το διαζυγιο του καθολικισμού από την εκκλησία και o γάμος του με το κράτος.

Μια αναδρομή στον 4ο αιώνα στους παράλληλους βίους, αλλά και τις αποκλίνουσες διαδρομές του Αθανάσιου Αλεξανδρείας και του Μαρκέλλου Αγκύρας.

 Οι βλέψεις του Αθανασίου στο σύστημα εξουσίας της Νέας Ρώμης τους κατέστησαν αντιπάλους.

Ο  Μαρκέλλος διέσωσε το αρχαιότερο σύμβολο(κανόνα) της πίστεως (της Ρώμης),στη σύνοδο της Αγκύρας στην οποία προήδρευε το 314. Ηταν μονοθειστής και πίστευε ότι ο Ιησούς ήταν η ενσάρκωση του Ενός Θεού.

Ο Αθανάσιος αντίθετα, δίδασκε ότι ο θεός είναι τριάδα, δεν είναι ένα πρόσωπο ή μία ουσία αλλά τρία πρόσωπα με ουσίες όμοιες κατά πάντα.

Μάλιστα διασώζεται ρητό αποδιδόμενο στον Αθανάσιο ότι ο Θεός δεν είναι μονοούσιος.  Υπάρχουν κείμενα όπου ο Αθάνασιος γράφει ότι η αγία τριάδα έχει μίαν θεότητα. Αλλά ο όρος "μία" θεότητα για τους τρινιταριανούς δεν σημαίνει μία ουσία αλλά όμοιες ουσίες όπως θα δούμε. Οι δημιουργοί της περί τριών υποστάσεων ορολογίας ήσαν κατ' εξοχήν ο Ωριγένης και ο Διονύσιος Αλεξανδρείας.

Αρχικά οι εκκλησίες των τριαδικών σε σύνοδο το 268 είχαν καταδικάσει τον όρο «ομοούσιος» σαν Σαβελλιανίζοντα (από το όνομα του μονοθειστή Σαβέλλιου που είναι ο «εισηγητής» του όρου). Η σύνοδος αυτή στην οποία συμμετείχαν μόνο οι τριαδικοί προσπάθησε να αναιρέσει τον κανόνα της πίστεως που αποφάσισε η εκκλησία σε γενική σύνοδο στην Ρώμη το 261. Η σύνοδος της Ρώμης είχε βάλει τέλος στις διαμάχες γύρω από την χριστολογία του Λόγου καταδικάζοντας την διδασκαλία των υποστάσεων.

Οι καθολικιστές (ουνιταριανοί και τρινιταριανοί) επιδίωκαν την ανάμειξη του κράτους στα εκκλησιαστικά ζητήματα. Με αφορμή την μεταξύ τους διένεξη στο θέμα της διδασκαλίας του Αρείου στις αρχές του 4ου αιώνα που δεν μπόρεσε να αντιμετωπιστεί από τοπικές και υπερτοπικές συνόδους, προκάλεσαν την παρέμβαση του καθεστώτος της Νέας Ρώμης. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος τότε συγκάλεσε σύνοδο, στη Νίκαια της Βιθυνίας. 

• Η σύνοδος αρχικά προοριζόταν να διεξαχθεί στην Αγκυρα της Γαλατίας, αλλά ματαιώθηκε με πρόσχημα την δυσκολότερη πρόσβαση των συγκεκλημένων. Ο πραγματικός λόγος της αλλαγής του τόπου της συνόδου ήταν ότι επειδή επίσκοπος Αγκύρας ήταν ο μονοθειστής Μάρκελλος, οι αρειανιστές επίσκοποι πίστευαν ότι κινδύνευε η ασφάλειά τους.

Η σύνοδος πραγματοποιήθηκε το 325. Ο αυτοκράτορας που προήδρευε(!) της συνόδου αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα στις δύο εξουσιαστικές ομάδες (Αρειανούς-Αθανασιαδικούς) προσπαθώντας να συμβιβάσει τις αντιμαχόμενες μερίδες.

Βασικοί πολέμιοι του Αρειανισμού στην σύνοδο ήταν οι μονοθειστές επίσκοποι όπως ο Μαρκέλλος και ο Αντιοχείας Ευστάθιος ο οποίος και πρότεινε τον όρο ομοούσιος που σήμαινε μία ουσία (ταυτούσιος-ένα Ον).

Παρά τις αντιρρήσεις του Ευσέβιου Καισάρειας, ο Αθανάσιος υποστήριξε το "ομοούσιο" παραπλανώντας την σύνοδο για τις προθέσεις των τριαδικών(που έδιναν διαφορετικό περιεχόμενο στην ορολογία αυτή). Ετσι επικράτησαν αρχικά απέναντι στον αρειανικό καθολικισμό. Εξαπάτησαν την σύνοδο καθώς με τον όρο ομοούσιος ενοούσαν όμοιοι κατά τα πάντα (ομοιοούσιοι). Είναι χαρακτηριστικό ότι μεταγενέστερα οι Αθανασιαδικοί τρινιταριανοί ενώθηκαν με τους Αρειανιστές ομοιοουσιανούς, σε μια προσπάθεια συγκρότησης ενιαίας καθολικής εξουσίας.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες διατυπώθηκε το αμφιλεγόμενο δόγμα της Νίκαιας με αρκετά ασαφή ορολογία που οι τριαδικοί μεταγενέστερα ερμήνευσαν σύμφωνα με τα δικά τους δόγματα όταν βρέθηκαν σε θέση ισχύος.

Ο Μαρκέλλος και οι μονοθειστές πολέμησαν τους Αρειανούς το 335 στη σύνοδο της Τύρου, ενώ υπερασπίστηκαν την ίδια χρονιά τον (ετερόδοξό τους) Αθανάσιο στη σύνοδο της Ιερουσαλήμ, από τις διώξεις που οι Αρειανοί εξαπέλησαν.

Ο Μαρκέλλος κρατώντας την πίστη που παραδόθηκε από τους αποστόλους αγωνίστηκε στη διδασκαλία κατά όλων των εξουσιαστών και ιδιαίτερα κατά του Ευσέβιου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την καθαίρεση του από τον Κωνσταντίνο στη σύνοδο του 336(Νέας Ρώμης). Το 340 "αποκαταστάθηκε" από την σύνοδο της Ρώμης, όπως και ο Αθανάσιος.

Στο μεταξύ, οι συνόδοι των αρειανών και των ημιαρειανών στην Αντιόχεια (340-341), καταδίκασαν και τον Αθανάσιο και το «ομοούσιο».Ο Αθανάσιος εξορίστηκε με επέμβαση του αυτοκράτορα Κωνστάντα. Μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα ο Αθανάσιος, επανήλθε στην Αλεξάνδρεια.
Με τον θάνατο του Κωνστάντα οι αρειανοί,  συγκρότησαν σύνοδο στο Σίρμιο της Παννονίας (351) κατά των μονοθειστών καταδικάζοντας αυτή τη φορά τον Μάρκελλο Αγκύρας και τον μαθητή του Φωτεινό Σιρμίου.

• Ανοίγοντας μια μικρή παρένθεση εδώ πρέπει να πούμε ότι σε πολλές περιοχές των βαλκανίων από τον Φωτεινό Σιρμίου ονόμαζαν τους μονοθειστές "φωτεινιανούς"(μεταγενέστερα τους ονόμαζαν βογόμιλους). Οι "φωτεινιανοί" πολέμησαν τις κακοδοξίες των υιοθετιστών και των τριαδικών..Πίστευαν ότι η αγία τριάδα είναι πλατυασμός του Θεού σε Υιό και Πνεύμα (διαστολή).Και  πάλι θα επανέλθη εις μονάδα (συστολή), όταν θα λήξη και η βασιλεία του Χριστού και θα γίνη ο Θεός τα πάντα εν πάσι.

Αθανάσιος και Μαρκέλλος αν και αντίπαλοι εκτοπίστηκαν πολλές φορές ταυτόχρονα. Ο Επιφάνιος αργότερα αναφέρει ότι κάποτε ρώτησε τον Αθανάσιο για τον Μαρκέλλο και εισέπραξε ένα ειρωνικό μειδίαμα που δεν έδειχνε καλή υπόληψη για τον άνθρωπο που αν και ετερόδοξος τον είχε υπερασπιστεί στις δύσκολες στιγμές..
Σήμερα ο Αθανάσιος λατρεύεται σαν «άγιος», «μέγας» και  «πατέρας» των τριαδιστών καθολικών (παπικών, ανατολικών και μεταρρυθμισμένων).

Η μεγάλη αποστασία δεν προήλθε εξ αιτίας του γάμου της εκκλησίας(γενικώς και αορίστως) με το κράτος τον 4ο αιώνα, αλλά μάλλον η προυπάρχουσα απομάκρυνση των καθολικών από την αποστολική κοινότητα και τα βιβλικά δόγματα, τους οδήγησε στα χέρια της εγκόσμιας εξουσίας.

Ο Μαρκέλλος και ο κάθε ένας Μαρκέλλος ποτέ δεν πρόκειται να λάβει δόξα από κανένα κοσμικό σύστημα..δόξα στον Θεό.