Oταν
στα τέλη του 14ου αιώνα η καταστολή των χριστιανικών κοινοτήτων στη
χερσόνησο του Αίμου μετατρέπεται σε
λουτρό αίματος, οι χριστιανικές ομάδες βρίσκουν διέξοδο στο Ρωσικό έδαφος.
Δεν
είναι λίγοι οι ιστορικοί σήμερα που συσχετίζουν τις εκκλησίες αυτών των πιστών
με τους «βογόμιλους» (Βλέπε σχετικά: Η πραγματική καταγωγή των "βογόμιλων")
Στην Ρωσία τους ονομάζουν « Στριγγόλνικους» (πιθανόν από το
όνομα κάποιας επαγγελματικής τάξης τεχνιτών στην οποία αρχικά διαδόθηκε ο Λόγος
του Θεού).
Αργότερα στα τέλη του 15ου αιώνα τους ονομάζουν Skhariya ή
Zhidovstvuyushchiye (που σημαίνει εκείνοι που πιστεύουν στον Θεό σαν τους εβραίους- οι
μονοθειστές). Πρώτος ο «μέγας» Βασίλειος θεωρεί
ότι οι μοναρχιανοί αναβιώνουν τον ιουδαισμό (βλέπε σχετικά : "Κατά Σαβελλιανών..")
Τα λίγα που γνωρίζουμε για τους αδελφούς προέρχονται από τα γραπτά που άφησαν οι κατήγοροί τους. Πιστεύαν σε μια προσωπική σχέση του πιστού με τον Ιησού, αρνούνταν τον κλήρο, την εκκλησιαστική
περιουσία, την πίστη στην τριάδα, τον όρκο στον τσάρο και στη πατρίδα, τον μοναχισμό, τα μυστήρια,
τις τελετές, την λατρεία των εικόνων.
Αρχικά το εκκλησιαστικό καθεστώς (ο αρχιεπίσκοπος του
Νόβγκοροντ Βασίλειος) αγνόησε την διάδοση της "αίρεσης", όμως σύντομα οι χωρικοί άρχισαν να αρνούνται την
αιματοχυσία και να αποφεύγουν την στράτευση στο πλευρό των
βογιάρων, των ανώτερων κληρικών και των πλουσίων. Ετσι η ανατολική εκκλησία άλλαξε στάση και ξεκίνησαν οι διώξεις εναντίον
τους στο Πσκοφ. Στο Νόβγκοροντ που κατέφυγε το 1375 ο διάκονος Karp μαζί με άλλους πιστούς, ο όχλος
καθοδηγούμενος από ορθόδοξους ιερείς έριξε
πέντε αδελφούς από τη γέφυρα στον ποταμό Volkhov.
Το ρωσικό καθεστώς εξαγριώθηκε όταν και επίσκοποι της καθεστωτικής
εκκλησίας όπως ο Φιόντορ Dobry και ο Ευθύμιος Vislen άρχισαν να δείχνουν
συμπάθεια για τις χριστιανικές κοινότητες.
Στις αρχές του 15ου αιώνα, συστηματοποιείται η δράση εναντίον τους , ενώ τα
κείμενα των κονδυλοφόρων του ιερατείου προσπαθούν να τους παρουσιάσουν άλλοτε
σαν μανιχαίους (συνηθισμένη τακτική της προπαγάνδας των τριαδιστών) και άλλοτε
σαν ιουδαίζοντες. Ο μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ρωσίας Φώτιος καταδικάζει τις διδασκαλίες
των «αιρετικών».
Στις αρχές του 16ου
αιώνα, η πίστη άρχισε να εξαπλώνεται και στη Μόσχα, και να διαδίδεται ακόμα και
στις τάξεις των ευγενών. Όμως η άρνηση
της αγίας τριάδας και η κριτική στις κοσμικές αρχές των ορθόδοξων κληρικών,
έκαναν τον τσάρο Ιβαν τον 3ο να ξεκινήσει νέο διωγμο.
Σε μια σειρά από συνόδους της κρατικής εκκλησίας το 1488,
1490, 1494 και 1504 αποφασίστηκε η καταστροφή των συγγραμάτων των αδελφών.
Μεγάλος αριθμός πιστών εξορίστηκαν και φυλακίστηκαν. Πολλοί εκτελέστηκαν. Συνηθισμένος ήταν ο θάνατος στην πυρά. Ανάμεσα στα θύματα ήταν και ο αρχιμανδρίτης της Μονής Iuriev (που
είχε επιτρέψει σε χριστιανούς να κρυφτούν στην μονή του).
(σημείωση : δεν πρέπει να γίνεται σύγχιση με τις κοινότητες
ιουδαιζόντων που στις αρχές του 19ου
αιώνα, ονομάστηκαν «Zhidovstvuyushchiye»
στην Ρωσία, και οι οποίοι στις αρχές του
20ου αιώνα, θεωρήθηκαν ως τμήμα του
εβραϊκού λαού - αν και δεν ήταν πραγματικά Ισραηλίτες- και ορισμένοι από αυτούς
σήμερα έχουν μεταναστεύσει στο Ισραήλ . Πάντως η σχέση τους με τις παλαιότερες κοινότητες
των μονοθειστών είναι ένα ζήτημα προς έρευνα).
