Η ιστορική εξέλιξη του Δόγματος της Αγίας Τριάδας -14

Μετά από τη σύνοδο της Νίκαιας ο Αρειος που αρχικά είχε εξοριστεί, ανακλήθηκε από την εξορία με εντολή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, και αποκαταστάθηκε από το ρωμαικό καθεστώς. Εγινε μάλιστα επισήμως δεκτός στην κοινωνία στον Καθεδρικό Ναό της Νέας Ρώμης.

 Την ίδια ημέρα που οι αρειανοί είχαν σχεδιάσει την θριαμβευτική τους επικράτηση στην πρωτεύουσα του κράτους ο  Αρειος δηλητηριάστηκε , συνέπεια του άγριου αγώνα επικράτησης ανάμεσα στις εξουσιαστικές ομάδες. Είναι φανερό οτι η αθανασιαδική μερίδα είχε συμβάλλει στο γεγονός αυτό, και όχι μόνο με  προσευχές.

Μετά την επικράτηση τους στην εκκλησιαστική εξουσία οι αρειανιστές διώκουν με ιδιαίτερο μένος τους μονοθειστές, ενώ και οι τριαδικοί ηγέτες εξορίζονται. Ακόμα οι αρειανοί βαπτίζουν τον αιμοσταγή αυτοκράτορα «χριστιανό» λίγο πριν τον θάνατό του. Την τελετή της βάπτισης του Κωνσταντίνου ανέλαβε ο Ευσέβιος της  Νικομήδειας.

 Μετά τον θάνατό του αυτοκράτορα ο άγριος αγώνας επικράτησης συνεχίστηκε, αυτή τη φορά ανάμεσα στις στις επί μέρους θεολογικές φατρίες των αρειανιστών (ανομοιανοι-ομοιανοί-ομοουσιανοί). Οι διάδοχοι του Κων/νου υποστήριξαν τους αρειανιστές , ενώ οι ευνομιανοί (ακραία ομάδα των ανομοιανών, οπαδοί του Ευνόμιου Κυζίκου) επικρατούν σταδιακά και οι διώξεις των μονοθειστών παίρνουν τη μορφή γενοκτονίας.

Τους αθανασιαδικούς επαναφέρει στην εξουσία ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος. Οι τριαδικοί αυτο-ονομάζονται τώρα «ορθόδοξοι» –  τίτλο που «κατείχαν» για 50 χρόνια οι  αρειανοί και οι ημιαρειανοί-. Οι διώξεις των μονοθειστών συνεχίζονται, και θα ενταθούν επί του Ιουστινιανού διαδόχου του Θεοδοσίου (με το νόμο περι των αναβαπτιστών).

Οι αρειανιστές βρίσκουν έδαφος και επικρατούν στις γερμανικές χώρες και ειδικά σε όσες περιοχές δεν ελέγχονται από το ρωμαικό κράτος. Η διάδοση του αρειανισμού όπως και στην περίπτωση της νέας Ρώμης δεν γίνεται με ευαγγελισμό αλλά μέσω του προσυλητισμού των τοπικών ηγεμόνων.

Το σύμβολο της Νίκαιας ήταν μόνο το πρώτο βήμα της Αλεξανδρινής σχολής να καθιερώσει επίσημα την τριάδα στο Χριστιανισμό. Στη σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (381 μ.Χ.) ήταν η πρώτη επίσημη απόφαση σχετικά με την χωριστή προσωπικότητα του Αγίου Πνεύματος. Στη σύνοδο αυτή η παλιά αθανασιαδική μερίδα (που είχε συγχωνευτεί με την ομοιουσιανή μερίδα των αρειανιστών) διασπάστηκε σε δύο ομάδες: τους τριαδικους και τους δυαδικούς (δηλαδή τους απολιναριστές και τους μακεδονιανούς).

Οι Μακεδονιανοί, οι απολιναριστές και οι αρειανίζοντες ονομάστηκαν "πνευματομάχοι" επειδή δεν αναγνώριζαν το Πνεύμα σαν πρόσωπο στην Θεότητα, αλλά το θεωρούσαν απρόσωπη θεία ενέργεια.

Αντίθετα οι μονοθειστές (που δεν κλήθηκαν στην σύνοδο) θεωρούσαν το Αγιο Πνεύμα Θεό, και το ταύτιζαν με το Πνεύμα του Πατρός. Ο Πατέρας, ο Υιός και το Πνεύμα το Αγιο ήταν "πρόσωπα" (φανερώσεις) του Αυτού Ενός Προσώπου και δεν αποτελούσαν υποστατικές προσωπικότητες. Ταύτιζαν το Πρόσωπο , την Υπόσταση και την Ουσία του Θεού.

 

Ηταν η πρώτη φορά που επιχειρούνταν επίσημα το τόλμημα της εισαγωγής της χωριστής προσωπικότητας του Αγιου Πνεύματος. Ο τριαδικός ιστορικός Neander σημειώνει: «Αν και ο Βασίλειος Καισαρείας φημισμένος τριαδικός επίσκοπος στα τέλη του 4ου αιώνα - ένας από τους τρεις Καππαδόκες οι οποίοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην περαιτέρω ανάπτυξη του δόγματος της τριάδας στην τελική του μορφή - επιθυμούσε να διδάξει την προσωπικότητα του Αγίου Πνεύματος στην εκκλησία του, το μόνο που τόλμησε ήταν να την εισαγάγει σταδιακά» .

Ακόμα ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (ένας ακόμα από τους τρεις Καππαδόκες) σχετικά με την υπόσταση του Αγίου Πνεύματος σαν τρίτο μέλος της τριάδας είχε γράψει ότι «ήταν το πεπρωμένο της εποχής του να φέρει σε πλήρη σαφήνεια το μυστήριο που στην Καινή Διαθήκη είχε μόνο αμυδρά εννοηθεί ».

To 381 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος κάλεσε περίπου 150 επιλεγμένους  επισκόπους της ανατολής για να λάβουν μέρος στη σύνοδο της Κωνσταντινούπολης. Η σύνοδος όρισε το Άγιο Πνεύμα ως πρόσωπο ίσο με τον Πατέρα και τον Υιό και έτσι ολοκλήρωσε την επίσημη αποδοχή αυτού του παγανιστικού δόγματος από την καθεστωτική εκκλησία.

Ο Θεοδόσιος που όπως και όλοι οι προηγούμενοι αυτοκράτορες επέβαλλε τις προτιμήσεις του στην κρατική εκκλησία ήταν ο ίδιος που το 390 μ.Χ. διέταξε τη σφαγή του λαού της Θεσσαλονίκης (τουλάχιστον 7.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά). Μπορούμε επίσης να πούμε ότι σε μεγάλο βαθμό το κράτος είχε γίνει ο κύριος της εκκλησίας παρά την προειδοποίηση του Κυρίου οτι «δεν μπορείς να υπηρετείς δύο κυρίους».