Κάθε φορά που μια τράπεζα κάνει ένα δάνειο, δημιουργείται νέα τραπεζική πίστωση, νέες καταθέσεις, ολοκαίνουριο χρήμα. (Graham F. Towers - Τραπεζίτης Καναδά).
Η διαδικασία με την οποία οι τράπεζες δημιουργούν το χρήμα είναι τόσο απλή που το μυαλό αηδιάζει (John Kenneth - Οικονομολόγος).
'Ασε με να εκδίδω και να ελέγχω τα χρήματα ενός έθνους και δεν μ' ενδιαφέρει ποιος φτιάχνει τους νόμους του (Mayer Amschel Rothschild - Τραπεζίτης).
Δυο μεγάλα μυστήρια κυριαρχούν στη ζωή μας: η αγάπη και τα χρήματα. Το τι είναι η αγάπη είναι ένα ερώτημα που έχει διερευνηθεί ατελείωτα σε ιστορίες, τραγούδια, βιβλία, ταινίες και στην τηλεόραση.
Αλλά ΔΕΝ μπορούμε να πούμε το ίδιο για το ερώτημα «Τι είναι το χρήμα». Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι η θεωρία του χρήματος δεν έχει εμπνεύσει καμία εμπορικά πετυχημένη ταινία. Ούτε αναφέρθηκε ποτέ στα σχολεία που φοιτήσαμε οι περισσότεροι από εμάς.
Για τους περισσότερους από εμάς, η ερώτηση «Από πού έρχονται τα χρήματα», φέρνει στο μυαλό μας την εικόνα του νομισματοκοπείου που τυπώνει χαρτονομίσματα και χαράσσει κέρματα. Πιστεύουμε ότι τα χρήματα δημιουργούνται από την κυβέρνηση. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά μόνο μέχρι ένα σημείο.
Τα μεταλλικά και χάρτινα σύμβολα αξίας που συνήθως σκεφτόμαστε σαν χρήμα, όντως παράγονται από ένα κυβερνητικό φορέα που ονομάζεται Νομισματοκοπείο. Αλλά το μεγαλύτερο ποσοστό του χρήματος δεν δημιουργείται στο Νομισματοκοπείο. Δημιουργείται σε τεράστιες ποσότητες κάθε μέρα, από ιδιωτικές επιχειρήσεις, γνωστές σαν Τράπεζες.
Οι περισσότεροι από εμάς πιστεύουμε ότι οι τράπεζες δανείζουν χρήματα από αυτά που τους έχουν εμπιστευτεί οι καταθέτες. Εύκολο να το φανταστεί κανείς, αλλά δεν είναι η αλήθεια. Στην πραγματικότητα οι τράπεζες δημιουργούν τα χρήματα που δανείζουν, όχι από τα ίδια τα κέρδη της τράπεζας, ούτε από τις καταθέσεις του κόσμου, αλλά απευθείας από την υπόσχεση του δανειολήπτη ότι θα εξοφλήσει το δάνειο.
Η υπογραφή του δανειολήπτη στα χαρτιά του δανείου είναι μια υποχρέωση εξόφλησης του ποσού του δανείου συν τους τόκους, διαφορετικά ξέχνα το σπίτι, το αυτοκίνητο, ή οποιοδήποτε αγαθό δεσμεύτηκε σαν εγγύηση. Αυτή είναι μια μεγάλη δέσμευση για το δανειολήπτη. Τι απαιτεί η ίδια υπογραφή από την πλευρά της τράπεζας; Η τράπεζα πρέπει απλά να δημιουργήσει από το τίποτα το ποσό του δανείου ως δια μαγείας και να το γράψει στο λογαριασμό του δανειολήπτη. Ακούγεται τραβηγμένο, αποκλείεται να είναι αλήθεια. Αλλά είναι!
Για να φανεί πως δημιουργήθηκε αυτό το θαύμα του σύγχρονου τραπεζικού συστήματος, ας δούμε αυτή την απλή ιστορία:
Το παραμύθι του χρυσοχόου
Μια φορά κι ένα καιρό, σχεδόν οτιδήποτε μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν χρήμα. Απλά θα έπρεπε να είναι φορητό και οι περισσότεροι άνθρωποι θα έπρεπε να έχουν πίστη ότι θα μπορούσαν αργότερα να το ανταλλάξουν με αγαθά πραγματικής αξίας όπως η τροφή, ο ρουχισμός και η στέγη.
Κοχύλια, σπόροι, κακάο, όμορφες πέτρες, ακόμα και πούπουλα έχουν χρησιμοποιηθεί σαν χρήματα. Ο χρυσός και το ασήμι ήταν ελκυστικά, μαλακά και εύκολα στην επεξεργασία κι έτσι κάποιοι πολιτισμοί έγιναν ειδικοί σ' αυτά τα μέταλλα. Οι χρυσοχόοι εμπορεύονταν πιο εύκολα χαράζοντας νομίσματα, τυποποιημένες μονάδες αυτών των μετάλλων, που το βάρος και η καθαρότητά τους πιστοποιούνταν.
Για να προστατέψει το χρυσό του ο χρυσοχόος χρειαζόταν ένα θησαυροφυλάκιο και σύντομα οι συμπολίτες του χτυπούσαν την πόρτα ζητώντας να δανειστούν χώρο για να φυλάξουν τα δικά τους νομίσματα και άλλα πολύτιμα αντικείμενα.
Σε λίγο καιρό, ο χρυσοχόος είχε δανείσει όλα τα ράφια στο θησαυροφυλάκιό του και κέρδιζε κάποια λίγα έσοδα απ' αυτή την επιχείρηση ενοικίασης ασφαλούς χώρου.
Τα χρόνια πέρασαν και ο χρυσοχόος έκανε μια πανέξυπνη παρατήρηση: οι καταθέτες σπάνια ερχόταν σ' αυτόν για να κάνουν ανάληψη του χρυσού και ποτέ δεν ερχόταν όλοι μαζί.
Αυτό συνέβαινε επειδή οι επιταγές ανάληψης που ο χρυσοχόος έγραφε σαν αποδείξεις κατάθεσης του χρυσού, ανταλλάσσονταν στην αγορά σαν να ήταν ο ίδιος ο χρυσός.
Αυτό το είδος χάρτινων χρημάτων ήταν πολύ πιο βολικό από τα βαριά νομίσματα και τα ποσά μπορούσαν απλά να γράφονται, αντί να μετριούνται με κόπο ένα - ένα για κάθε συναλλαγή.
Στο μεταξύ ο χρυσοχόος είχε μια καλή επιχείρηση. Δάνειζε το χρυσό του χρεώνοντας τόκο. Έτσι, καθώς οι βολικές επιταγές ανάληψης χρυσού έγιναν ευρέως αποδεκτές, οι δανειολήπτες άρχισαν να ζητούν τα δάνειά τους σ' αυτή τη μορφή, των επιταγών, αντί του κανονικού χρυσού.
Καθώς η βιομηχανία αναπτυσσόταν, όλο και περισσότερος κόσμος ζητούσε δάνεια από τον χρυσοχόο. Αυτό έδωσε στο χρυσοχόο μια ακόμα καλύτερη ιδέα. Ήξερε ότι πολύ λίγοι από τους καταθέτες ζητούσαν πίσω τον πραγματικό χρυσό τους. Έτσι σκέφτηκε ότι θα μπορούσε εύκολα χωρίς να τον ανακαλύψει κανείς, να δανείζει επιταγές ανάληψης έναντι του χρυσού των καταθετών, και όχι μόνο έναντι του δικού του χρυσού. Εφόσον τα δάνεια θα εξοφλούνταν, οι καταθέτες του δεν θα κέρδιζαν μεν αλλά ούτε θα έχαναν τίποτα.
Και ο χρυσοχόος, τώρα περισσότερο τραπεζίτης απ' ότι τεχνίτης, θα είχε πολύ μεγαλύτερο κέρδος απ' ότι θα μπορούσε να έχει αν δάνειζε μόνο το δικό του χρυσό.
Για χρόνια ο χρυσοχόος απολάμβανε κρυφά ένα καλό εισόδημα από τους τόκους που κέρδιζε από τις καταθέσεις των άλλων. Διαπρεπής πλέον δανειοδότης, γινόταν όλο και πιο πλούσιος από τους συμπολίτες του και το επιδείκνυε.
'Αρχισαν να δημιουργούνται υποψίες ότι ξόδευε τα χρήματα των καταθετών. Οι καταθέτες του μαζεύτηκαν και τον απείλησαν ότι θα έκαναν ανάληψη του χρυσού τους, αν ο χρυσοχόος δεν διευκρίνιζε τον τρόπο με τον οποίο απέκτησε αυτό τον πλούτο.
Αντίθετα με αυτό που ίσως θα περίμενε κανείς, αυτό δεν κατέληξε σε καταστροφή για το χρυσοχόο. Παρά την έμφυτη δολιότητα του σχεδίου του η ιδέα του λειτούργησε. Οι καταθέτες δεν είχαν χάσει τίποτα. Ο χρυσός τους ήταν όλος ασφαλής στο θησαυροφυλάκιο του χρυσοχόου.
Αντί να πάρουν πίσω το χρυσό τους, οι καταθέτες απαίτησαν από το χρυσοχόο που πλέον ήταν ο τραπεζίτης τους, να τους βάλει στη μοιρασιά, πληρώνοντας τους μερίδιο απ' τους τόκους. Κι αυτή ήταν η αρχή του τραπεζικού συστήματος. Ο τραπεζίτης πλήρωνε ένα χαμηλό επιτόκιο στις καταθέσεις των χρημάτων του κόσμου, τα οποία στη συνέχεια δάνειζε σε άλλους με μεγαλύτερο τόκο. Η διαφορά κάλυπτε τα έξοδα λειτουργίας της τράπεζας και τα κέρδη της. Η λογική αυτού του συστήματος ήταν απλή και φαινόταν σαν ένας λογικός τρόπος για να ικανοποιηθεί η ανάγκη για πίστωση.
Ωστόσο, αυτός ΔΕΝ είναι ο τρόπος που λειτουργεί το τραπεζικό σύστημα σήμερα. Ο χρυσοχόος τραπεζίτης μας δεν ήταν ικανοποιημένος με τα έσοδα που απέμεναν αφότου μοιράζονταν τα κέρδη απ' τους τόκους με τους καταθέτες και η ζήτηση για πίστωση αυξανόταν ραγδαία καθώς το εμπόριο αυξανόταν.
Αλλά η δανειοδότησή του περιορίζονταν από την ποσότητα χρυσού που οι καταθέτες είχαν στο θησαυροφυλάκιό του. Τότε ήταν που σκαρφίστηκε μια ακόμα πιο τολμηρή ιδέα: αφού κανείς εκτός απ' αυτόν δεν ήξερε τι πραγματικά υπάρχει μέσα στα θησαυροφυλάκιά του, θα μπορούσε να δανείζει επιταγές ανάληψης χρυσού που ούτε καν υπήρχε!
Εφόσον οι ιδιοκτήτες των επιταγών ανάληψης δεν έρχονταν όλοι μαζί ταυτόχρονα στο θησαυροφυλάκιο για να ζητήσουν αληθινό χρυσό, πως θα ανακάλυπτε κανείς την αλήθεια;
Αυτό το σχέδιο λειτούργησε πολύ καλά και ο τραπεζίτης έγινε τρομερά πλούσιος, απ' τους τόκους που πληρώνονταν για χρυσό που δεν υπήρχε.
Η ιδέα ότι ο τραπεζίτης απλά θα δημιουργούσε χρήματα από το τίποτα ήταν πολύ εξωφρενική ώστε να γίνει πιστευτή κι έτσι για ένα πολύ μεγάλο διάστημα, η σκέψη δεν πέρασε από το μυαλό κανενός.
Αλλά η δύναμη του να μπορείς απλά να επινοείς χρήματα απ' το τίποτα μπήκε για τα καλά στο μυαλό του τραπεζίτη όπως μπορείτε εύκολα να φανταστείτε.
Σύντομα το μέγεθος των δανείων του τραπεζίτη και ο κραυγαλέος πλούτος του πυροδότησαν υποψίες για άλλη μια φορά. Μερικοί δανειολήπτες άρχισαν να ζητούν πραγματικό χρυσό αντί τις χάρτινες αντιπροσωπεύσεις του. Οι φήμες απλώθηκαν. Ξαφνικά, αρκετοί πλούσιοι καταθέτες εμφανίστηκαν για να ζητήσουν το χρυσό τους. Τα ψέματα είχαν τελειώσει. Μια θάλασσα από ανθρώπους που είχαν επιταγές ανάληψης χρυσού πλημμύρησε τους δρόμους έξω από τις κλειστές πόρτες της τράπεζας.
Δυστυχώς ο τραπεζίτης δεν είχε αρκετό χρυσό ή ασήμι για να εξαργυρώσει όλο το χαρτί που είχε βάλει στα χέρια τους.
Αυτό ονομάζεται επιδρομή στην τράπεζα και είναι αυτό που τρέμει ο κάθε τραπεζίτης. Αυτό το φαινόμενο της «επιδρομής στην τράπεζα» κατέστρεψε τις τράπεζες και φυσικά έβλαψε την εμπιστοσύνη που είχε ο κόσμος στους τραπεζίτες.
