Το βιβλίο του Ιωήλ

Ο προφήτης της ημέρας του Κυρίου και της Μετάνοιας

  

1. Εισαγωγικά

Το Βιβλίο του Ιωήλ αποτελεί ένα κομμάτι του λόγου του Θεού στο οποίο δε δίνουν ιδιαίτερη προσοχή οι σύγχρονες Εκκλησίες. Και όποτε δίνουν, το ενδιαφέρον τους εστιάζεται ιδιαίτερα σε περικοπές όπως αυτές που σχετίζονται με τη μετάνοια (β:12-19) και την έκχυση του Αγίου Πνεύματος (β:28-32), που σχετίζεται με την ημέρα της Πεντηκοστής και την αρχή της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού.

Ωστόσο όμως, η προφητεία του Ιωήλ παραθέτει εμπρός μας την ίδια την καρδιά του Ευαγγελίου, τη μετάνοια κι επίκληση του σωτήριου ονόματος του Θεού (Ιωήλ β:32, Ρωμ.ι:13).

2. Συγγραφέας - Χρονολογία

Σαν συγγραφέας της προφητείας αυτής φέρεται ότι είναι ο Ιωήλ («Ο Γιάχβε είναι Θεός»), ο οποίος διακρίνεται από τους άλλους που έχουν αυτό το τόσο κοινό για εκείνη την εποχή όνομα με το «ο γιος του Φαθουήλ». Αυτό που μπορεί ν' αναφερθεί για τον Ιωήλ είναι ότι έζησε και διακόνησε στο Νότιο Βασίλειο του Ιούδα, και πιθανότατα στην Ιερουσαλήμ (β:1,15,32, γ:1,16α,17,20,21).

Η χρονολόγηση του βιβλίου του Ιωήλ, ίσως η πιο συζητημένη μεταξύ των βιβλίων όλης της Αγίας Γραφής, αποτέλεσε και αποτελεί σημείο διαφωνίας μεταξύ των σχολιαστών της Γραφής, (το τοποθετούν από τον 9ο αιώνα π.Χ. μέχρι την εποχή των Μακκαβαίων, το 2ο αιώνα π.Χ.).

Αν και πολλοί υποστηρίζουν ότι πιθανόν η διακονία του Ιωήλ να έλαβε χώρα κατά τη βασιλεία του Ιωάς, γύρω στο 830 π.Χ., πιθανότερη είναι η τοποθέτηση του βιβλίου στην περίοδο μεταξύ του 7ου (πριν τη Βαβυλωνιακή αιχμαλωσία) και του τέλους του 4ου π.Χ. (μετά τη Βαβυλωνιακή αιχμαλωσία), καθώς περιέχει ιστορικά και γλωσσικά στοιχεία και των δύο περιόδων. Αυτό, ωστόσο, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία προκειμένου να εκτιμήσουμε το μεγάλης αξίας περιεχόμενο του βιβλίου του προφήτη Ιωήλ, του οποίου η επίδραση παραμένει μεγάλη, ανεξάρτητα του χρονικού καθορισμού των ιστορικών γεγονότων που εξιστορεί.

3. Δομή & Περιεχόμενα του Βιβλίου

Περιεχόμενα: Η δομή του βιβλίου, χαρακτηριστική σε αυτού του είδους τη γραμματεία, είναι ο χιασμός (διπλός), και αναδεικνύει ουσιαστικά το κεντρικό θέμα του βιβλίου, την Ημέρα του Κυρίου, και τα στοιχεία που τη χαρακτηρίζουν, την κρίση και τιμωρία και τη χάρη και συγχώρεση.

Συγκεκριμένα:

Ι. 1Α - Κρίση στον Ισραήλ: Η Πληγή των Ακρίδων (α:1-20)

ΙΙ. 1Β - Κρίση στον Ισραήλ: Επιδρομή του Βόρειου Στρατεύματος (β:1-11)

ΙΙΙ. 1Γ - Μετάβαση: Μετάνοια και Ανταπόκριση(β:12-19)

ΙV. 1B΄/2Α - Συγχώρεση του Ισραήλ/ Κρίση στα Έθνη: Καταστροφή του Βορείου Βασιλείου (β:20)

V. 1Α΄/2Β - Συγχώρεση για τον Ισραήλ: Αντιστροφή των Καταστροφών απ' τις Ακρίδες/ Χάρη: Προσφορά Βροχής (β:21-27)

VI. 2Β΄- Χάρη: Έκχυση του Πνεύματος πάνω σ' όλους του λαούς (β:28-32)

VII. 2Γ΄- Κρίση στα Έθνη: Καταστροφή όλων των Εθνών (γ:1-12)

Όλο το βιβλίο της προφητείας του Ιωήλ αποτελεί μία ενότητα, σε αντίθεση με αυτούς που διαχωρίζουν το πρώτο μέρος, που είναι κατά κύριο λόγο ιστορικό, απ' το δεύτερο, που κατά κύριο λόγο είναι προφητεία και αποκαλυπτική. Αυτό που ουσιαστικά είχε στο νου του ο Ιωήλ γράφοντας την προφητεία αυτή, είναι ο ομοιότητα της Ημέρας του Κυρίου, ως ημέρα κρίσης, με το καταστροφικό έργο των ακρίδων και την επιδρομή του βόρειου στρατεύματος. Βλέπει με άλλα λόγια, το εσχατολογικό γεγονός της Ημέρας της Κρίσης του Κυρίου μέσα στο και μέσα από το ιστορικό γίγνεσθαι.

Συνεπώς, και στο φως όσων αναφέρθηκαν, μπορούμε να δούμε δύο ως βασικά θέματα του βιβλίου:

1. Οι Επιδρομείς: Ακρίδες, Βόρειο Στράτευμα.

α. Η επιδρομή ακρίδων στη γη Χαναάν δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο. Πολλές τέτοιες επιδρομές έχουν καταγραφεί κι αναφερθεί, μέχρι μάλιστα και τη σύγχρονη εποχή. Η επιδρομή όμως που ο Ιωήλ αναφέρει, η οποία, μαζί με την ξηρασία, είχαν ως συνέπεια την ολοκληρωτική ερήμωση της γης και την καταστροφή της σοδειάς των Ιουδαίων (α:7,10-12,17), ήταν αποτέλεσμα της κρίσης του Θεού επάνω στο λαό Του εξαιτίας της ανυπακοής του σε Αυτόν και τη Διαθήκη Του. Ο Κύριος επιφέρει επάνω στο λαό Του την κρίση της Διαθήκης Του (Δευτ.κη:38,39) με σκοπό να τον ταπεινώσει, όπως κάποτε ταπείνωσε με τον ίδιο τρόπο την υπερηφάνεια του Αιγύπτιου Φαραώ (Έξοδ.ι:3-15).

β. Η επιδρομή των ακρίδων όμως, ήταν ένας κακός οιωνός - σημείο για κάτι πολύ χειρότερο που επρόκειτο να έρθει αμέσως μετά και το οποίο ο προφήτης το αποδίδει γλαφυρά ως εισβολέα - στράτευμα απ' το Βορρά (β:20). Λόγοι γραμματικοί (αλλαγή χρόνων σε σχέση με το κεφ. α΄ και χρήση λέξεων που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν κάποιο πόλεμο και πολεμικά όπλα), φιλολογικοί (η κρίση ήταν πολύ μεγαλύτερη και τραγική απ' ό,τι αν θα ήταν μια απλή επιδρομή ακρίδων καθώς η πόλη πέφτει), ιστορικοί ( η λέξη «βόρειος» στην Π.Δ. είναι πάντοτε συνδεδεμένη με τη ράβδο της κρίσης του Θεού, που ήταν κάποιο ξένο φυσικό στράτευμα) και θεολογικοί (η τελική κρίση της οργής του Θεού για το λαό του που δε θα υπάκουε, και αφού θα έχουν κριθεί με άλλους τρόπους, θα ήταν α ι χ μ α λ ω σ ί α κι ε ξ ο ρ ί α) μας κάνουν να θεωρήσουμε ότι πέραν της επιδρομής των ακρίδων υπήρξε και επιδρομή εχθρικού στρατεύματος.

Το ιστορικό γεγονός της εισβολής των δύο στρατευμάτων ως μέσα της κρίσης του Θεού προς το λαό Του αποτελεί για τον προφήτη τύπο ενός άλλου επερχόμενου γεγονότος, αυτό της τελικής Ημέρας της Κρίσης του Κυρίου (α:15, β:1), και αυτό καθιστά το βιβλίο του προφήτη Ιωήλ ως ένα τέλειο βιβλίο τυπολογικού σχήματος.

2. Η Ημέρα του Κυρίου.

Στα τρία του κεφάλαια ο προφήτης δίνει μία λεπτομερή εικόνα του πώς οι προφήτες αντιλαμβάνονταν και παρουσίαζαν τη θεία κρίση και το μέλλον του λαού του Θεού. Το βιβλίο του προφήτη Ιωήλ περισσότερο από κάθε άλλο βιβλίο της Γραφής αποτελεί το βιβλίο της Ημέρας του Κυρίου, η οποία αποτελεί τον ειδικό εκείνο «φακό», μέσα από τον οποίο βλέπει κι ερμηνεύει το ιστορικό γίγνεσθαι του λαού του και του κόσμου. Το θέμα αυτό ενώνει - 'δένει' όλο το βιβλίο μαζί. Η Ημέρα του Κυρίου, σύμφωνα με τον προφητικό λόγο (Σοφ.α:2-18, γ:8-14, Αβδ.10-17) και την Ιουδαϊκή σκέψη θα οδηγούσε στην - τελική - εκπλήρωση των προαιώνιων απολυτρωτικών σχεδίων του Θεού σε σχέση με την υποσχεμένη επίσκεψη του Γιάχβε στο λαό Του, την εγκαθίδρυση της Βασιλείας Του, την κρίση Του πάνω στο λαό Του και σε άλλα έθνη, αλλά και τη μετέπειτα σωτηρία Του σε αυτούς, καθώς θα μετανοούσαν.

Ο Ιωήλ φέρνει στο προσκήνιο αυτό ακριβώς το βιβλικό υπόβαθρο (β:32, γ:16) σε σχέση με την Ημέρα αυτή, η οποία, ενώ θα είναι για το λαό του Θεού που μετανοεί κι επικαλείται το Θεό, ημέρα συγχώρεσης, σωτηρίας κι ευλογίας (απομάκρυνση των ακρίδων και του εχθρικού στρατεύματος, καρποφορία της γης, μελλοντική έκχυση του Πνεύματος του Θεού - β:18-27, 28-29, 32), για τους εχθρούς θα είναι ημέρα κρίσης και καταστροφής (β:30-31, γ:1-15).

Τότε, η Ημέρα του Κυρίου (Ιωήλ β:1κ.ο.κ.) προσωρινά έπαυσε εξαιτίας της μετάνοιας του Ιούδα, όμως κάποτε στο μέλλον θα περίμενε την τελική της εκπλήρωση, που δε θα ήταν μία συγκεκριμένη ημέρα, αλλά μία περίοδος κλιμακούμενης εκπλήρωσης των θείων σχεδίων. Κι αυτό το γεγονός της τελικής εκπλήρωσης της Ημέρας του Κυρίου φανερώνει και επιβεβαιώνει η έκχυση του Αγίου Πνεύματος την ημέρα της Πεντηκοστής (Ιωήλ β:28-31, Πράξεις β:16-21), η οποία και αποτελεί την αφετηρία των εσχάτων ημερών, που και αυτές περιμένουν την ολοκλήρωσή τους με την τελική εκπλήρωση της Ημέρας - της Κρίσης - του Κυρίου κατά τη δεύτερη Έλευση του Ιησού Χριστού.

Όμως, όπως στο παρελθόν, σε σχέση με τους Ιουδαίους (β:32), έτσι και στο μέλλον, σε σχέση με όλα τα έθνη πάνω στη γη, «όποιος επικαλεστεί το Όνομα του Κυρίου θα σωθεί» (εβραϊκά, «εκφύγει - δραπετεύσει - ελευθερωθεί « από την κρίση της οργής του Θεού - β:32) [Ρωμ.ι:12-13, επίσης δες Ψαλμ.87, Αμώς θ:11-12 - Πράξεις ιε:16-18].

4. Θεολογική Σημασία του Βιβλίου & Πρακτική Εφαρμογή

Το προφητικό μήνυμα του Ιωήλ, όπως και των άλλων προφητών, εξαρτάται άμεσα από τη Μωσαϊκή Διαθήκη για τα βασικά σημεία του μηνύματός του: οι κατάρες της Διαθήκης θα πρέπει να έρθουν ως συνέπεια της ανυπακοής όλου του λαού, όμως μετά την κρίση αυτή του Θεού η αποκατάσταση κι ευλογία Του έρχονται επάνω στο λαό Του με πρωτόγνωρους γι' αυτούς τρόπους. Μάλιστα, υπάρχει μία συνάφεια και αλληλουχία των αληθειών μεταξύ του Δευτ.λβ και του Ιωήλ α:1-β:17, με τρόπο που μοναδικά να αποκαλύπτεται η εξάρτηση του προφητικού μηνύματος του Ιωήλ, όπως και των άλλων προφητών, από το Μωσαϊκό νόμο, και ειδικότερα, από τις διατάξεις και υποσχέσεις που αφορούν τις κρίσεις του νόμου (κατάρες) και το έλεος του Θεού (συγχώρεση, αποκατάσταση κι ευλογία).

Μέσα όμως σε αυτή τη σχέση κρίσης/κατάρας - ελέους/συγχώρεσης, αποκατάστασης, ευλογίας, ο προφήτης του Θεού μας αποκαλύπτει μία βασικότατη και ουσιώδη αλήθεια, αυτή της μετάνοιας κι επιστροφής στο Θεό. Μέσα σε όλο το κείμενο της προφητείας αυτής, ο ιερός συγγραφέας καλεί τους αναγνώστες του σε μετάνοια και επιστροφή στο Θεό, που είναι το κλειδί για την αποκατάσταση και ευλογία του λαού της διαθήκης και της γης του. Κι αυτή η πρόσκληση σε μετάνοια κι επιστροφή είναι ουσιαστικά μία πρόσκληση για απόφαση Ποιον θα υπηρετούν. Μετάνοια για τον Ιωήλ, όπως και για όλους τους προφήτες, σημαίνει ένα 'αναβάπτισμα' και μια ολόκαρδη επιστροφή (β:12-17) όλου του λαού στο Δευτ.ς:4, στην πιστή υπακοή στο Νόμο του Γιάχβε και στο Γιάχβε του Νόμου & της Διαθήκης, το αποτέλεσμα του οποίου θα είναι η αποκατάσταση και πραγματική επιστροφή του λαού του Θεού απ' την όποια αιχμαλωσία κι εξορία που η αμαρτία τους τούς οδήγησε. Είναι ο Γιάχβε μέσω του προφήτη Του που καλεί το λαό Του να αφήσει την απάθεια και να αποφασίσει. Δεν υπάρχει χρόνος για εφησυχασμό και αναβολή, κι αυτό είναι ίσως το πιο διαχρονικό, επίκαιρο και δυνατό μήνυμα του Ιωήλ.

Στο φως όσων αναφέρθηκαν και χάριν της χιαστικής δομής του βιβλίου του Ιωήλ, που όπως είδαμε σκιαγραφεί την Ημέρα του Κυρίου, δύο στοιχεία αναδεικνύονται ως καθοριστικά, που μας βοηθούν να κατανοήσουμε το σκοπό της συγγραφής του βιβλίου αυτού και τη διαχρονική του σημασία. Αυτά είναι η κρίση και η χάρη του Θεού, που οδηγούν στην τιμωρία των εχθρών του Θεού και στη συγχώρεση κι ευλογία του λαού του Θεού αντίστοιχα. Μέσα από αυτή τη διπλή αλήθεια του βιβλίου του Ιωήλ αναδεικνύονται τρία μεγάλης θεολογικής σημασίας θέματα με ιδιαίτερη πρακτική χροιά για εμάς σήμερα:

α. Η Διαθήκη και η σχέση Διαθήκης του Θεού με το λαό Του, που όριζαν ξεκάθαρα ότι στην καταπάτηση της Διαθήκης η τελική συνέπεια θα ήταν αιχμαλωσία (Δευτ.κη). Η κρίση ξεκινά απ' το λαό του Θεού (δες Α΄Πετρ.δ:17), και μας οδηγεί έτσι να ερμηνεύσουμε την επιδρομή και πληγή με τις ακρίδες και το βόρειο στράτευμα. Όμως, η Διαθήκη αυτή εμπεριείχε και το Έλεος και Συμπόνια του Θεού προς το λαό Του, όταν αυτοί ταπεινώνονταν και εκζητούσαν το Θεό, (Β΄Χρον.ζ:14, Εξοδ.λδ:6, Δευτ.λβ:10, Ιωήλ γ:4-8, Αβδ.10-16, Ναούμ α:15), με τελική συνέπεια τη δικαίωση του λαού Του και την κρίση των εχθρών του (Δευτ.λβ:36, Ιωήλ γ, Ματθ.κε:31-46).

β. Η Ημέρα του Κυρίου, ο ειδικός θεολογικός «φακός» του Ιωήλ για να ερμηνεύσει την ιστορική πραγματικότητα της εποχής του αλλά και να φανερώσει τα διαχρονικά σχέδια της Χάρης του Θεού για το λαό Του Ισραήλ, φανερώνεται την εποχή εκείνη μέσα από την κρίση των επιδρομών ενάντια στον Ιούδα (ακρίδες, βόρειο στράτευμα) και τη μελλοντική κρίση όλων των εχθρών του Θεού και του Ισραήλ. Όμως αυτή η Ημέρα δεν έχει να κάνει μόνο με την κρίση, αλλά και τη σωτηρία του λαού και της γης του. Έτσι, ο Κύριος της Διαθήκης υπόσχεται για τότε την αποκατάσταση κι ευλογία της γης με την αποστολή βροχών (β:10-27), φανερώνοντας την Κυριαρχία Του πάνω στη φύση αλλά και την πιστή αγάπη Του προς το λαό Του, και για ύστερα την ευλογία του μετανοημένου λαού με την αποστολή του Πνεύματός Του (β:28-32, Πράξεις β:39, Ρωμ.ι:12κ.ο.κ.).

Αυτή η διαχρονική πραγματικότητα της Ημέρας του Κυρίου, της κρίσης και τιμωρίας των εχθρών του Θεού μα και της σωτηρίας κι ευλογίας του - μετανοημένου - λαού του Θεού, δεν περιορίζεται ούτε εξαντλείται σε ένα και μόνο γεγονός, αλλά είναι διαχρονικό και αφορά το κάθε έθνος και την κάθε γενιά μέχρι την τελική κι ολοκληρωτική εκπλήρωσή της με το δεύτερο ερχομό του Χριστού.

γ. Η Έκχυση και Δωρεά του Πνεύματος, που προφητεύεται στον Ιωήλ κι εκπληρώνεται - ή αρχίζει η εκπλήρωσή του, καλύτερα - την ημέρα της Πεντηκοστής, δεν αποτελεί ένα 'ιδιωτικό' συμβάν θρησκευτικής έκστασης που έζησαν οι εκατόν είκοσι που βρίσκονταν στο ανώγειο, αλλά κάτι πολύ περισσότερο και βαθύτερο. Αποτελεί ένα εσχατολογικό συμβάν, σημείο, που ουσιαστικά εγκαινιάζει τη Μεσσιανική εποχή, την αρχή των εσχάτων ημερών, και σήμαινε και σημαίνει ότι ο Γιάχβε επέστρεψε, επισκέφτηκε και είναι πλέον μεταξύ του λαού Του, με σκοπό να τον συγχωρέσει και σώσει, να τον δικαιώσει, ευλογήσει και κρίνει την κρίση του.

Μέσα σε όλα αυτά πού βρισκόμαστε εμείς; Γιατί γράφτηκαν όλα αυτά; Γράφτηκαν μήπως για κάποιους ειδικά ή για όλους μας, και ποιος ο σκοπός τους;

Η απάντηση απλή, αλλά ουσιαστική. Ο Θεός τα αναφέρει όλα αυτά πρωταρχικά για το φυσικό Ισραήλ, που καθώς ξέχασε το Θεό και τη Διαθήκη Του και δρέπει τις συνέπειες, τον ενθαρρύνει να επιστρέψει με όλη του την καρδιά, αληθινά μετανοιωμένος σ' Αυτόν, ώστε να τον συγχωρέσει, αποκαταστήσει κι ευλογήσει.

Όμως, ο Θεός αναφέρει όλα αυτά και σ' όλους εμάς, και μας καλεί μέσω του Ιησού Χριστού ν' ανταποκριθούμε παρομοίως (Πράξεις β:39, ιγ:16-41, ιζ:22-34). Ενώ απομένει ακόμη η τελική φανέρωση της Ημέρας της Κρίσης του Κυρίου, ας στραφούμε σ' Αυτόν που ξέρει να συγχωρεί, ελεεί και ευλογεί, με μια καρδιά αληθινά μετανοιωμένη και να Τον εκζητήσουμε, ώστε να λάβουμε απ' Αυτόν την υποσχεμένη απ' τον Ιωήλ σωτηρία (Ρωμ.ι:13), έλεος κι ευλογία - τη δωρεά του Αγίου Του Πνεύματος (Πράξεις β:33,38, γ:26, δ:31-32, ια:17, Εφεσ.ε:18). Όμως, ο Θεός αναφέρει όλα αυτά και σ' όλους εμάς, και μας καλεί μέσω του Ιησού Χριστού ν' ανταποκριθούμε παρομοίως (Πράξ.β:39, ιγ:16-41, ιζ:22-34).

Ενώ απομένει ακόμη η τελική φανέρωση της Ημέρας της Κρίσης του Κυρίου, ας στραφούμε σ' Αυτόν που ξέρει να συγχωρεί, ελεεί και ευλογεί, με μια καρδιά αληθινά μετανοιωμένη και να Τον εκζητήσουμε, ώστε να λάβουμε απ' Αυτόν την υποσχεμένη απ' τον Ιωήλ σωτηρία (Ρωμ.ι:13, δες επίσης Ψαλμ.ιδ:7, Ησα.νθ:20-21, Πραξ.β:39, Ρωμ.ια:25-27), έλεος κι ευλογία - τη δωρεά του Αγίου Του Πνεύματος (Πράξεις β:33,38, γ:26, δ:31-32, ια:17, Εφεσ.ε:18).

Η πρόσκληση του Θεού για αληθινή μετάνοια κι επιστροφή σ’ Αυτόν, είναι πρόσκληση για απόφαση, να εγκαταλείψει ο κάθε άνθρωπος, και πρώτα ο λαός του Θεού, την απάθεια και να επιστρέψει σ' Αυτόν αληθινά. Δεν υπάρχει χρόνος για εφησυχασμό και αναβολή. Αυτό είναι το διαχρονικό και επίκαιρο μήνυμα του Ιωήλ για όλους μας σήμερα.