Tο δόγμα Αλεξάνδρειας-Νέας Ρώμης (unity και trinity). Οι καθολικιστές και οι εφεδρείες τους.

Η "καθολική" εκκλησία σαν ορολογία συναντάται τον 4ο αιώνα από τον Κύριλλο Ιεροσολύμων που χειροτονήθηκε επίσκοπος από τους αρειανιστές  και αργότερα συντάχθηκε με τους τριαδικούς, καθώς και από τον  Αυγουστίνο Ιππώνος. Ο όρος τον 4^ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε εξίσου και από τους τρινιταριανούς και τους ουνιταριανούς (αρειανόφρονες). Είναι χαρακτηριστικό ότι η εκκλησία των αρειανιστών μέχρι σήμερα εξακολουθεί να τιτλοφορείται ως καθολική (βλέπε: http://arian-catholic.org/) .

Οι δύο ομάδες διεκδίκησαν διαδοχικά την κυριότητα του καθολικισμού με την συνδρομή της κρατικής εξουσίας και των αρχόντων μεγιστάνων της οικονομικής ισχύος. Ετσι ο όρος "καθολική εξουσία" έγινε συνώνυμος του καθεστωτισμού, της ολοκληρωτικής επιβολής από τα πάνω, από την κοσμική εξουσία.

Σημείωση: αναφορές σε "καθολική εκκλησία" στην "επιστολή προς Σμυρναίους" του Ιγνατίου, και εις το "Μαρτυριον" του Πολύκαρπου Σμύρνης που γράφτηκαν τον 2ο αιώνα θεωρούνται μεταγενέστερες προσθήκες. Πάντως η έννοια της λέξης καθολική στα κείμενα αυτά = γενική, ενωμένη.

Ο όρος έλαβε νομική υπόσταση από το Ρωμαίο μονάρχη Θεοδόσιο, (380 μ.Χ.) που με αυτοκρατορικό διάταγμα όριζε ότι οι οπαδοί της πίστεως του αυτοκράτορα ονομάζονται «καθολικοί χριστιανοί».

Ο επικυρίαρχος του κράτους θεωρούνταν από την καθεστωτική εκκλησία σαν εκπρόσωπος του θεού. Η αμφισβήτηση της αυτοκρατορικής αυθεντίας πάνω στα ζητήματα της εκκλησίας ερμηνεύονταν από τους κρατιστές σαν "δυαλιστική" ομολογία πίστης (διαχωρισμός του «θεού» του κόσμου από Εκείνον του ουρανού). Ετσι σταδιακά το κοσμικό σύστημα και οι καθολικοί κονδυλοφόροι για να δικαιολογήσουν μια σειρά από γενοκτονίες επινόησαν την μομφή ότι (οι αρνούμενοι τον καθολικισμό) αποστολικοί χριστιανοί ήταν δυαλιστές (παράδειγμα οι ψευδείς κατηγορίες κατά "βογόμιλων","παυλικιανών","καθαρών").

Η μοναδική ελεύθερη οικουμενική σύνοδος στα μέσα του 3ου αιώνα στη Ρώμη διακήρυξε ότι ο Θεός είναι μία υπόσταση με τρία πρόσωπα(εμφανίσεις). Ο όρος «πρόσωπα» χρησιμοποιούνταν ακόμα από τους μονοθειστές για να υποδηλώσει τις παρουσιάσεις του Ενός Θεού. Συνεπώς δεν σήμαινε διάκριση προσώπων (χωριστών προσωπικοτήτων) στην Θεότητα.Τα κείμενα άλλωστε των ουνιταριανών της εποχής παρουσιάζουν την σύνοδο σαν "σαβελλιανική" (μονοθειστική).

Η σύνοδος της Νίκαιας το 325 μ.Χ. διατήρησε την προηγούμενη ομολογία, αν και οι οπαδοί του Αθανάσιου με τον όρο «πρόσωπα» εννοούσαν προσωπικότητες.

Το 362 μ.Χ. το δόγμα της Νίκαιας (3 πρόσωπα, 1 υπόσταση) παραμερίστηκε και αντικαταστάθηκε από το δόγμα 3 υποστασεις, 1 ουσια. Η αλλαγή αυτή στην σύνοδο της Αλεξάνδρειας σηματοδοτούσε την ένωση του αθανασιαδισμού (τριαδισμού), και του αρειανισμού (ομοιουσιανισμού).  Ο γάμος αυτός επικυρώθηκε από την σύνοδο της «Κων/λης» (Νέας Ρώμης) το 381 μ.Χ. 

Σημείωση: Με τον όρο "μία" ουσία οι καθολικοί εννοούν ότι τα υποτιθέμενα "πρόσωπα" της θεότητας αποτελούνται από όμοια μεταξύ τους "ουσία", και άρα δεν είναι "ταυτούσια".

Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει δόγμα Νίκαιας-«Κων/λης», αλλά "Αλεξάνδρειας-Νέας Ρώμης". Ετσι με τον όρο "καθολικοί" εννοούμε εξίσου και τους ουνιταριανούς και τους τρινιταριανούς (καθολικισμός=άρνηση της Θεότητας του Πατέρα στον Ιησού Χριστό). Καθολικισμός είναι ο εκάστοτε αποδεκτός από την κοσμική εξουσία συγκριτισμός, σε βάρος άλλων συγκριτισμών, που βρίσκονται -προσωρινά- στην εφεδρεία. Aναλυτικά:

Καθολικισμός (1):  Ουνιταριανοί  (unitarians)

Πιστεύουν ότι ο Ιησούς είναι σε ενότητα με τον Πατέρα (unita), αλλά δεν είναι ο Πατέρας. [Σημ:Το Αγιο Πνεύμα δεν είναι ο Θεός αλλά απλή ενέργεια του Πατέρα ή κατώτερη θεία υπόσταση]. Ακόμη διδάσκουν ότι υπάρχει πλήθος "θείων δυνάμεων" ιεραρχικά οργανωμένων με τον Πατέρα στην κορυφή της θείας πυραμίδας. Ετσι στην πραγματικότητα είναι πολυθειστές.

Οι κυριότερες παραλλαγές των αιρέσεών τους σχετικά με το πρόσωπο του Ιησού:

• Εχει μόνο την ανθρώπινη φύση ή είναι άνθρωπος που θεώθηκε (εβιωνίτες, υιοθετιστές, Λουκιανος, Παύλος Σαμοσατεύς , μανιχαίοι, ευχίτες, Aβαιλάρδος Πέτρος, υψιστάριοι, χριστάδελφοι, ορθολογιστική θεολογία του παπισμού, ουνιβερσαλιστές, ελκεσαίτες).
• Αγγελος ή θεία δύναμις (ορισμένοι γνωστικοί, ιαχωβάδες, μερίδα αντβεντιστών).
• Κατώτερος θεός (Iουστίνος, μελιτιανοί, Ωριγένης, Ευσέβιος Νικομήδειας, αρειανοί, ευνομιανοί, ρωσσελιστές, μορμόνοι, νεοπροτεστάντες).
• Ιδιαίτερο πνευματικό όν ή αιώνας (γνωστικοί, Aντιοχειανή σχολή, ευαγγελιστές).
• Κατώτερη του Πατρός θεία υπόσταση (μοντανιστές, Τερτυλλιανός, Διονύσιος Αλεξανδρείας, Νοβατιανός, Ιππόλυτος, Eυσέβιος Καισάρειας, όμοιοι, κουλλουθιανοί, ορισμένοι μορμόνοι, oμοιοουσιανοί, μελετιανοί, νεορθόδοξοι). 

Καθολικισμός (2):  Τρινιταριανοί (trinitarians)

Μετεξέλιξη του ουνιταριανισμού. Αποδέχονται το δόγμα Αλεξάνδρειας-Νέας Ρώμης. Πιστεύουν ότι ο Ιησούς δεν έχει την Θεότητα του Πατέρα, αλλά είναι ισότιμο μέλος μιας τριμελούς (trinity) ή διμερούς ενότητας θείων υποστάσεων. Στην πράξη όμως καταστρατηγούν την ισοτιμία των υποτιθέμενων προσώπων, αφού οι αποδιδόμενες ιδιότητες στον Πατέρα είναι ανώτερες από του Υιού. [Σημ: Ακόμη υποτιμούν το Αγιο Πνεύμα αφού σαν πρόσωπο είναι εξαρτώμενο και εκπορευόμενο].   

Κυριότεροι εκπρόσωποι: Αθανάσιος, Oσιος Κορδούης, Επιφάνιος, Γρηγόριος Νύσσης, Βασίλειος, Γρηγόριος Ναζιανζηνός, θεολογική σχολή Αλεξάνδρειας, Ιωάννης Χρυσόστομος, Aυγουστίνος, Γρηγόριος Παλαμάς, Eυθύμιος Ζυγαβηνός.  

Κυριώτερες αιρέσεις :

• Δυτικοί (παπικοί[δυτικό σχίσμα] - επισκοπικοί[αγγλικανοί] -παλαιοκαθολικοί - oρισμένοι μαρωνίτες). 
• Μεταρρυθμισμένοι (ευαγγελικοί - πρεσβυτεριανοί -πεντηκοστιανοί - βαπτιστές - μερίδα αντβεντιστών).
• Ανατολικοί (πατριαρχικοί["ορθόδοξοι", ανατολικό σχίσμα] - παλαιόπιστοι).
• Νότιοι (μονοφυσίτες - ιακωβιτες - Διονύσιος Αρειοπαγίτης - απολιναριστές - αφθαρτοδοκήτες- μονοθελήτες- αρμένιοι - κόπτες - αβυσσύνιοι - μαρωνίτες).
• Ριζοσπαστικοί (άμις- φίλοι - μεννωνίτες).
• Νεστοριανοί (χαλδαίοι).
• Δυαδικοί (μακεδονιανοί - ορισμένοι πεντηκοστιανοί).