Το βιβλίο του Ιωνά

Ο Θεός του ελεύθερου και απρόβλεπτου ελέους

Το βιβλίο του Ιωνά ξεχωρίζει από τα άλλα βιβλία των μικρών προφητών επειδή περιέχει κυρίως αφηγήσεις διαφόρων περιστατικών της ζωής του προφήτη και όχι το προφητικό του κήρυγμα. Η ιστορία λοιπόν του Ιωνά είναι το διδακτικό όχημα με το οποίο ο Θεός θέλει να μας διδάξει τα μαθήματά Του.

Ποια όμως είναι αυτά τα μαθήματα;

Ποιος είναι ο σκοπός αυτού του βιβλίου, ποιο το κεντρικό μήνυμα της ιστορίας του Ιωνά;

Όπως θα φανεί από την ανάλυσή μας ξανά το κεντρικό θέμα αυτού του προφητικού βιβλίου είναι ο χαρακτήρας του Θεού!

Η ελευθερία του ελέους του Θεού

Η ιστορία ξεκινά με μία αξιοσημείωτη δήλωση, “Και Έγεινε λόγος Κυρίου προς Ιωνάν τον υιόν του Αμαθί...”

Στην πραγματικότητα αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που "έγεινε λόγος Κυρίου προς Ιωνάν".

Σύμφωνα με το βιβλίο Β' Βας.ιδ:24-27 μαθαίνουμε ότι ο Θεός μίλησε ξανά μέσω του Ιωνά. Βασιλιάς τότε ήταν ο Ιεροβοάμ ο οποίος, “Και έπραξε πονηρά ενώπιον του Κυρίου· δεν απεμακρύνθη από πασών των αμαρτιών του Ιεροβοάμ υιού του Ναβάτ, όστις έκαμε τον Ισραήλ να αμαρτήση”.

Όμως στη συνέχεια διαβάζουμε ότι παρά το γεγονός της ασέβειάς του, ο Ιεροβοάμ “αποκατέστησε το όριον του Ισραήλ, από της εισόδου της Αιμάθ έως της θαλάσσης της πεδιάδος”.

Και όλα αυτά έγιναν, “κατά τον λόγον Κυρίου του Θεού του Ισραήλ, τον οποίον ελάλησε δια του δούλου αυτού Ιωνά, υιού του Αμαθί, του προφήτου, του από Γαθ-εφέρ”.

Ο Θεός λοιπόν μίλησε δια του Ιωνά προηγουμένως. Το μήνυμα που ο Θεός του έδωσε ήταν μήνυμα ελέους προς το λαό του. Αν και ο λαός δεν το άξιζε, αν και ζούσε στην απείθεια και στην ασέβεια, ο Θεός θα έδειχνε ευσπλαχνία και έλεος προς αυτούς,

“Διότι είδεν ο Κύριος την θλίψιν του Ισραήλ πικράν σφόδρα, ότι δεν ήτο ουδέν κεκλεισμένον, και ουδέν αφειμένον, ουδέ ο βοηθήσων τον Ισραήλ”. Και δεν είπεν ο Κύριος να εξαλείψη υποκάτωθεν του ουρανού το όνομα του Ισραήλ, αλλ’ έσωσεν αυτούς δια χειρός του Ιεροβοάμ υιού του Ιωάς”.

Ο πρώτος λόγος, λοιπόν, που έλαβε ο Ιωνάς ήταν ένας λόγος ευσπλαχνίας προς τον λαό του. Ήταν ένας λόγος που φανέρωνε την ιδιαίτερη αγάπη του Θεού για το λαό Του. Και τώρα διαβάζουμε ότι ήρθε ξανά λόγος Κυρίου στον Ιωνά. Αυτή τη φορά όμως το μήνυμα δεν αφορά τον Ισραήλ. Αφορά τη Νινευή, την πρωτεύουσα των Ασσυρίων.

“Σηκώθητι, ύπαγε εις Νινευή, την πόλιν την μεγάλην, και κήρυξον κατ’ αυτής· διότι η ασέβεια αυτών ανέβη ενώπιόν μου” (α:2).

Ο Ιωνάς όμως αρνείται να μεταφέρει αυτόν τον λόγο του Θεού.

Αν καταλάβουμε το λόγο αυτής του της άρνησης θα αρχίσουμε να αγγίζουμε και το μήνυμα όλου του βιβλίου.

Στην αναζήτησή μας αυτή δεν χρειάζεται να επιστρατεύσουμε την φαντασία μας επειδή ο ίδιος ο Ιωνάς αποκαλύπτει τους λόγους της φυγής του.

Έτσι στο δ:2 τον ακούμε να λέει, “Και προσηυχήθη προς τον Κύριον, και είπεν, Ω Κύριε, δεν ήτο ούτος ο λόγος μου, ενώ έτι ήμην εν τη πατρίδι μου; δια τούτο προέλαβον να φύγω εις Θαρσείς· διότι εγνώριζον ότι συ είσαι Θεός ελεήμων και οικτίρμων, μακρόθυμος και πολυέλεος, και μετανοών δια το κακόν”.

Ο Ιωνάς εξομολογείται ότι αυτό που τον οδήγησε στις Θαρσείς αντί της Νινευή ήταν το γεγονός ότι στην αποστολή του διέκρινε το έλεος του Θεού! Η κλήση του να πάει στη Νινευή φανέρωνε την ευσπλαχνία του Θεού.

Αν ο Θεός ήθελε να καταστρέψει την Νινευή θα το έκανε χωρίς να χρειάζεται ο Ιωνάς να μπει στον κόπο να τους προειδοποιήσει. Και μόνο το γεγονός ότι ο Θεός στέλνει τον προφήτη του με ένα μήνυμα προειδοποίησης είναι για τον Ιωνά έκφραση αδιαμφισβήτητη της πρόθεσής Του να τους ελεήσει. Γι’ αυτό και αντιδρά!

Ο Ιωνάς φυσικά δεν είχε πρόβλημα με το έλεος που ο Θεός έδειχνε στο λαό του. Όταν ο Θεός του μίλησε πρώτη φορά ο Ιωνάς δεν αντέδρασε. Τότε το έλεος και η ευσπλαχνία του Θεού αφορούσε τον ίδιο και τους συμπατριώτες του και κατά συνέπεια ήταν καλοδεχούμενα.

Τώρα όμως αντιδρά επειδή το έλεος του Θεού αφορά τους Ασσυρίους, τους μισητούς εχθρούς του έθνους του. Η φράση με την οποία περιγράφει ο Ιωνάς το Θεό στο δ:2 είναι μία από τις γνωστότερες διακηρύξεις της Παλαιάς Διαθήκης που αφορούν τον χαρακτήρα του Θεού. Την διαβάζουμε στο βιβλίο της Εξόδου:

“Και παρήλθε Κύριος έμπροσθεν αυτού, και εκήρυξε, Κύριος, Κύριος ο Θεός, οικτίρμων και ελεήμων, μακρόθυμος, και πολυέλεος, και αληθινός, φυλάττων έλεος εις χιλιάδας, συγχωρών ανομίαν και παράβασιν και αμαρτίαν, και ουδόλως αθωόνων τον ένοχον· ανταποδίδων την ανομίαν των πατέρων επί τα τέκνα, και επί τα τέκνα των τέκνων, έως τρίτης και τετάρτης γενεάς” (λδ:6-7).

Ο Ιωνάς ήθελε αυτόν τον Θεό του ελέους και της μακροθυμίας μόνο για αυτόν και τον λαό του. Ένα λοιπόν από τα σημαντικότερα θεολογικά μηνύματα που ο Θεός αποκαλύπτει στον Ιωνά είναι ότι είναι ελεύθερος! Ο Θεός δεν είναι αποκλειστικό κτήμα κανενός. Ο Θεός ενεργεί ως όν απόλυτα ελεύθερο.

Λίγο πριν ο Θεός φανερωθεί στον Μωυσή ως Θεός οικτίρμων και ελεήμων, μακρόθυμος, και πολυέλεος, και αληθινός ξεκαθαρίζει κάτι.

Διαβάζουμε στο λγ:19, “Ο δε είπεν, Εγώ θέλω κάμει να περάση έμπροσθέν σου όλη η αγαθότης μου, και θέλω κηρύξει το όνομα του Κυρίου έμπροσθέν σου, και θέλω ελεήσει όντινα ελεώ, και θέλω οικτειρήσει όντινα οικτείρω”.

Ο Θεός είναι ελεήμων αλλά δεν μπορούμε εμείς να Τον βάλουμε σε καλούπια, να Τον περιορίσουμε σε σύνορα και να Τον χειραγωγήσουμε για το συμφέρον μας ή σύμφωνα με τις επιθυμίες μας. Ο Θεός ενεργεί ελευθέρα και χαρίζει το έλεός Του χωρίς στεγανά. Το ερώτημα με το οποίο κλείνει το βιβλίο αποτελεί και το κεντρικό θέμα του. Ρωτά λοιπόν ο Θεός στον Ιωνά, στους Ισραηλίτες και σε όλους εμάς του αναγνώστες του βιβλίου, “δεν έπρεπε να λυπηθώ υπέρ της Νινευή, της πόλεως της μεγάλης, εν ή υπάρχουσι πλειότεροι των δώδεκα μυριάδων ανθρώπων, οίτινες δεν διακρίνουσι την δεξιάν αυτών από της αριστεράς αυτών, και κτήνη πολλά”;

Η απροσωποληψία της χάρης του Θεού

Η διακήρυξη της ελευθερίας της ευσπλαχνίας του Θεού γίνεται μέσα στο πλαίσιο μιας εξίσου αναπάντεχης τροπής. Έτσι βλέπουμε σε όλο το βιβλίο μια αναντιστοιχία προσδοκιών και πραγματικότητας. Από την μία ενώ θα περιμέναμε από τον προφήτη του Θεού μία στάση υποταγής στο Θεό βλέπουμε ξανά και ξανά δυσπιστία, ανυπακοή και απροθυμία. Από την άλλη ενώ θα περιμέναμε από τους εθνικούς ειδωλολάτρες μία στάση αδιαφορίας και άρνησης τους βλέπουμε να ανταποκρίνονται ολόκαρδα και ολόθερμα στο Θεό. Έτσι στο πρώτο κεφάλαιο οι εθνικοί ειδωλολάτρες ναύτες μέσα στην τρικυμία προσεύχονται και κράζουν στους θεούς τους τη στιγμή που ο Ιωνάς κοιμάται αδιάφορος. Μάλιστα είναι οι ναύτες που παρακινούν τον προφήτη να προσευχηθεί με την ελπίδα ότι ο Θεός θα τους ελεήσει(α:6). Οι ειδωλολάτρες δείχνουν μεγαλύτερη πίστη από τον προφήτη!

Στο τρίτο κεφάλαιο ο Ιωνάς κηρύττει στη Νινευή (γ:4). Το κήρυγμά του λιτό, λακωνικό. Κι όμως ο λαός συγκινείται και μετανοεί (γ:5). Ακόμη και ο βασιλιάς ανταποκρίνεται καλώντας όλο το λαό σε μετάνοια και νηστεία (γ:7-9). Και εδώ η αντίθεση είναι ορατή. Ο προφήτης του Θεού χρειάστηκε ολόκληρη περιπέτεια για να αναγκαστεί τελικά να ανταποκριθεί στο λόγο του Θεού. Οι ειδωλολάτρες αντίθετα ανταποκρίνονται άμεσα και αυθόρμητα.

Προειδοποίηση

Είναι λοιπόν το βιβλίο αυτό μία έμμεση προειδοποίηση σε αυτούς που ανήκουν στο λαό του Θεού. Η εξοικείωσή μας με το Θεό συχνά μας οδηγεί σε μία υποτίμηση του Θεού. Δεν παίρνουμε το Θεό στα σοβαρά. Δεν υπολογίζουμε το λόγο Του, δεν τρέμουμε μπροστά στις προειδοποιήσεις Του, δεν νιώθουμε δέος μπροστά στο μεγαλείο Του. Το βιβλίο του Ιωνά ήταν και είναι λοιπόν μία προειδοποίηση: Οι πρώτοι συχνά γίνονται έσχατοι και οι έσχατοι πρώτοι! Ο Θεός δεν κοιτά σε πρόσωπα. Μας ξαφνιάζει όταν ανατρέπει τις ανθρώπινες προσδοκίες και προγνωστικά.

Οι απροσδόκητοι αλλά δίκαιοι τρόποι του Θεού

Μία άλλη πτυχή της ιστορίας του Ιωνά που μας ξαφνιάζει είναι οι πολλοί και τόσο διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους ο Θεός επεμβαίνει στη ζωή του προφήτη Του. Στο πρώτο κεφάλαιο διαβάζουμε ότι ο Θεός “εξήγειρε άνεμον” προκαλώντας τρικυμία κάνοντας το πλοίο στο οποίο κρύβεται ο Ιωνάς να βουλιάξει. Επίσης, τέσσερις φορές στην αφήγηση διαβάζουμε ότι ο Θεός “διέταξε” κάτι να συμβεί.

Πρώτα στο β:1 διαβάζουμε ότι ο Θεός “διέταξε μέγα κήτος να καταπίη τον Ιωνάν”. Έπειτα στο δ:6, “και διέταξε Κύριος ο Θεός κολοκύνθην…”. Στο δ:7, “και διέταξε ο Θεός σκώληκα…”.

Και τέλος στο δ:8, “και καθώς ανέτειλεν ο ήλιος διέταξεν ο Θεός άνεμον ανατολικόν καυστικόν…”. Ο Θεός, άλλοτε στέλνοντας “κήτος” για να λυτρώσει τον Ιωνά από βέβαιο πνιγμό και άλλοτε στέλνοντας ένα “σκουλήκι” για να κάμψει την μικροψυχία του επεμβαίνει στη ζωή του.

Το μήνυμα του βιβλίου όμως είναι ότι παρά την ποικιλία τους οι τρόποι του Θεού είναι πάντα δίκαιοι και δικαιολογημένοι. Ο Ιωνάς αντιδρά με αμφισβήτηση μπροστά σχεδόν σε κάθε ενέργεια του Θεού. Ο Θεός λοιπόν στο τέλος της αφήγησης δύο φορές, εμφατικά ρωτά τον προφήτη και κατ' επέκταση τους αναγνώστες, “Είναι καλόν να αγανακτής;” (δ:4, 9) ή όπως ακριβέστερα αποδίδει η Νέα Μετάφραση, “είναι σωστό να θυμώνεις, Ιωνά;”

Ο Ιωνάς απάντησε με τον δικό του τρόπο την ερώτηση αυτή του Θεού.

Το βιβλίο αφήνει το ερώτημα αυτό ανοικτό μπροστά στον καθένα μας.

Τι θα κάνουμε με τις βουλές, με τα σχέδια του Θεού; Θα τα αμφισβητήσουμε; Θα τα αποφύγουμε όπως ο Ιωνάς;

Μακάρι στις προσκλήσεις του Θεού να πούμε “ιδού εγώ”!