A. ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΦΙΛΗΜΩΝΑ
Αυτή η επιστολή αν
και μικρή, είναι απ’ τις πιο όμορφες του Παύλου. Ήταν ένα ιδιωτικό γράμμα που
ασχολείται μ’ ένα προσωπικό πρόβλημα και μας δίνει μια βαθιά γνώση των σχέσεων
του Παύλου με τους πιστούς. Βλέπουμε την αφιέρωση της αγάπης του αποστόλου για
κάθε μια ψυχή ξεχωριστά, που ήταν ένας απ’ τους λόγους της επιτυχίας του σαν
απόστολος.
Ο Φιλήμων ήταν ένας
πλούσιος κάτοικος στις Κολοσσαίς κι ένα σεβαστό και πιστό μέλος της εκκλησίας.
Ήταν υποδειγματικοί φίλοι με τον Παύλο και είχε σωθεί με τη διακονία του αποστόλου.
Η πόλη των
Κολοσσαίων ήταν μερικά χιλιόμετρα μακριά από τη Λαοδίκεια, πάνω στον εμπορικό
δρόμο ανάμεσα στην Έφεσο και τον Ευφράτη. Μερικοί απ’ τους πιστούς στις
Κολοσσαίς μαζευόταν στο σπίτι του Φιλήμωνα. Αυτό δείχνει ότι ήταν εύπορος με
μεγάλο σπίτι ώστε να στεγάζει την εκκλησία. Ο Φιλήμων ακόμα είχε δούλους.
Μπορεί ν’ ακούγεται παράξενα ότι είχε δούλους, αλλά εκείνο τον καιρό ήταν κάτι
αποδεκτό απ’ όλους. Και σήμερα χρησιμοποιούνται υπηρέτες για διάφορες δουλειές.
Πολλές φορές συνέβαινε δούλος και κύριος να είναι και οι δύο Χριστιανοί
(Α’Τιμ.ς:1-2). Γι’ αυτό το λόγο ο Παύλος έδωσε οδηγίες για Χριστιανούς δούλους
και κυρίους.
Ο Ονήσιμος ήταν
ένας δούλος που ανήκε στον Φιλήμωνα. Ήταν ένας έξυπνος νέος άνδρας. Μερικά
χρόνια μετά που ο Παύλος έφυγε απ’ την Ασία και φυλακίστηκε στη Ρώμη, ο Ονήσιμος
έκλεψε χρήματα από τον κύριό του το Φιλήμωνα κι έφυγε μακριά, στη Ρώμη. Χωρίς αμφιβολία
είχε συναντήσει τον Παύλο στο σπίτι του Φιλήμωνα κάποια φορά πριν. Στη Ρώμη,
βρήκε τον Παύλο στην φυλακή και πίστεψε απ’ αυτόν.
Αυτή η επιστολή
γράφτηκε κατά την πρώτη φυλάκιση του Παύλου, περίπου την ίδια εποχή που έγραψε
στους Κολοσσαείς, πιθανώς το 62 μ.Χ. Είναι ένα όμορφο γράμμα μεσολάβησης για
τον δούλο που το έσκασε και μια έκκληση στο Φιλήμωνα να ξαναδεχτεί τον Ονήσιμο
σαν αδελφό εν Χριστώ πλέον.
Β. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Γραφική αναφορά: 1-3
Ο Παύλος συστήνει
τον εαυτό του σαν τον συγγραφέα της επιστολής αλλά και σαν δέσμιο του Ιησού
Χριστού. Παίρνει τη θέση του ικέτη και σαν δέσμιος του Κυρίου θα υπερασπιστεί
ένα άλλο δέσμιο. Έξι φορές σ’ αυτή την επιστολή ο Παύλος αναφέρεται στη δική
του φυλάκιση. Αυτό σίγουρα θα έκανε τρομακτική εντύπωση στο Φιλήμωνα.
Ο Τιμόθεος
αναφέρεται στο χαιρετισμό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι βοήθησε και στο γράψιμο
της επιστολής. Μάλλον σημαίνει ότι ο Τιμόθεος συμφωνούσε απόλυτα με τον Παύλο
σχετικά με το θέμα αυτό. Ο Τιμόθεος αποκαλείται «ο αδελφός». Μπορούμε να υποθέσουμε ότι γνωριζόταν αρκετά καλά με
το Φιλήμωνα κι ότι ενδιαφερόταν για τον Ονήσιμο πάρα πολύ.
Η Απφία ήταν η
γυναίκα του Φιλήμωνα. Το γεγονός ότι το όνομά της είναι αμέσως μετά του
Φιλήμωνα φανερώνει τη στενή σχέση που υπήρχε μεταξύ τους. Κατά κάποιο τρόπο
ενδιαφερόταν για την επιστροφή του Ονήσιμου κι έτσι μπορούσε να επηρεάσει τη
θέση του συζύγου της. Δεν είμαστε σίγουροι τί σχέση υπήρχε ανάμεσα στον Άρχιππο
και τον Φιλήμωνα. Αλλά το γεγονός ότι το όνομά του αναφέρεται εδώ, φανερώνει
ότι είχε διασυνδέσεις με το σπίτι αυτό. Υπάρχει η υπόθεση, ότι ο Άρχιππος ήταν γιος του Φιλήμωνα. Ας σημειωθεί ότι ο Φιλήμων
αναφέρεται σαν συνεργάτης και ο Άρχιππος σαν συστρατιώτης. Ο ένας ήταν σύντροφος
του Παύλου σε κόπους ενώ ο άλλος σε μάχες.
Γ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΙΛΗΜΩΝΑ
Εδάφια 4-7
Ο Παύλος, με σοφία,
δεν μπαίνει αμέσως στο θέμα του, αλλά εκφράζει την αγάπη του για το Φιλήμωνα.
Είχε πληροφορηθεί με ποιο τρόπο ο Φιλήμων είχε δείξει την αγάπη του στους
Χριστιανούς υπηρετώντας τους. Αυτή η αγάπη προς την εκκλησία απ’ τη μεριά του
Φιλήμωνα σήμαινε πολλά γι’ αυτούς. Όταν η είδηση έφτασε στον Παύλο τον ανανέωσε
και του έδωσε κουράγιο. Έκφρασε στην γεμάτη ευγνωμοσύνη ευχαριστία του γι’ αυτό
στον Φιλήμωνα. Η αγάπη του για το Φιλήμωνα εκφράζεται με τη λέξη «αδελφέ». Η θέση που έχει αυτή η λέξη
στο κλείσιμο της ευχαριστίας του, δείχνει την αγάπη και την εκτίμηση που είχε ο
Παύλος στο πρόσωπο του Φιλήμωνα. Μετά απ’ αυτή την έκφραση χριστιανικής αγάπης,
ο Παύλος είναι τώρα έτοιμος να ζητήσει αυτό που θέλει.
Δ. ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΝΗΣΙΜΟ
Εδάφια 8-17
Σαν σκλάβος που
έκλεψε το αφεντικό του και δραπέτευσε, ο Ονήσιμος έπρεπε να περιμένει
βασανιστήρια και πιθανόν σταύρωση σύμφωνα με το Ρωμαϊκό νόμο. Σαν Χριστιανός θα
μπορούσε να είχε παραμείνει στη Ρώμη και να μην ξαναγύριζε ποτέ. Όμως, αυτό δεν
ήταν η στάση που έπρεπε να κρατήσει γιατί έτσι ποτέ δεν θα μπορούσε ν’
αποκατασταθεί. Ο Παύλος τον συμβούλεψε να γυρίσει στον κύριό του κι έγραψε αυτό
το γράμμα για να ζητήσει κάποιο συμβιβασμό απ’ τη μεριά του Φιλήμωνα.
Το όνομα Ονήσιμος
σημαίνει «επικερδής, επωφελής». Ο Παύλος έδωσε έμφαση σ’ αυτό και θύμισε στο
Φιλήμωνα ότι αν κι ο Ονήσιμος ήταν κάποτε άχρηστος, τώρα ήταν χρήσιμος και στο
Φιλήμωνα και στον Παύλο. Μίλησε για τον εαυτό του σαν «Παύλος ο γέρων, τώρα δε και δέσμιος του Ιησού Χριστού». Αυτή τη
συγκεκριμένη εποχή ο Παύλος πρέπει να ήταν περίπου εξήντα χρονών, ένας
βετεράνος του ευαγγελίου. Τα χρόνια που υπηρέτησε το ευαγγέλιο και η τιμή που
είχε πληρώσει γι’ αυτό, πίστευε ότι θα επηρέαζαν τον Φιλήμωνα.
Το αίτημα για τον
Ονήσιμο ήταν να μην τον δεχτεί πίσω μόνο σαν σκλάβο, αλλά σαν αδελφό αγαπητό εν
Κυρίω. Του ζητάει να τον δεχτεί όπως θα δεχόταν τον Παύλο.
Ε. ΤΟ ΕΝΕΧΥΡΟ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ
Εδάφια 18-22
Για να σηκώσει και
το τελευταίο εμπόδιο που μπορούσε να σκεφτεί ο Φιλήμων, ο Παύλος δίνει σαν
ενέχυρο την υπόσχεση να πληρώσει ότι χρωστάει ο Ονήσιμος. Καθώς ο Ονήσιμος θα
ήταν ανίκανος να κάνει κάτι τέτοιο, αναλαμβάνει το οικονομικό βάρος αυτός. Σαν
πνευματικός πατέρας του Ονήσιμου, αναλαμβάνει αυτή την υποχρέωση γι’ αυτόν.
Υπέγραψε με το ίδιο του το χέρι το γράμμα για να το κάνει νόμιμο και να είναι
δεμένος μ’ αυτό. Ίσως να έγραψε και ολόκληρο το γράμμα με το χέρι του. Θύμισε
στο Φιλήμωνα ότι του χρωστάει περισσότερα απ’ ότι ο Ονήσιμος σ’ αυτόν. Ωστόσο,
αυτό δεν αφαιρεί τίποτα από την ειλικρίνεια του Παύλου ότι θα πλήρωνε
οποιαδήποτε οφειλή του Ονήσιμου προς το Φιλήμωνα.
Ζ. ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Εδάφια 23-25
Στο κλείσιμο της
επιστολής του, ο Παύλος εκφράζει την ελπίδα του να επισκεφθεί τις Κολοσσαίς και
ζητά απ’ τον Φιλήμωνα να του ετοιμάσει κατάλυμα. Αναφέρει μερικούς φίλους και
στέλνει χαιρετίσματα εκ μέρους τους. Ο Επαφράς ήταν κι αυτός απ’ τις Κολοσσαίς
κι ήταν πολύ γνωστός στο Φιλήμωνα. Ήταν ο ιδρυτής της εκκλησίας των Κολοσσαίων
κι ήταν μαζί με τον Παύλο στη Ρώμη. Οι άλλοι τέσσερις που αναφέρονται ήταν
συνεργάτες του Παύλου. Ας σημειωθεί ότι ο Δημάς που αναφέρεται εδώ σαν
συνεργάτης του Παύλου, είναι αυτός που αργότερα τον άφησε επειδή τον τράβηξε ο
κόσμος (Β’ Τιμ.δ:10). Φαίνεται ότι ο Παύλος, γράφοντας το γράμμα, δεν είχε
αμφιβολία για την έκβαση της υπόθεσης, ότι ο Φιλήμωνας θα δεχόταν τον Ονήσιμο
σαν αδελφό και το βλέπουμε στο εδάφιο 21. Με τα λόγια αυτά, ο Παύλος αποκρύπτει
αυτό που περιμένει απ’ τον Φιλήμωνα, να ελευθερώσει τον Ονήσιμο. Δεν έχουμε αποδείξεις
για το τί έγινε τελικά, αν και η παράδοση λέει ότι ο Φιλήμων δέχτηκε τον
Ονήσιμο και του χάρισε την ελευθερία του. Η ίδια παράδοση λέει ότι ο Ονήσιμος
έγινε εργάτης του ευαγγελίου κι επίσκοπος στη Βέροια. Αυτό αν και δεν μπορούμε
να το αποδείξουμε, θα θέλαμε να πιστεύουμε ότι έτσι έγινε.
Η. ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΟΥ ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Αυτή η επιστολή
είναι μια όμορφη ιστορία συγχωρητικότητας και συνδιαλλαγής. Υπάρχουν δύο κύρια
μαθήματα που πρέπει να προσέξουμε.
1.
Ο
Παύλος δεν κήρυξε μόνο το ευαγγέλιο στον Ονήσιμο, αλλά συνηγόρησε και ικέτευσε
για τη συνδιαλλαγή με τον κύριό του. Δεν είναι αρκετό να κηρύττουμε το Λόγο του
Θεού μόνο για να κερδίζουμε ψυχές, ο εργάτης είναι υπεύθυνος να δει το νέο
πιστό τέλεια αποκατεστημένο και να ενεργεί σωστά σε κάθε περίπτωση.
2.
Η
σπουδαιότητα της αποκατάστασης διδάσκεται εδώ. Ο Ονήσιμος θα μπορούσε να μείνει
στη Ρώμη για πάντα και να μη γυρίσει πίσω ποτέ. Γυρνώντας όμως, θα
αποκαθιστούσε αυτό που είχε κάνει. Σίγουρα η αποκατάσταση έχει σημαντική θέση
στο σχέδιο της σωτηρίας.
