ΤΥΧΗ Ή ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ;

ΤΕΧΝΑΣΜΑΤΑ - ΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ

Εντυπωσιακός είναι ο τρόπος καμουφλαρίσματος των ζώων, δηλαδή η ικανότητα που έχουν να προσαρμόζουν το χρώμα τους με το περιβάλλον. Αυτή η αριστοτεχνική προσαρμογή χρησιμεύει σαν μέσο απόκρυψης από τα αρπακτικά ζώα ή βοηθάει να παραμένουν αθέατα, καθώς ενεδρεύουν για να πετύχουν τη λεία τους.

Αναφέρουμε ορισμένες περιπτώσεις. Ζώα στη θάλασσα και στη ξηρά, όπως ο χαμαιλέων, οι σαύρες, σουπιές, χταπόδια έχουν την ικανότητα του καμουφλάζ. Σε μερικά δευτερόλεπτα αλλάζουν χρωματισμό, προσαρμοζόμενα με το χρώμα του δένδρου ή του εδάφους, πάνω στο οποίο βρίσκονται. Αιτία της αλλαγής του χρώματος είναι άλλοτε μεν αναρίθμητα μικροσκοπικά χρωματοφόρα κύτταρα, που ανάλογα με τη συστολή ή διαστολή τους αλλάζουν χρώμα, άλλοτε δε χρωστικές εκκρίσεις, όπως σε ορισμένες πεταλούδες, που προκαλούν τη μαργαριταρένια ή μεταλλική όψη με τις εναλλασσόμενες ανταύγειες ανάλογα με το φωτισμό.

Οι πεταλούδες, τα ιπτάμενα αυτά κοσμήματα. Εξωτικά όντα της ζούγκλας της Ιαπωνίας ή της Ν. Γουινέας που μερικές έχουν μήκος 30 εκατοστά. Στολισμένες υπέροχα μ’ ένα μωσαϊκό χρωμάτων της ίριδας, με εκθαμβωτικές ποικιλίες, ρουφούν το νέκταρ των λουλουδιών. Μερικές απ’ αυτές είναι κοσμοπολίτικες, μεταναστεύουν κατά εκατομμύρια και διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα, όπως το είδος Vanessa Cardui.

Ο λογικός άνθρωπος όσο προοδεύει σε πείρα και γνώσεις τόσο καλύτερες και πιο καλαίσθητες κατοικίες κατασκευάζει. Όμως τα άλογα ζώα εξ αρχής και αμετάβλητα κατασκευάζουν φωλιές τέλειες, στερεές, ασφαλείς και προνοούν, ώστε μόλις εκκολαφθούν τα νεογνά τους, να βρουν τροφή.

Πώς γνωρίζουν ανώτερα μαθηματικά, το διαφορικό και ολοκληρωτικό λογισμό; Το ζώο ούτε σκέπτεται, ούτε προφητεύει, ούτε έχει συνείδηση. Άλλος γνωρίζει και προνοεί, δίνοντας σ’ αυτό τη δύναμη να ενεργεί σκόπιμα και να κατασκευάζει αριστουργήματα.

Πίσω από το χαλαρό φλοιό του δένδρου βρίσκονται κρυμμένα πέντε χωριστά πήλινα δοχεία, σε μέγεθος κερασιού το καθένα. Τα έφτιαξε η αγγειοπλάστης - σφήκα για τους απογόνους της. Η εξωτερική επιφάνεια του δοχείου είναι ανώμαλη, αλλά η εσωτερική είναι ομαλή. Με πηλό και σάλιο από το στόμα της κατασκευάζει τις βαθουλωτές αυτές σφαίρες, δημιουργώντας στην κορυφή ένα στόμιο. Στη συνέχεια, για να αποθηκεύσει φρέσκια τροφή, παραλύει με το κεντρί της μικρές κάμπιες και τις ρίχνει μέσα σε κάθε δοχείο όπου κρέμεται το μοναδικό αυγό της από μια λεπτή κλωστή, που παράγει η ίδια. Μετά, από την άκρη της κοιλιάς της εκκρίνει ένα υγρό, που σκληραίνει αυτή τη κλωστή. Ας σημειωθεί, ότι για τα θηλυκά, οι κάμπιες που χρησιμεύουν ως τροφή, είναι περισσότερες από ό,τι για τα αρσενικά, διότι η ζωή της θηλυκιάς προνύμφης κρατάει 1-2 μέρες περισσότερο.

Πώς όμως συμβαίνει η σφήκα να ξέρει, ότι από το αυγό θα βγει θηλυκιά προνύμφη, ώστε να τοποθετεί περισσότερες κάμπιες; Μήπως η σφήκα σκέπτεται; μήπως προφητεύει; Αυτό παραμένει μυστήριο για τους ερευνητές. Έπειτα με ένα σβώλο από πηλό, η σφήκα κλείνει το κάθε δοχείο τελειώνοντας έτσι το έργο της.

Ορισμένα ζώα είναι ιδιαίτερα αξιοθαύμαστα, για την κατασκευή της φωλιάς τους. Πολύ αξιοπερίεργος είναι ο αμερικάνικος κάστωρ, μοναδικός διπλωματούχος αρχιτέκτονας! Δεκάδες ή και εκατοντάδες κάστορες συναθροίζονται στις όχθες λίμνης ή ποταμού. Εκεί αρχίζουν να κόβουν τα δένδρα με μαθηματική ακρίβεια, σε απόσταση 20 περίπου εκατοστόμετρων από το έδαφος, αλλά κατά τέτοιο τρόπο, ώστε τα δένδρα να πέφτουν προς το μέρος του νερού. Επάνω σ’ αυτά κτίζουν τη φωλιά τους με πηλό, πέτρες και κλαδιά, σχηματίζοντας ολόκληρο συνοικισμό. Κάθε φωλιά έχει περιφέρεια 2 μέτρα περίπου και ύψος ένα μέτρο, μπαίνουν δε και βγαίνουν σ’ αυτήν κολυμπώντας. Το εσωτερικό της φωλιά τους αποτελείται από ένα ή περισσότερα διαμερίσματα.

Το καμουφλάζ, ο μιμητισμός και οι μεταμορφώσεις δεν αποτελούν μια άσκοπη ιδιοτροπία της φύσης.

Δυσμενείς συνθήκες, τρομεροί κίνδυνοι, γηρατειά, πόλεμος και αλληλοεξόντωση, είναι γεγονότα που θέτουν σε δοκιμασία τη ζωή των όντων, που όμως παρ’ όλα αυτά επιβιώνουν  επί χιλιάδες χρόνια χάρις στον παράγοντα: ΠΡΟΝΟΙΑ.

Το καμουφλάζ είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός του ζώου για να αποφύγει τον διώκτη εχθρό που καιροφυλακτεί για τη λεία. Η ζωολογία είναι κατάμεστη από παραδείγματα μιμητισμού ή μεταμφιέσεων προκειμένου να διασωθεί η ζωή που κινδυνεύει. Ενδεικτικά αναφέρουμε ελάχιστα:

Εκπληκτική περίπτωση μιμητισμού προστασίας από τους άρπαγες είναι η προνύμφη μιας πεταλούδας που μιμείται την αηδιαστική γεύση της αράχνης που είναι γνωστότατη στα πτηνά. Άλλη μιμείται ένα φύλλο με κηλίδες μούχλας και άλλη πεταλούδα μεταμφιέζεται σ’ ένα πεσμένο άνθος. Η ψυχή Καλλίμη μιμείται τόσο θαυμάσια τα νεκρά φύλλα, ώστε αναπαριστάνει και τους μύκητες που τα καλύπτουν. Άλλη ψυχή, μιμείται διαφορετικό είδος από ό,τι είναι, του οποίου τα πουλιά αποφεύγουν την αηδή οσμή.

Αξιοπαρατήρητο μιμητισμό παρουσιάζει ο Βάκιλλος Ρόσσι. Μοιάζει με κλαδάκια ώστε να περνά απαρατήρητος, όταν μένει ακίνητος και ομοιόχρωμος με το κλαδί. Έτσι προστατεύεται αποτελεσματικά από τα πουλιά που είναι περισσότερο ευαίσθητα στην κίνηση παρά στη μορφή της λείας τους. Ορισμένες ψυχές όπως η Καλλίγων παρουσιάζει στην κοιλιακή όψη, οφθαλμοειδείς κηλίδες που απομιμούνται το κεφάλι κουκουβάγιας. Αυτός ο στολισμός αποτελεί αποτελεσματικό μέσο άμυνας: όταν ξεδιπλώνουν απότομα τις φτερούγες τους, οι ψυχές εκφοβίζουν τα αρπακτικά πουλιά ή ακόμα και εντομοφάγους πιθήκους.

Αξίζει να δει κανείς αυτές τις μεταμορφώσεις όπως παρουσιάζονται στα Μουσεία εκ του φυσικού. Το συμπέρασμα είναι, ότι υπάρχει ένας απεριόριστος αριθμός θαυμαστών κι εκπληκτικών προσαρμογών, όπου τα χρώματα, οι μορφές και η συμπεριφορά συνεργάζονται αρμονικά, ώστε ν’ αντιμετωπίζονται οι κίνδυνοι της διαβίωσης.

Ένα παραδείσιο πουλί της Αυστραλίας κατασκευάζει μια φωλιά από χόρτα και στολίζει το εσωτερικό της με άνθη που τα στερεώνει στα τοιχώματα. Έπειτα πολτοποιεί βατόμουρα, φτιάχνει ένα στουπί από φυτικές ίνες, το μουσκεύει στον κοκκινόχρωμο πολτό και βάφει μ’ αυτόν το στήθος του και  τους τοίχους της κατοικίας του και όλα αυτά...για να προσελκύσει το θηλυκό. Ο κόσμος των ζώων δεν παύει να μας καταπλήσσει με τα παράδοξά του.

Χρειάζεται να γραφούν πολλοί τόμοι, για να περιγραφούν τα μυστήρια των τεχνασμάτων της ζωής και λειτουργίας εντόμων, πουλιών και ζώων. Είναι τόσο πολλά, όμως ελάχιστα απ’ αυτά γνωρίζουμε. Τα μυστήρια ως προς τις εκδηλώσεις της ζωής τους, τις μεταναστεύσεις κατά εκατοντάδες εκατομμυρίων, την ομοιοχρωμία, το μιμητισμό, τους μηχανισμούς τους, μας φέρνουν σε απορία και σχετική άγνοια.

Υπάρχει μια πεταλούδα, η Κάλλιμος, που μιμείται απόλυτα ένα νεκρό φύλλο στο χρώμα, τις νευρώσεις, τα σχισμένα άκρα του, κι ακόμα στη μούχλα που προσβάλλει τα νεκρά φύλλα, με τέτοιες λεπτομέρειες, ώστε μόνον ο ειδικός μυκητολόγος να μπορεί να καθορίσει το είδος του μύκητα! Και τούτο, για να εγκαταλείψει ο υποψήφιος εχθρός τη λεία του. Συμβαίνει πάλι ένα ζώο με ζωηρά χρώματα να περπατά ανενόχλητο την ημέρα. Η αηδής γεύση και οσμή του το προστατεύουν από τα πουλιά, που το φτύνουν έστω και αν τους το βάλουμε με τη βία στο ράμφος τους. Τι να πούμε για τις χιλιάδες παρόμοιες περιπτώσεις που υπάρχουν;

Μια ορχιδέα που δεν παράγει νέκταρ, απομιμείται τη μορφή και το χρώμα ορισμένων θηλυκών σφηκών, για να προσελκύσει τ’ αρσενικά και να συζευχθεί μ’ αυτά. Σύζευξη μάταιη, αλλά κατά την είσοδο του αρσενικού η γύρις της ορχιδέας κολλάει στο χιτινώδες περίβλημά του και θα την μεταφέρει σ’ ένα άλλο άνθος, που θα γονιμοποιηθεί πραγματικά.

Και να σκεφθεί κανείς πως η έκπληξη μεγαλώνει αφάνταστα, όταν μελετά τον κόσμο των μικροσκοπικών όντων, γιατί ο πλούτος των μορφών του μικρόκοσμου είναι πολύ μεγαλύτερος παρά στον μακρόκοσμο. Η πανίδα και η χλωρίδα του πλανήτη μας συνεχώς ερευνάται, γιατί συνεχώς ανακαλύπτονται νέα είδη.