημαντικά σημεία στην πραγματεία του: (1) Η θέση του υποστηριζόταν από «τα πιο παλιά έθιμα, την εκκλησιαστική παράδοση» και «την εξουσία τόσων χρόνων, τόσων εκκλησιών, των αποστόλων και των επισκόπων». (2) «Η δύναμη του ονόματος του Ιησού που επικαλείται πάνω στον βαπτιζόμενο …… δεν του προσφέρει ….. μικρό πλεονέκτημα για την επίτευξη της σωτηρίας» παραπέμποντας στις Πράξ.δ:12 και Φιλιπ.β:9-11. (3) Η «επίκληση του ονόματος του Ιησού δεν πρέπει να θεωρείται ανώφελη εξαιτίας του σεβασμού και της δύναμης αυτού του ονόματος, στο οποίο είναι καθιερωμένο να ενεργούνται όλες οι δυνάμεις». (4) Η απλή επίκληση του ονόματος του Ιησού πάνω στον αιρετικό δεν σώζει, αλλά αν διορθώσει το λάθος του, αναγνωρίζοντας την αλήθεια, και λάβει το Άγιο Πνεύμα, τότε γίνεται  αποτελεσματική, ο αιρετικός δεν «χάνει την παλαιότερη επίκληση του ονόματος του Ιησού». (5) Αυτή η διδασκαλία δεν αντιφάσκει με το Ματθ.κη:19. (6) Δεν βαπτιζόταν μόνο αιρετικοί «επικαλούμενοι το όνομα του Ιησού», αλλά «πολλοί άνθρωποι», Εβραίοι και Εθνικοί, πιστεύοντας σωστά, βαπτιζόταν με τον ίδιο τρόπο.

Τέταρτος αιώνας.

Ακόμα και μετά τη σύνοδο της Νίκαιας, βρίσκουμε αναφορές βάπτισης στο όνομα του Ιησού, που σημαίνει ότι συνέχιζε να είναι ένας ζωντανός τρόπος βάπτισης. Ο Αμβρόσιος (340-398), αν και τριαδικός, φανερά υποστήριζε ότι ήταν έγκυρο, με το σκεπτικό ότι βάπτισμα στο όνομα ενός προσώπου της τριάδας είναι το ίδιο με το βάπτισμα σ’ ολόκληρη την τριάδα.

Η σύνοδος της Κωνσταντινούπολης το 381 καταδίκασε ιδιαιτέρως το βάπτισμα του Σαβέλλιου που περιγράφεται σαν διαδεδομένο στη Γαλατία. Μια έκδοση του 4^ου ή 5^ου αιώνα του Αποφάσεις των Αγίων Αποστόλων, καταδικάζει αυτούς που «βυθίζουν μόνο μια φορά στο θάνατο του Χριστού» και απαιτεί όλες οι βαπτίσεις να γίνονται με τρεις βυθίσεις κατά τον τριαδικό τρόπο. Μια Ανατολική παραλλαγή αυτού του γραπτού, προχωράει περισσότερο και συνδέει το βάπτισμα με μία βύθιση, με το Μονταλισμό. Γι’ αυτό, επιμένει ότι ο βαπτιζόμενος πρέπει να διδαχτεί ότι ο Πατέρας ή το Άγιο Πνεύμα δεν ενσαρκώθηκαν κι ότι το Άγιο Πνεύμα δεν είναι ο Πατέρας ή ο Γιος.

Ο Μεσαίωνας.

Η εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη καταδίκασε το βάπτισμα του Σαβέλλιου με ένα γράμμα προς την Αντιόχεια γύρω στο 450, ο κώδικας του Ιουστινιανού του 529 (Βυζαντινή αυτοκρατορία) διακήρυξε την ποινή του θανάτου για τους αντιτριαδικούς και τους αναβαπτιστές, η σύνοδος της Κωνσταντινούπολης το 553 καταδίκασε ξανά το βάπτισμα του Σαβέλλιου, και ο Martin Dumiun (πέθανε το 579) επίσκοπος της Braga καταδίκασε το βάπτισμα του Σαβέλλιου γιατί «κρατούσε τη μία βύθιση σε ένα όνομα».

Ο Bede (673-735) της Αγγλίας δέχτηκε την εγκυρότητα του βαπτίσματος στο όνομα του Ιησού βασιζόμενος στη δικαιολογία του Αμβρόσιου, όπως έκανε η σύνοδος της Φρυγίας (792) και ο πάπας Νικόλαος Ι (858-867). Άλλοι μεσαιωνικοί συγγραφείς που αναφέρουν βάπτισμα στο όνομα του Ιησού είναι ο Πέτρος ο Λομβαρδός (πέθανε το 1160), ο Ούγκο Βίκτωρ (πέθανε το 1141), και ο Θωμάς Ακουίνος (1225-1274).

Απ’ αυτά τα γεγονότα συμπεραίνουμε ότι: 

(1) Καθ’ όλη τη διάρκεια της εκκλησιαστικής ιστορίας κάποιοι άνθρωποι γνώριζαν το βάπτισμα στο όνομα του Ιησού. 

(2) Πολλοί θεολόγοι το θεωρούσαν έγκυρο. 

(3) Εφόσον επανεμφανίζεται κατ’ επανάληψη σαν εκδοχή, άνθρωποι σε διάφορες εποχές προφανώς συνέχιζαν να διατηρούν αυτό τον τρόπο.