Η ιστορική εξέλιξη του Δόγματος της Αγίας Τριάδας -11

Να σημειώσουμε ότι αρχικά σαν τόπος διεξαγωγής της συνόδου είχε οριστεί η Αγκυρα όπου επίσκοπος ήταν ο Μαρκέλλος.  

Ωστόσο οι αρειανοί είδαν την πόλη σαν εχθρικό προς αυτούς έδαφος, γιατί εκεί η κρατούσα μερίδα ήταν η αποστολική (μονοθειστική) και η προσέλευσή τους κινδύνευε με ματαίωση. Ειναι σημαντικό οτι οι μονοθειστές-μονταλιστές, (εν αντιθέσει με τις υπόλοιπες ομάδες) δεν είχαν δώσει δείγματα συνδιαλλαγής με την κοσμική εξουσία. Ετσι ο Κωνσταντίνος μετέβαλλε τον τόπο της συνάντησης και ορίστηκε η σύνοδος να γίνει στη Νίκαια.

Παρ ότι η μεγάλη πλειοψηφία των επισκόπων στη σύνοδο δεν κατανοούσε την τριαδική αντίληψη του Θεού, η αποφασιστικότητα και η δύναμη του αυτοκράτορα - που υποστηριζόταν από τους Αλεξανδρινούς (που είχαν επηρεαστεί από το Νεοπλατωνισμό) και τους επισκόπους της Δύσης, επικράτησε μετά από μήνες συζητήσεων. Αρχικά ο Ευσέβιος Καισαρείας που είχε την αυτοκρατορική εύνοια παρουσίασε στη σύνοδο την ομολογία πίστης της ομάδας του, αλλά  δεν έγινε αποδεκτή.

Έτσι, ο Κωνσταντίνος και κυρίως ο Όσιος, πήραν ένα άλλο δόγμα, που έμοιαζε πολύ μ’ αυτό του Ευσέβιου, και μετέβαλαν το κείμενό του ώστε να εξυπηρετεί τους σκοπούς τους και στην πορεία δημιούργησαν μια νέα, μη-λειτουργικού τύπου ομολογία...ένα δόγμα σούπα. Στο κείμενο, πρόσθεσαν τη σημαντική έκφραση «Θεός αληθινός εκ Θεού αληθινού» (για να ικανοποιηθούν οι αρειανιστές που πίστευαν τον Ιησού σαν κατώτερο θεό) «γεννηθέντα, ου ποιηθέντα» (για να ικανοποιηθούν οι αθανασιαδικοί-τριαδικοί που αντιτίθενταν στα περί «κτίσματος») και το «ομοούσιος τω Πατρί» προκειμένου να εξασφαλίσουν την ψήφο της αποστολικής ομάδας των μαρκελλιανών (οι οποίοι με τον όρο αυτό εννοούσαν ότι Πατήρ και Υιός ήταν «ταυτούσιοι» ήταν δηλαδή έν πρόσωπο και μία υπόσταση). Αντίθετα οι δυαδικοί-τριαδικοί και μια μερίδα αρειανιστών με τον όρο αυτό ενοούσαν «ομοιοούσιος». Φαίνεται οτι η αποστολική μερίδα (ευσταθιανοί , μαρκελλιανοί) υπερψήφισε τις προτεινόμενες διατυπώσεις είτε επειδή οι συμμετέχοντες εξαπατήθηκαν από την ορολογία, είτε φοβούμενοι την επικράτηση του Ευσέβιου ή των αρειανιστών (η μητέρα του Κων/νου και μέλη της βασιλικής οικογένειας ευνοούσαν τη διδασκαλία του Αρείου).

Μετά την σύνοδο ο Ευσέβιος Καισαρείας διατύπωσε αμφιβολίες σχετικά με το «ομοούσιο». Σίγουρα ήταν ένας αόριστος και μη τεχνικός όρος που ήταν ικανός να αναπτύξει ένα αρκετά ευρύ φάσμα νοημάτων (Σύμφωνα με τον ιστορικό Gibbon ήταν ένας μυστηριώδης όρος «τον οποίο κάθε μέρος ήταν ελεύθερο να τον ερμηνεύσει σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες του  δόγματός του» - σελ. 686, τ. 1, Random House). Θα μπορούσε, κατ’ αρχήν να το πάρει κανείς έτσι ώστε να σημαίνει ακριβή ομοιότητα της ύπαρξης, αλλά θα μπορούσε επίσης να ερμηνευτεί ότι δεν υπονοεί κάτι περισσότερο από ένα σημαντικό βαθμό ομοιότητας μεταξύ του Πατρός και του Υιού. (Τον όρο είχε χρησιμοποιήσει ακόμα και ο Ωριγένης, για να δείξει απλά μια ενότητα στο θέλω μεταξύ του Πατρός και του Υιού - σ. 46, Lohse)

Απ’ την άλλη μεριά, ο όρος δεν ήταν Γραφικός, είχε πολύ αμφίβολη θεολογική ιστορία, και ήταν πράγματι ευαίσθητος, για επικίνδυνες παρερμηνείες. Οι τριαδικοί, ωστόσο, διαβεβαίωσαν τον Ευσέβιο ότι ομοούσιος σε αυτό το νέο δόγμα δεν θα ερμηνευθεί με τον τρόπο που φοβόντουσαν (με την σημασία που του απέδιδαν οι μοναρχιανοί-μονοθειστές) - σελ. 134, 135, Williston Walker, A History of the Christian Church, 4th ed., Scribners, 1985.

Ο αυτοκράτορας ενέκρινε την διατύπωση σαν την μόνη συμβιβαστική λύση ανάμεσα στις 4 ορατές τάσεις (ευσεβιανοί-αθανασιαδικοί-αρειανιστές-μαρκελλιανοί) και τις υποδιαιρέσεις τους αναφορικά με την «ουσία» ή την «υπόσταση», και απαίτησε από την πλειοψηφία των επισκόπων που ήταν παρόντες, να υπογράψουν το δόγμα, διαφορετικά θα εξοριζόταν και θα αντιμετωπιζόταν σαν αιρετικοί. Ο Αρειος δεν υπέγραψε και αρχικά εξορίστηκε. Η πλειοψηφία από τους συμμετέχοντες υπέγραψε αλλά μόλις έφυγαν από την παρουσία του αυτοκράτορα, παρέμειναν πιστοί ο καθένας στις πεποιθήσεις του. .

Το νέο, μη-Γραφικό σύμβολο της Νίκαιας απέκλεισε μόνο μια μερίδα αρειανιστών και εισήγαγε μια δογματική φόρμουλα  με την οποία όλοι θα μπορούσαν να συναινέσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο (λόγω των πολλών διαφορετικών εννοιών που μπορούσαν να δοθούν στον όρο ομοούσιος). " - Williston Walker, History, p. 135. Πολλοί, τριαδικοί και αρειανιστές θεώρησαν το ομοούσιο αντιγραφικό και πρωτάκουστο... - Σελ. 41, Documents of the Christian Church, 2nd ed., Bettenson, 1967, Oxford University Press.

H φόρμουλα του Συμβόλου της Νίκαιας σχετικά με την ομοιότητα του Υιού (ομοούσιος=ομοιοούσιος) με τον Πατέρα άργησε να κερδίσει τη γενική αποδοχή, παρά τις προσπάθειες του Κωνσταντίνου να την επιβάλει. - Σελ. 72, The Oxford Illustrated History of Christianity, John McManners, Oxford University Press, 1992.

Το Σύμβολο της Νίκαιας, λοιπόν, δεν ήταν καθολικό. Παρόλα αυτά, θεωρείται σαν το πρώτο οικουμενικό Σύμβολο της Καθολικής Εκκλησίας, ενώ στη μεταγενέστερη σύνοδο του Ρίμινι-Σελευκείας (359), υιοθετήθηκε πάλι το αρειανικό δόγμα. Πολλές σύνοδοι έγιναν από τις επι μέρους ομάδες προσπαθώντας να θεωρηθούν σαν «οικουμενικές» και το δόγμα τους σαν «καθολικό».

Σύνοδοι των οποίων τα αποτελέσματα αργότερα θεωρήθηκαν ανορθόδοξα, δεν έχασαν μόνο την ετικέτα «οικουμενική», αλλά σχεδόν εξαφανίστηκαν από την επίσημη ιστορία της Εκκλησίας. - Σελ. 75, When Jesus Became God, Harcourt, 1999. Ακόμα τα πλήρη αρχεία των συζητήσεων κατά τη Σύνοδο της Νίκαιας καταστράφηκαν από τους επικρατούντες Αθανασιακούς.

Μερίδα αρειανιστών (οι ομοιουσιανοί) συμβιβάστηκε με τους τριαδικούς και αργότερα τα δυο δόγματα συγχωνεύτηκαν απόλυτα. Η σύνοδος της Νίκαιας κόστισε στην εκκλησία την ανεξαρτησία της. Μερίδα της εκκλησίας απ’ εδώ και στο εξής είναι αυτοκρατορική και κυριαρχείται όλο και περισσότερο από τον αυτοκράτορα. Ανάλογα με το ποιός είναι ο αρχηγός του κράτους και τις εκάστοτε πεποιθήσεις του, οι αρειανοί (ευνομοιανοί) , οι ημιαρειανοί (όμοιοι), οι τριαδικοί (αθανασιαδικοί) και οι ομοιοουσιανοί ημιαρειανοί επίσκοποι ανεβοκατεβαίνουν τα σκαλιά της εξουσίας της καθολικής εκκλησίας και εξωβελίζουν αντιπάλους μόλις επικρατήσουν.

Η ενοποίηση κράτους και εκκλησίας, του Κωνσταντίνου, δεν ικανοποίησε όλους..στην πραγματικότητα απαιτούσε μια διανοητική και πνευματική μεταστροφή, δηλαδή αντί η εκκλησία να μην έχει καμία σχέση με το πολιτικό σύστημα (βλ. Β’ Τιμ.γ:12, Ιωάν.ιε:19-20) ήταν επιδοτούμενη και κατευθυνόταν από το παλάτι του Λατερανού υπό την καθοδήγηση του Αυτοκράτορα. Είναι η αρχή του διωγμού της αποστολικής μερίδας από το εκχριστιανισμένο ρωμαικό καθεστώς, που συστηματοποιήθηκε αργότερα επι Ιουστιανού με την νομοθεσία κατά της αναβάπτισης.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ