Ο Υιός κι άλλες αναφορές στο Μεσσία
Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται πολλές φορές στον Υιό, όμως αυτό σηματοδοτεί μια δυαρχία στη Θεότητα; Αποδεικνύει την προΰπαρξη του Υιού; Ας μελετήσουμε αυτά τα εδάφια για ν' απαντήσουμε σ' αυτές τις ερωτήσεις.
Ο Ψαλμός β:2 μιλάει για τον ΚΥΡΙΟ και τον χρισμένο Του. Ο Ψαλμός β:7 λέει, «Εγώ θέλω αναγγείλει το πρόσταγμα ο Κύριος είπε προς εμέ, Υιός μου είσαι συ εγώ σήμερον σε εγέννησα». Ο Ψαλμός η:4-5 μιλάει για τον υιό του ανθρώπου. Ο Ψαλμός με:6-7 κι ο Ψαλμός ρι:1 περιέχουν επίσης πολύ γνωστές αναφορές στον Ιησού Χριστό. Ο πρώτος ψαλμός τον περιγράφει σαν Θεό και σαν χρισμένο άνθρωπο κι ο τελευταίος τον περιγράφει σαν τον Κύριο του Δαβίδ. Τα Παροιμίες λ:4, Ησαΐας ζ:14 και θ:6 αναφέρουν επίσης τον Υιό.
Ωστόσο, μία ανάγνωση αυτών των εδαφίων της Γραφής φανερώνει ότι καθένα απ' αυτά έχουν προφητικό χαρακτήρα. Τα κεφ. α και β των Εβραίων αναφέρουν αυτά τα παραπάνω εδάφια των Ψαλμών και τα χαρακτηρίζουν προφητείες που αναφέρονται στον Ιησού Χριστό.
Έτσι τα εδάφια από τους Ψαλμούς δεν είναι συνομιλίες μεταξύ δύο προσώπων στη Θεότητα αλλά είναι προφητικά πορτραίτα του Θεού και του ανθρώπου Ιησού Χριστού. Περιγράφουν το Θεό να γεννάει και να χρίει τον άνθρωπο Χριστό (Ψαλμ. β:2-7), τον άνθρωπο Χριστό να υποτάσσεται στο θέλημα του Θεού και να προσφέρεται θυσία για την αμαρτία(Ψαλμ.με:6-7) και τον Θεό να δοξάζει και να δίνει εξουσία στον άνθρωπο Χριστό (Ψαλμ.ρι:1). Όλα αυτά συνέβησαν όταν ο ίδιος ο Θεός φανερώθηκε εν σαρκί σαν Ιησούς Χριστός. (Για περισσότερα σχετικά με τις υποτιθέμενες συνομιλίες ανάμεσα στα δύο πρόσωπα της Θεότητας, δες κεφ.8. Για την πλήρη εξήγηση σχετικά με την δεξιά του Θεού που αναφέρεται στον Ψαλμό ρι:1, δες κεφ.9).
Τα εδάφια από τον Ησαΐα είναι καθαρά προφητικά, αφού είναι σε μελλοντικό χρόνο. Συνοψίζοντας, οι αναφορές στον Υιό που υπάρχουν στην Π. Διαθήκη αναφέρονται στο μέλλον, στην ημέρα που θα γεννιόταν ο Υιός. Δεν μιλάνε για δύο Θεούς ή δύο πρόσωπα του Θεού αλλά αναφέρονται στην ανθρώπινη φύση στην οποία ο Θεός θα φανερωνόταν. Με παρόμοιο τρόπο, άλλες αναφορές της Π. Διαθήκης στο Μεσσία είναι προφητικές και τον φανερώνουν σα Θεό κι άνθρωπο συγχρόνως (Ησ.δ:2, μβ:1-7,Ιερεμ.κγ:4-8, λγ:14-26, Μιχ.ε:1-5, Ζαχ.ς:12-13). Κάθε είδους δυαρχία που μπορεί να φαίνεται ότι φανερώνουν αυτά τα εδάφια απλά αναφέρεται στη διάκριση ανάμεσα στη θεϊκή και την ανθρώπινη φύση του Μεσσία.
Για ανάλυση πάνω στον τέταρτο άνθρωπο μέσα στη φωτιά (Δαν.γ:25), δες κεφ.2. Αυτό το εδάφιο δεν αναφέρεται στον Υιό του Θεού που γεννήθηκε μέσα στη μήτρα της Μαρίας, αλλά σ' έναν άγγελο, ή πιθανά (αν κι είναι αμφίβολο) σε μία παροδική φανέρωση του Θεού.
Ο Λόγος του Θεού
Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει βάσιμα ότι ο Λόγος του Θεού στην Π. Διαθήκη είναι ένα δεύτερο πρόσωπο στη Θεότητα. Ο Λόγος του Θεού είναι ένα μέρος Του και δεν μπορεί να ξεχωριστεί απ' Αυτόν. Ο Λόγος του Θεού δεν υπονοεί ένα ξεχωριστό πρόσωπο, όπως ακριβώς κι ο λόγος του ανθρώπου δεν σημαίνει ότι ο τελευταίος αποτελείται από δύο πρόσωπα. Ο Ψαλμός ρζ:20 λέει «Έστειλε το λόγο του». Το Ησαίας νε:11 λέει «ούτω θέλει είσθαι ο λόγος μου ο εξερχόμενος εκ του στόματός μου δεν θέλει επιστρέψει εις εμέ κενός, αλλά θέλει εκτελέσει το θέλημά μου, και θέλει ευοδωθεί εις ό,τι αυτόν αποστέλλω». Από αυτά τα εδάφια είναι φανερό ότι ο Λόγος του Θεού είναι κάτι που ανήκει σ' Αυτόν κι είναι μία έκφραση που προέρχεται απ΄ Αυτόν, όχι ένα ξεχωριστό πρόσωπο μέσα στη Θεότητα.
Η Σοφία του Θεού
Μερικοί βλέπουν ένα διαχωρισμό στα πρόσωπα στις περιγραφές της σοφίας του Θεού, ιδιαίτερα στις Παροιμίες α:20-33, η:1-36, και θ:1-6. Ωστόσο, αυτά τα εδάφια απλά προσωποποιούν τη σοφία, με τη χρήση ενός λογοτεχνικού ή ποιητικού σχήματος. Είμαστε όλοι εξοικειωμένοι με πολλά παραδείγματα μέσα απ' τη λογοτεχνία όπου ο συγγραφέας προσωποποιεί μία ιδέα, ένα συναίσθημα ή κάποιο άλλο πράγμα που είναι αφηρημένο (μη απτό) με σκοπό να δώσει έμφαση, παραστατικότητα και γλαφυρότητα. Η πλάνη του να προσπαθεί κανείς να παρουσιάσει τα πράγματα ώστε να αποδείξει ότι η προσωποποίηση της σοφίας υπονοεί έναν διαχωρισμό μέσα στη Θεότητα είναι πολύ φανερή για καθένα, γιατί όλα τα παραπάνω εδάφια προσωποποιούν τη σοφία σαν μια γυναίκα! Έτσι, αν η σοφία είναι το δεύτερο πρόσωπο της Θεότητας, τότε αυτό το δεύτερο πρόσωπο είναι θηλυκό.
Ο σωστός τρόπος να δει κανείς τη σοφία μέσα στη Βίβλο είναι θεωρώντας τη σαν μία ιδιότητα του Θεού - ένα μέρος της παντογνωσίας Του. Χρησιμοποίησε τη σοφία Του στη δημιουργία του κόσμου (Ψαλμ.ρλς:5, Παρ.γ:19, Ιερ.ι:12). Όπως ακριβώς η σοφία ενός ανθρώπου δεν είναι ένα ξεχωριστό πρόσωπο απ' αυτόν, έτσι κι η σοφία του Θεού δεν είναι ένα ξεχωριστό πρόσωπο από τον Θεό. Η σοφία είναι κάτι που κατέχει ο Θεός και το οποίο μπορεί να το μεταδώσει στον άνθρωπο.
Φυσικά, αφού ο Χριστός είναι ο Θεός που φανερώθηκε εν σαρκί, όλη η σοφία του Θεού είναι εν Χριστώ (Κολ.β:3). Αυτός είναι η σοφία του Θεού όπως είναι κι η δύναμη του Θεού (Α΄ Κορ.α:24). Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Χριστός είναι ένα χωριστό πρόσωπο από τον Θεό, αλλά ότι στο Χριστό κατοικεί όλη η σοφία κι η δύναμη του Θεού (μαζί με άλλες ιδιότητες του Θεού). Μέσω του Χριστού, ο Θεός αποκαλύπτει τη σοφία Του και τη δύναμή Του στον άνθρωπο. Η σοφία είναι απλά μία ιδιότητα του Θεού, η οποία περιγράφεται στην Π. Διαθήκη κι αποκαλύπτεται μέσω του Χριστού στην Κ. Διαθήκη.
'Αγιος, 'Αγιος, 'Αγιος
Αυτή η τριπλή επανάληψη στον Ησ.ς:3 υπαινίσσεται, με κάποιο τρόπο, ότι ο Θεός είναι τριάδα; Δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτή την άποψη. Η διπλή ή τριπλή επανάληψη ήταν μία κοινή Εβραϊκή τακτική και τη συναντάμε σε πολλές περιπτώσεις μέσα στη Γραφή. Βασικά, τη μεταχειρίζονταν για να δώσουν έμφαση. Για παράδειγμα, στον Ιερ.κβ:29 λέει «Ω γη, γη, γη, άκουε τον λόγον του Κυρίου». Οπωσδήποτε αυτό το εδάφιο δεν σημαίνει ότι υπάρχουν τρεις γαίες. (Αν η τριπλή επανάληψη της λέξης άγιος έχει άλλη σημασία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι φανερώνει την ύπαρξη του Θεού στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, όπως καταγράφεται στην Αποκ.δ:8. Καταλήγουμε λοιπόν ότι το «άγιος, άγιος, άγιος» τονίζει με ιδιαίτερη έμφαση την αγιότητα του Θεού και δεν φανερώνει πολλά πρόσωπα.
Επαναλήψεις του Θεού ή ΚΥΡΙΟΥ
Αποτελεί, μήπως, απόδειξη των πολλών προσώπων του Θεού η επανάληψη των λέξεων Θεός ή ΚΥΡΙΟΣ στο ίδιο εδάφιο, όπως είναι οι τριπλές επαναλήψεις (Αρ.ς:24-26, Δευτ.ς:4) και οι διπλές επαναλήψεις (Γέν.ιθ:24, Δαν.θ:17, Ωσηέ α:7); Μία ανάγνωση αυτών των εδαφίων θα μας δείξει ότι δεν υπαινίσσονται ότι υπάρχουν πολλά πρόσωπα στη Θεότητα. Ας τα αναλύσουμε με συντομία.
Το Αρ.ς:24-26 είναι απλά μία τριπλή ευλογία. Το Δευτ.ς:4 λέει ότι ο Θεός είναι ένας. Δύο από τις επαναλήψεις σ' αυτό το εδάφιο είναι το «ΚΥΡΙΟΣ ο Θεός». Σημαίνει, μήπως, ότι κάθε φορά που εμφανίζεται η φράση «ΚΥΡΙΟΣ ο Θεός» δηλώνεται πως ο Θεός έχει δύο πρόσωπα; Φυσικά όχι. Απλά, μ' αυτό τον τρόπο, γίνεται σαφές ότι ο Θεός ταυτίζεται μόνο με τον ΚΥΡΙΟ (τον Γιάχβε), ο οποίος λατρευόταν από τον Ισραήλ. Έχουμε ήδη συζητήσει το Γέν.ιθ:24 σ' αυτό το κεφάλαιο. Στο Δαν.θ:17 ο προφήτης μιλάει για τον Θεό στο τρίτο πρόσωπο και στον Ωσηέ α:7 ο Θεός μιλάει για τον εαυτό Του στο τρίτο πρόσωπο. Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο, γιατί και στην Κ. Διαθήκη ο Ιησούς αναφέρθηκε στον εαυτό Του, μιλώντας στο τρίτο πρόσωπο (Μάρκ.η:38).
Ανακεφαλαιώνοντας, σ΄ όλα τα εδάφια της Γραφής όπου επαναλαμβάνονται οι λέξεις Θεός ή ΚΥΡΙΟΣ ή κάποιο άλλο όνομα του Θεού ακολουθείται η κοινή, φυσική χρήση των λέξεων αυτών. Κανένα από αυτά δεν φανερώνει ότι υπάρχουν πολλά πρόσωπα στη Θεότητα.
Το Πνεύμα του ΚΥΡΙΟΥ
Ένας αριθμός εδαφίων στην Π. Διαθήκη αναφέρουν το Πνεύμα του ΚΥΡΙΟΥ. Αυτό δεν παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα, γιατί ο Θεός είναι Πνεύμα. Η φράση «Πνεύμα του ΚΥΡΙΟΥ» απλά τονίζει, δίνοντας έμφαση, ότι ο Θεός είναι, πραγματικά, Πνεύμα. Ακόμα, δίνει έμφαση στο έργο του ΚΥΡΙΟΥ ανάμεσα στους ανθρώπους και πάνω σε άτομα. Δεν υπονοεί πολλά πρόσωπα, όπως δεν υπονοούνται πολλά πρόσωπα όταν μιλάμε για το πνεύμα του ανθρώπου. Πραγματικά, αυτό το κάνει σαφές ο ΚΥΡΙΟΣ όταν λέει το «πνεύμα μου» (Ησ.νθ:21).
Ο ΚΥΡΙΟΣ ο Θεός και το Πνεύμα Του
Αυτή η φράση βρίσκεται στον Ησ.μη:16 και δεν σημαίνει δύο πρόσωπα, με τον ίδιο τρόπο που δεν σημαίνουν το ίδιο αυτό πράγμα οι φράσεις «ο άνθρωπος και το πνεύμα του» ή «ο άνθρωπος κι η ψυχή του».
Για παράδειγμα, ο άφρονας πλούσιος μιλούσε στην ψυχή του (Λουκ.ιβ:19), αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τον αποτελούσαν δύο πρόσωπα. Το «ΚΥΡΙΟΣ ο Θεός» σημαίνει την ολότητα της ύπαρξης του Θεού σ' όλη Του τη δόξα και το μεγαλείο, ενώ η λέξη το «πνεύμα του» αναφέρεται στην πλευρά Του, με την οποία έχει έρθει σ' επαφή ο προφήτης και η οποία είχε κινηθεί πάνω στον προφήτη. Το ακριβώς επόμενο εδάφιο (Ησ.μη:17) αναφέρεται στον «'Αγιο του Ισραήλ», ενώ το Ησ.ξγ:7-11 μιλάει για το «Πνεύμα του ΚΥΡΙΟΥ». Είναι φανερό ότι δεν υπάρχει καμία προσωπική διαφοροποίηση ανάμεσα στον ΚΥΡΙΟ και το Πνεύμα. (Δες κεφ.4 για περισσότερα παραδείγματα από την Κ. Διαθήκη στα οποία το κ α ι δεν σημαίνει διάκριση ανάμεσα στα πρόσωπα). Ο ΚΥΡΙΟΣ είναι ένα Πνεύμα και το Πνεύμα του ΚΥΡΙΟΥ απλά είναι ο Θεός που ενεργεί.
Ο Παλαιός των Ημερών και ο Υιός του Ανθρώπου
Ο Δανιήλ σε μια όραση (Δαν.ζ:9-28), είδε δύο μορφές. Η πρώτη ονομάζεται ο Παλαιός των Ημερών. Φορούσε ένα ένδυμα λευκό σαν χιόνι, τα μαλλιά Του ήταν σα μαλλί, ο θρόνος Του ήταν σα φωτιά και οι τροχοί ήταν σα φωτιά. Κάθισε πάνω στο θρόνο και έκρινε χιλιάδες και χιλιάδες ανθρώπων. Μετά ο Δανιήλ είδε «έναν όμοιο με Υιό ανθρώπου» ο οποίος ερχόταν στον Παλαιό των Ημερών. Σ' αυτόν τον άνθρωπο δόθηκε μία αιώνια εξουσία πάνω σ' όλους τους ανθρώπους και μια αιώνια βασιλεία. Μερικοί τριαδικοί ερμηνεύουν αυτή την όραση σαν τον Θεό Πατέρα και τον Θεό Υιό. Ας το μελετήσουμε, ωστόσο, από πιο κοντά.
Στο Βιβλίο της Αποκάλυψης γίνεται φανερό ότι ο Παλαιός των Ημερών δεν είναι άλλος από τον Ιησού Χριστό. Η Αποκ.α:12-18 περιγράφει τον Ιησού ντυμένο μ' ένα χιτώνα, με μαλλιά λευκά σαν χιόνι, μάτια σα φλόγες πυρός και πόδια σα χαλκολίβανο, πυρωμένο σε φούρνο. Ακόμα, πολλά εδάφια εξηγούν ότι ο Ιησούς Χριστός ο Υιός του ανθρώπου θα είναι ο κριτής όλων των ανθρώπων (Ματθ.κα:31-32, Ιωάν.ε:22, 27, Ρωμ.β:16, Β΄Κορ.ε:10). Ακόμα είναι ο Ιησούς που θα καθίσει στο θρόνο(κεφ.4). Στην όραση του Δανιήλ το κέρατο (ο αντίχριστος) θα κάνει πόλεμο μέχρι να έρθει ο Παλαιός των Ημερών (Δαν.ζ:21-22) αλλά εμείς ξέρουμε ότι ο Ιησούς Χριστός θα επιστρέψει στη Γη και θα καταστρέψει τα στρατεύματα του αντίχριστου (Αποκ.ιθ:11-21).
Συνοψίζοντας, βλέπουμε ότι ο Ιησούς ταιριάζει με την περιγραφή του Παλαιού των Ημερών στο Δαν.ζ. Αν ο Παλαιός των Ημερών στο Δαν.ζ είναι ο Πατέρας, τότε ο Ιησούς πρέπει να είναι ο Πατέρας.
Στο Δαν.ζ:13 κάποιος όμοιος με Υιό ανθρώπου έρχεται στον Παλαιό των Ημερών και παίρνει την εξουσία απ' Αυτόν. Ποιος είναι αυτός; Η σκηνή αυτή φαίνεται να είναι μία όραση ενός ανθρώπου που αντιπροσωπεύει τους αγίους του Θεού. Αυτή η εξήγηση είναι πιθανότατα αυτή που ταιριάζει περισσότερο μ' αυτό το κεφάλαιο. Ο Δανιήλ έλαβε την ερμηνεία αυτής της όρασης απ' την αρχή του εδ.16. Το εδ.18 λέει ότι οι άγιοι του Υψίστου θα πάρουν την βασιλεία. Το εδ.26-27 λέει ότι η βασιλεία κι η εξουσία (οι ίδιες λέξεις με το εδ.13) θα δοθούν στους άγιους του Υψίστου και η βασιλεία Του θα είναι αιώνια. Φυσικά, το εδ.27 καταλήγει λέγοντας ότι όλες οι εξουσίες υπόκεινται στο Θεό.
Το Δαν.ζ:16-28 μας δίνει την ερμηνεία του ζ:9-14. Με τους δικούς του όρους, το κεφάλαιο φανερώνει «τον όμοιο με υιό ανθρώπου» σαν συμβολισμό των αγίων του Θεού. Θα πρέπει ακόμα να έχουμε στο νου μας ότι στην Π. Διαθήκη το «υιός του ανθρώπου» μπορεί να αναφέρεται σε οποιονδήποτε άνθρωπο (Ιεζ.β:1) ή στο ανθρώπινο γένος γενικά (Ψαλμ.η:4, ρμς:3, Ησ.να:12). Στον Ψαλμό π:17 η φράση δηλώνει έναν άνδρα στον οποίο ο Θεός έχει δώσει εξουσία και δύναμη. Έτσι η εξήγηση ότι το «υιός του ανθρώπου» αντιπροσωπεύει του αγίους ταιριάζει με τη χρήση της φράσης σε άλλα εδάφια της Γραφής.
Κάποιοι ταυτίζουν τη φράση απ' τον Δανιήλ «όμοιος με υιό ανθρώπου» με τον Ιησού Χριστό, επειδή κι ο Ιησούς ονόμαζε τον εαυτό Του Υιό του ανθρώπου. Ωστόσο, αυτή η ταύτιση αγνοεί την εξήγηση που δίνει το ίδιο το βιβλίο του Δανιήλ στο κεφάλαιο ζ. Αν ο Δανιήλ αναφερόταν στο Χριστό, γιατί δεν Τον αποκαλεί Μεσσία όπως έκανε στο θ:25;
Επίσης, ακόμα κι αν το «Υιός του ανθρώπου» του Δανιήλ αναφερόταν στον Ιησού Χριστό, δεν θα χρειαζόταν να είναι ένας «όμοιος με υιό ανθρώπου». Στην πραγματικότητα, ο τρόπος έκφρασης θα μπορούσε να δηλώνει ότι ο άνδρας στην όραση του Δανιήλ δεν είναι ο Ιησούς, αλλά κάποιος σαν Αυτόν, δηλαδή οι άγιοι ή η εκκλησία. Ξέρουμε ότι οι άγιοι είναι υιοί του Θεού, συγκληρονόμοι με το Χριστό, αδέλφιά Του, σύμμορφοι της εικόνας Του και όμοιοι με Αυτόν (Ρωμ. η:17, 29, Α΄Ιωάν.γ:1-2).
Οπωσδήποτε, πρέπει να θυμόμαστε ότι η όραση του Δανιήλ ήταν προφητική και δεν περιέγραφε μία πραγματική κατάσταση της εποχής του. Αν υποθέσουμε ότι ο άνδρας στο ζ του Δανιήλ είναι ο Ιησούς Χριστός, τότε η όραση φανερώνει, κυρίως, τους δύο ρόλους του Ιησού, σαν Πατέρας κι Υιός. Δεν μπορεί να διδάσκει δυο πρόσωπα γιατί ο Παλαιός των Ημερών ταυτίζεται με τον Ιησού ως προς τη θεϊκή Του φύση. Στο μεγαλύτερο μέρος του αυτό το κομμάτι σκιαγραφεί τη διπλή φύση και ρόλο του Ιησού, όπως κι η όραση στο ε της Αποκάλυψης, με Αυτόν που κάθεται στο θρόνο (ο Θεός σ' όλο Του το μεγαλείο) και το Αρνίο (ο Ιησούς με την ανθρώπινη φύση Του που προσφέρθηκε θυσία). (Δες κεφ.9 για την πλήρη εξήγηση αυτού του σημείου απ' την Αποκάλυψη).
Καταλήγοντας, το «όμοιος με τον Υιό του ανθρώπου» ή το «όμοιος με υιό ανθρώπου» στο ζ του Δανιήλ συμβολίζουν τους άγιους που θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού. Αν αυτό αναφέρεται στον Ιησού Χριστό, τότε αναφέρεται στην ανθρώπινη φύση Του, όπως το Παλαιός των Ημερών αναφέρεται στη θεία φύση Του.
Συνεταίρος του Γιάχβε
Στο Ζαχ.ιγ:7, ο ΚΥΡΙΟΣ μιλάει για τον Μεσσία και τον αποκαλεί «άνδρα συνέταιρο». Το κλειδί για να κατανοήσουμε αυτό το εδάφιο της Γραφής είναι το γεγονός ότι ο ΚΥΡΙΟΣ περιγράφει έναν «άνδρα». Αυτό σημαίνει, ότι αναφέρεται στον άνθρωπο Ιησού Χριστό, λέγοντας ότι αυτός ο άνδρας θα ήταν συνεταίρος Του, δηλ. κάποιος που θα βρισκόταν πολύ κοντά Του. Αυτό το εδάφιο δεν δείχνει ένα Θεό που αποκαλεί έναν άλλο Θεό «συνεταίρο Θεό» Του. Μόνο ο αναμάρτητος άνθρωπος Ιησούς Χριστός μπορούσε να πλησιάσει το 'Αγιο Πνεύμα του Θεού και να βρεθεί πραγματικά κοντά στο Θεό. Γι' αυτό το Α΄Τιμ.β:5 λέει «Διότι είναι είς Θεός, είς και μεσίτης Θεού και ανθρώπων, άνθρωπος Χριστός Ιησούς, όστις έδωκεν εαυτόν αντίλυτρον υπέρ πάντων, μαρτυρίαν γενομένην εν ωρισμένοις καιροίς». Φυσικά, μέσω του Χριστού, όλοι μπορούμε να έχουμε κοινωνία με το Θεό.
Συμπέρασμα
Η Π. Διαθήκη δεν διδάσκει ούτε υπαινίσσεται ότι υπάρχουν πολλά πρόσωπα στη θεότητα. Μπορούμε να εξηγήσουμε με ικανοποιητικό τρόπο όλα τα εδάφια της Π. Διαθήκης τα οποία χρησιμοποιούνται από κάποιους τριαδικούς για να υποστηρίξουν την τριάδα, εναρμονίζοντάς τα και ταιριάζοντας τα με πολλά άλλα εδάφια που αναμφισβήτητα και απόλυτα φανερώνουν μονοθεϊσμό. Οπωσδήποτε οι Εβραίοι δεν είχαν καμία δυσκολία να δεχτούν ολόκληρη την Π. Διαθήκη σαν το Λόγο του Θεού και την ίδια στιγμή να μένουν σταθεροί στην πίστη τους για τον ένα, αδιαίρετο Θεό. Από την αρχή ως το τέλος, δίχως καμία αντίφαση, η Π. Διαθήκη διδάσκει την όμορφη αλήθεια για τον ένα Θεό.
