Εντυπωσιακός είναι ο τρόπος καμουφλαρίσματος των ζώων, δηλαδή η ικανότητα που έχουν να προσαρμόζουν το χρώμα τους με το περιβάλλον. Αυτή η αριστοτεχνική προσαρμογή χρησιμεύει σαν μέσο απόκρυψης από τα αρπακτικά ζώα ή βοηθάει να παραμένουν αθέατα, καθώς ενεδρεύουν για να πετύχουν τη λεία τους.
Αναφέρουμε ορισμένες περιπτώσεις. Ζώα στη θάλασσα και στη ξηρά, όπως ο χαμαιλέων, οι σαύρες, σουπιές, χταπόδια έχουν την ικανότητα του καμουφλάζ. Σε μερικά δευτερόλεπτα αλλάζουν χρωματισμό, προσαρμοζόμενα με το χρώμα του δένδρου ή του εδάφους, πάνω στο οποίο βρίσκονται. Αιτία της αλλαγής του χρώματος είναι άλλοτε μεν αναρίθμητα μικροσκοπικά χρωματοφόρα κύτταρα, που ανάλογα με τη συστολή ή διαστολή τους αλλάζουν χρώμα, άλλοτε δε χρωστικές εκκρίσεις, όπως σε ορισμένες πεταλούδες, που προκαλούν τη μαργαριταρένια ή μεταλλική όψη με τις εναλλασσόμενες ανταύγειες ανάλογα με το φωτισμό.
Οι πεταλούδες, τα ιπτάμενα αυτά κοσμήματα. Εξωτικά όντα της ζούγκλας της Ιαπωνίας ή της Ν. Γουινέας που μερικές έχουν μήκος 30 εκατοστά. Στολισμένες υπέροχα μ’ ένα μωσαϊκό χρωμάτων της ίριδας, με εκθαμβωτικές ποικιλίες, ρουφούν το νέκταρ των λουλουδιών. Μερικές απ’ αυτές είναι κοσμοπολίτικες, μεταναστεύουν κατά εκατομμύρια και διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα, όπως το είδος Vanessa Cardui.
Ο λογικός άνθρωπος όσο προοδεύει σε πείρα και γνώσεις τόσο καλύτερες και πιο καλαίσθητες κατοικίες κατασκευάζει. Όμως τα άλογα ζώα εξ αρχής και αμετάβλητα κατασκευάζουν φωλιές τέλειες, στερεές, ασφαλείς και προνοούν, ώστε μόλις εκκολαφθούν τα νεογνά τους, να βρουν τροφή.
Πώς γνωρίζουν ανώτερα μαθηματικά, το διαφορικό και ολοκληρωτικό λογισμό; Το ζώο ούτε σκέπτεται, ούτε προφητεύει, ούτε έχει συνείδηση. Άλλος γνωρίζει και προνοεί, δίνοντας σ’ αυτό τη δύναμη να ενεργεί σκόπιμα και να κατασκευάζει αριστουργήματα.
Πίσω από το χαλαρό φλοιό του δένδρου βρίσκονται κρυμμένα πέντε χωριστά πήλινα δοχεία, σε μέγεθος κερασιού το καθένα. Τα έφτιαξε η αγγειοπλάστης - σφήκα για τους απογόνους της. Η εξωτερική επιφάνεια του δοχείου είναι ανώμαλη, αλλά η εσωτερική είναι ομαλή. Με πηλό και σάλιο από το στόμα της κατασκευάζει τις βαθουλωτές αυτές σφαίρες, δημιουργώντας στην κορυφή ένα στόμιο.
Στη συνέχεια, για να αποθηκεύσει φρέσκια τροφή, παραλύει με το κεντρί της μικρές κάμπιες και τις ρίχνει μέσα σε κάθε δοχείο όπου κρέμεται το μοναδικό αυγό της από μια λεπτή κλωστή, που παράγει η ίδια. Μετά, από την άκρη της κοιλιάς της εκκρίνει ένα υγρό, που σκληραίνει αυτή τη κλωστή. Ας σημειωθεί, ότι για τα θηλυκά, οι κάμπιες που χρησιμεύουν ως τροφή, είναι περισσότερες από ό,τι για τα αρσενικά, διότι η ζωή της θηλυκιάς προνύμφης κρατάει 1-2 μέρες περισσότερο.
Πώς όμως συμβαίνει η σφήκα να ξέρει, ότι από το αυγό θα βγει θηλυκιά προνύμφη, ώστε να τοποθετεί περισσότερες κάμπιες; Μήπως η σφήκα σκέπτεται; μήπως προφητεύει; Αυτό παραμένει μυστήριο για τους ερευνητές. Έπειτα με ένα σβώλο από πηλό, η σφήκα κλείνει το κάθε δοχείο τελειώνοντας έτσι το έργο της.
Ορισμένα ζώα είναι ιδιαίτερα αξιοθαύμαστα, για την κατασκευή της φωλιάς τους. Πολύ αξιοπερίεργος είναι ο αμερικάνικος κάστωρ, μοναδικός διπλωματούχος αρχιτέκτονας! Δεκάδες ή και εκατοντάδες κάστορες συναθροίζονται στις όχθες λίμνης ή ποταμού. Εκεί αρχίζουν να κόβουν τα δένδρα με μαθηματική ακρίβεια, σε απόσταση 20 περίπου εκατοστόμετρων από το έδαφος, αλλά κατά τέτοιο τρόπο, ώστε τα δένδρα να πέφτουν προς το μέρος του νερού. Επάνω σ’ αυτά κτίζουν τη φωλιά τους με πηλό, πέτρες και κλαδιά, σχηματίζοντας ολόκληρο συνοικισμό. Κάθε φωλιά έχει περιφέρεια 2 μέτρα περίπου και ύψος ένα μέτρο, μπαίνουν δε και βγαίνουν σ’ αυτήν κολυμπώντας. Το εσωτερικό της φωλιά τους αποτελείται από ένα ή περισσότερα διαμερίσματα.
Το καμουφλάζ, ο μιμητισμός και οι μεταμορφώσεις δεν αποτελούν μια άσκοπη ιδιοτροπία της φύσης.
Δυσμενείς συνθήκες, τρομεροί κίνδυνοι, γηρατειά, πόλεμος και αλληλοεξόντωση, είναι γεγονότα που θέτουν σε δοκιμασία τη ζωή των όντων, που όμως παρόλα αυτά επιβιώνουν επί χιλιάδες χρόνια χάρις στον παράγοντα: ΠΡΟΝΟΙΑ.
Το καμουφλάζ είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός του ζώου για να αποφύγει τον διώκτη εχθρό που καιροφυλακτεί για τη λεία. Η ζωολογία είναι κατάμεστη από παραδείγματα μιμητισμού ή μεταμφιέσεων προκειμένου να διασωθεί η ζωή που κινδυνεύει. Ενδεικτικά αναφέρουμε ελάχιστα:
Εκπληκτική περίπτωση μιμητισμού προστασίας από τους άρπαγες είναι η προνύμφη μιας πεταλούδας που μιμείται την αηδιαστική γεύση της αράχνης που είναι γνωστότατη στα πτηνά. Άλλη μιμείται ένα φύλλο με κηλίδες μούχλας και άλλη πεταλούδα μεταμφιέζεται σ’ ένα πεσμένο άνθος. Η ψυχή Καλλίμη μιμείται τόσο θαυμάσια τα νεκρά φύλλα, ώστε αναπαριστάνει και τους μύκητες που τα καλύπτουν. Άλλη ψυχή, μιμείται διαφορετικό είδος από ό,τι είναι, του οποίου τα πουλιά αποφεύγουν την αηδή οσμή.
Αξιοπαρατήρητο μιμητισμό παρουσιάζει ο Βάκιλλος Ρόσσι. Μοιάζει με κλαδάκια ώστε να περνά απαρατήρητος, όταν μένει ακίνητος και ομοιόχρωμος με το κλαδί. Έτσι προστατεύεται αποτελεσματικά από τα πουλιά που είναι περισσότερο ευαίσθητα στην κίνηση παρά στη μορφή της λείας τους. Ορισμένες ψυχές όπως η Καλλίγων παρουσιάζει στην κοιλιακή όψη, οφθαλμοειδείς κηλίδες που απομιμούνται το κεφάλι κουκουβάγιας. Αυτός ο στολισμός αποτελεί αποτελεσματικό μέσο άμυνας: όταν ξεδιπλώνουν απότομα τις φτερούγες τους, οι ψυχές εκφοβίζουν τα αρπακτικά πουλιά ή ακόμα και εντομοφάγους πιθήκους.
Αξίζει να δει κανείς αυτές τις μεταμορφώσεις όπως παρουσιάζονται στα Μουσεία εκ του φυσικού. Το συμπέρασμα είναι, ότι υπάρχει ένας απεριόριστος αριθμός θαυμαστών κι εκπληκτικών προσαρμογών, όπου τα χρώματα, οι μορφές και η συμπεριφορά συνεργάζονται αρ-μονικά, ώστε ν’ αντιμετωπίζονται οι κίνδυνοι της διαβίωσης.
Ένα παραδείσιο πουλί της Αυστραλίας κατασκευάζει μια φωλιά από χόρτα και στολίζει το εσωτερικό της με άνθη που τα στερεώνει στα τοιχώματα. Έπειτα πολτοποιεί βατόμουρα, φτιάχνει ένα στουπί από φυτικές ίνες, το μουσκεύει στον κοκκινόχρωμο πολτό και βάφει μ’ αυτόν το στήθος του και τους τοίχους της κατοικίας του και όλα αυτά...για να προσελκύσει το θηλυκό. Ο κόσμος των ζώων δεν παύει να μας καταπλήσσει με τα παράδοξά του.
Χρειάζεται να γραφούν πολλοί τόμοι, για να περιγραφούν τα μυστήρια των τεχνασμάτων της ζωής και λειτουργίας εντόμων, πουλιών και ζώων. Είναι τόσο πολλά, όμως ελάχιστα απ’ αυτά γνωρίζουμε. Τα μυστήρια ως προς τις εκδηλώσεις της ζωής τους, τις μεταναστεύσεις κατά εκατοντάδες εκατομμυρίων, την ομοιοχρωμία, το μιμητισμό, τους μηχανισμούς τους, μας φέρνουν σε απορία και σχετική άγνοια.
Υπάρχει μια πεταλούδα, η Κάλλιμος, που μιμείται απόλυτα ένα νεκρό φύλλο στο χρώμα, τις νευρώσεις, τα σχισμένα άκρα του, κι ακόμα στη μούχλα που προσβάλλει τα νεκρά φύλλα, με τέτοιες λεπτομέρειες, ώστε μόνον ο ειδικός μυκητολόγος να μπορεί να καθορίσει το είδος του μύκητα! Και τούτο, για να εγκαταλείψει ο υποψήφιος εχθρός τη λεία του. Συμβαίνει πάλι ένα ζώο με ζωηρά χρώματα να περπατά ανενόχλητο την ημέρα. Η αηδής γεύση και οσμή του το προστατεύουν από τα πουλιά, που το φτύνουν έστω και αν τους το βάλουμε με τη βία στο ράμφος τους. Τι να πούμε για τις χιλιάδες παρόμοιες περιπτώσεις που υπάρχουν;
Μια ορχιδέα που δεν παράγει νέκταρ, απομιμείται τη μορφή και το χρώμα ορισμένων θηλυκών σφηκών, για να προσελκύσει τ’ αρσενικά και να συζευχθεί μ’ αυτά. Σύζευξη μάταιη, αλλά κατά την είσοδο του αρσενικού η γύρις της ορχιδέας κολλάει στο χιτινώδες περίβλημά του και θα την μεταφέρει σ’ ένα άλλο άνθος, που θα γονιμοποιηθεί πραγ-ματικά.
Και να σκεφθεί κανείς πως η έκπληξη μεγαλώνει αφάνταστα, όταν μελετά τον κόσμο των μικροσκοπικών όντων, γιατί ο πλούτος των μορφών του μικρόκοσμου είναι πολύ μεγαλύτερος παρά στον μακρόκοσμο. Η πανίδα και η χλωρίδα του πλανήτη μας συνεχώς ερευνάται, γιατί συνεχώς ανακαλύπτονται νέα είδη.
Ο κηπουρός...
Άλλο περίεργο παράδειγμα: Ένα μικρό πουλί της Αυστραλίας, το αρσενικό, μεταχειρίζεται διάφορα τεχνάσματα για να ελκύσει το θηλυκό. Καθαρίζει καλά ένα μέρος, κατασκευάζει μικρή καλύβα στολίζοντάς την ποικιλοτρόπως, στην είσοδό της αποτρέπει κάθε βλάστηση και την φτιάχνει σε ένα είδος κήπου με κομμένα άνθη, διάφορα όστρακα, λαμπερά πετραδάκια και άλλα ασυνήθιστα αντικείμενα που μπορεί να βρει τριγύρω: παλιά φυσίγγια, κόκαλα προβάτων κλπ. Εκεί ο κηπουρός εγκαθίσταται μόνιμα, πηγαινοέρχεται εκθέτοντας τα αντικείμενα της συλλογής του και μεταβάλλοντας συχνά τη διάταξή τους. Το τέχνασμα πετυχαίνει γιατί τραβάει την προσοχή των θηλυκών και ένα απ’ αυτά συναντά τον ιδιοκτήτη των τόσων θαυμαστών εκθεμάτων. Άλλοτε η έλξη αυτή πετυχαίνει με την εξαπόλυση μιας οσμηράς ουσίας, άλλοτε με ένα φωτεινό σήμα, (περίπτωση της πυγολαμπίδας), ενώ άλλο αμερικάνικο έντομο: η Φ ω τ ε ι ν ή π υ ρ α λ ί δ α εκπέμπει μια λάμψη κάθε έξη δευτερόλεπτα καθώς φτερουγίζει και το θηλυκό που ανταποκρίνεται, απαντά από το έδαφος με το δικό του φως δυο δευτερόλεπτα μετά το σήμα του αρσενικού.
Άλλα πάλι θαλασσινά σκουλήκια η θηλυκιά Ο δ ο ν τ ο σ υ λ λ ί ς διαγράφει στην επιφάνεια της θάλασσας φωτεινούς κύκλους. Είναι κι αυτό σήμα για τον βαθύτερα κολυμβώντα άρρενα που σπεύδει τότε αμέσως προς αυτή. Το ζευγάρωμα επιτυγχάνεται στα μεν πτηνά με άσματα πολύπλοκης συχνότητας, (γουργουρίσματα, χορούς, λικνίσματα, ξετίναγμα των φτερών) στα δε νυκτόβια έντομα και με την όσφρηση.
Οι τρόποι του δελεασμού πραγματικά είναι άπειροι και εντυπωσιακοί, όπως η προσφορά ενός «γαμήλιου δώρου». Το δίπτερο αρσενικό έντομο ε μ π ι δ ί δ η ς προσφέρει στο θηλυκό ένα άλλο διαφορετικό έντομο εμποτισμένο με το σάλιο του, ή ένα πέταλο άνθους. Η λεία καταβροχθίζεται και ακολουθεί η σύζευξη.
Αυτές οι προσφορές δώρων δεν είναι σπάνιες μεταξύ των πουλιών. Ας σημειωθεί εδώ, ότι τα ζώα ασκούν τη γεννητική τους λειτουργία μόνο σε μια ορισμένη εποχή του χρόνου πλην μερικών εξαιρέσεων.
Οι φυσιοδίφες ξέρουν, ότι τα παρδαλά χρώματα που στολίζουν τα πουλιά και άλλα όντα, καθώς οι ασυνήθιστες κραυγές και οι ιδιόρρυθμες κινήσεις τους παίζουν σπουδαίο ρόλο στην επιτέλεση του κύκλου της ζωής τους. Αν και τα πειράματα πολλαπλασιάζονται από τους ερευνητές, υπάρχουν χιλιάδες περιπτώσεων, που δεν έχουν ερμηνευτεί.
Τεμπελιά - ανεμελιά - πονηριά;
Το ενδιαφέρον των ζώων δεν περιορίζεται μόνο πώς να λύνουν δύσκολα μαθηματικά προβλήματα, αλλά και πώς να αντιμετωπίζουν δυσκολίες που απαιτούν κάποια “εξυπνάδα” ή πονηριά.
Ο σ ί λ ο υ ρ ο ς, ένα ψάρι που ζει στα γλυκά νερά ασχολείται πώς θα μπορέσει χωρίς κόπο να συλλάβει την τροφή του. Χώνεται λοιπόν μέσα στο βούρκο και αφήνει έξω μόνο τα μουστάκια του. Τα μικρά ψάρια ξεγελιούνται και τα νομίζουν για σκουλήκια. Προσπαθώντας λοιπόν να καταβροχθίσουν τα μουστάκια του σίλουρου καταβροχθίζονται από εκείνον.
Ο μ υ ρ μ η κ ο λ έ ω ν, μικρό ζώο που θέλει να του έρχεται το φαγητό στο στόμα χωρίς κόπο, σκάβει ένα λάκκο τον οποίο στρώνει στις πλευρές γύρω-γύρω με άμμο. Όταν προετοιμαστεί έτσι, ξαπλώνει στο κέ-ντρο, σκεπάζεται με άμμο και περιμένει τα θύματά του. Τα ανύποπτα μυρμήγκια αναζητώντας την τροφή τους φθάνουν στο χείλος του λάκ-κου, όπου με πολύ όρεξη τα περιμένει ο πανούργος μυρμηκολέων. Μερικά όμως μόλις αντιληφθούν τον κίνδυνο προσπαθούν να ξεφύγουν, αλλά δεν το κατορθώνουν γιατί το πονηρό ζώο με το κεφάλι του, που μοιάζει σαν φτυάρι, τους ρίχνει “φτυαριές” από άμμο, ώστε τα μυρμήγκια ζαλισμένα και τσακισμένα υποκύπτουν.
Μια παράξενη ακρίδα της Αφρικής κρέμεται από ένα κλαδί, ανοίγοντας τα ασπροκόκκινα φτερά της σαν βεντάλια με τόση τέχνη, ώστε καθένας νομίζει πως πρόκειται για ένα αθώο και ωραίο άνθος. Τα πόδια της εφοδιασμένα με πριονωτά δόντια έχουν υποπράσινο χρώμα, σαν φύλλα. Τι ευκαιρία για τις πεταλούδες, που ζητούν τα ωραία λουλούδια για να ρουφήξουν το νέκταρ τους! Αλλά και τι ευκαιρία για το πονηρό αυτό ζώο, που μόλις το πλησιάζουν, τις κατακομματιάζει με τα πριονωτά του πόδια.
Πόσων ειδών τεχνάσματα και «πονηριές» συμβαίνουν στη φύση! Όλα αυτά βέβαια τα είπαμε, όχι για να μιμηθούμε την πονηριά τους, που αν θέλουμε να συγκριθούμε με αυτά, ασφαλώς θα τα ξεπεράσουμε. Κάναμε λάθος μιλώντας για δόλο στη φύση, γιατί θελήσαμε να κρίνουμε τα ζώα με ανθρώπινα μέτρα. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Στα άλογα ζώα είναι άγνωστες οι έννοιες δικαιοσύνη και αδικία, αλήθεια και ψέμα. Γι’ αυτά μπορεί να γίνει λόγος μόνον μεταξύ των ανθρώπων που έχουν λογική, είναι ελεύθερες προσωπικότητες και μπορούν να κρίνουν κάθε πράξη τους.
Τα έμβια όντα είναι προικισμένα από τη Σοφία, έτσι που να εξασφαλίζεται η διατήρησή τους στη γη.
Τα έμβια όντα είναι προικισμένα από τη Σοφία, έτσι που να εξασφαλίζεται η διατήρησή τους στη γη.
