«'Ακουε, Ισραήλ, ΚΥΡΙΟΣ ο Θεός ημών είναι εις ΚΥΡΙΟΣ» (Δευτ.ς4)
«Ο Θεός είναι εις» (Γαλ:γ 20).
Υπάρχει ένας Θεός. Υπάρχει μόνο ένας Θεός. Η διδασκαλία αυτή είναι το κεντρικό μήνυμα της Γραφής, αφού η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη τη διδάσκουν καθαρά και με έμφαση. Ωστόσο, παρόλη την απλότητα και την καθαρότητα με την οποία αποκαλύπτεται μέσα στη Βίβλο, πολλοί οι οποίοι πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού δεν την έχουν καταλάβει. Μέσα στο χριστιανικό κόσμο πολλοί άνθρωποι, ακόμα και θεολόγοι, δεν έχουν κατανοήσει αυτό το τόσο θαυμαστό και σπουδαίο μήνυμα. Σκοπός μας είναι ν' ασχοληθούμε μ' αυτό το πρόβλημα για να θεμελιώσουμε και να εξηγήσουμε τη Βιβλική διδασκαλία για τον Ένα Θεό.
Υπάρχει ένας Θεός. Υπάρχει μόνο ένας Θεός. Η διδασκαλία αυτή είναι το κεντρικό μήνυμα της Γραφής, αφού η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη τη διδάσκουν καθαρά και με έμφαση. Ωστόσο, παρόλη την απλότητα και την καθαρότητα με την οποία αποκαλύπτεται μέσα στη Βίβλο, πολλοί οι οποίοι πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού δεν την έχουν καταλάβει. Μέσα στο χριστιανικό κόσμο πολλοί άνθρωποι, ακόμα και θεολόγοι, δεν έχουν κατανοήσει αυτό το τόσο θαυμαστό και σπουδαίο μήνυμα. Σκοπός μας είναι ν' ασχοληθούμε μ' αυτό το πρόβλημα για να θεμελιώσουμε και να εξηγήσουμε τη Βιβλική διδασκαλία για τον Ένα Θεό.
Ορισμός του Μονοθεϊσμού
Η πίστη σε ένα και μόνο Θεό ονομάζεται Μονοθεϊσμός και προέρχεται από δύο λέξεις: μόνος που σημαίνει μοναδικός, μονήρης, ένας και από τη λέξη Θεός.
Όσοι δεν αποδέχονται το Μονοθεϊσμό μπορούν να ταξινομηθούν σε κάποια από τις παρακάτω κατηγορίες:
Αθεϊστές - αυτοί που αρνούνται την ύπαρξη του Θεού.
Αγνωστικιστές - αυτοί που ισχυρίζονται ότι δεν γνωρίζουν αν υπάρχει Θεός και πιστεύουν ότι ίσως να μην μπορέσουμε ποτέ να το μάθουμε.
Πανθεϊστές - αυτοί που ταυτίζουν το Θεό με τη φύση ή τις δυνάμεις του σύμπαντος.
Πολυθεϊστές - αυτοί που πιστεύουν σε περισσότερους θεούς. Δυθεϊσμός, η πίστη δηλ. σε δύο θεούς είναι μια μορφή πολυθεϊσμού, όπως κι ο Τριθεϊσμός, η πίστη σε τρεις θεούς.
Από τις μεγαλύτερες θρησκείες του κόσμου τρεις είναι μονοθεϊστικές: ο Ιουδαϊσμός, ο Ισλαμισμός και ο Χριστιανισμός.
Ωστόσο, ακόμα και ανάμεσα σ' αυτούς που ονομάζονται Χριστιανοί κυκλοφορούν αρκετές αποκλίνουσες απόψεις για τη φύση της Θεότητας. Μια άποψη, η οποία ονομάζεται τριαδικότητα, υποστηρίζει ότι υπάρχουν τρία ξεχωριστά πρόσωπα στη Θεότητα - ο Θεός Πατέρας, ο Θεός Υιός και ο Θεός Πνεύμα 'Αγιο, αλλά ότι ο Θεός είναι Ένας.
Ανάμεσα στους τριαδικούς μπορεί κανείς να διακρίνει δύο ακραίες τάσεις. Από τη μια, κάποιοι τριαδικοί δίνουν έμφαση στην ενότητα της Θεότητας χωρίς να έχουν μελετήσει προσεχτικά και κατανοήσει τη σημασία των τριών ξεχωριστών προσώπων. Από την άλλη, μερικοί τονίζουν την τριαδικότητα της τριάδας φτάνοντας στο σημείο να πιστεύουν σε τρία εντελώς ξεχωριστά πρόσωπα, άποψη που είναι βασικά τριθεϊστική.
Εκτός από το δόγμα της τριάδας υπάρχει και το δόγμα του διθεϊσμού το οποίο δεν θεωρεί το 'Αγιο Πνεύμα σαν ένα ξεχωριστό πρόσωπο αλλά διδάσκει πίστη σε δύο πρόσωπα.
Πολλοί μονοθεϊστές τονίζουν ότι και τα δύο αυτά δόγματα, της τριάδας και του διθεϊσμού αποδυναμώνουν τον απόλυτο Μονοθεϊσμό που διδάσκει η Γραφή. Επιμένουν ότι η Θεότητα δεν μπορεί να διαιρεθεί σε ξεχωριστά πρόσωπα κι ότι ο Θεός είναι απόλυτα Ένας.
Αυτοί που πιστεύουν στον απόλυτο μονοθεϊσμό ανήκουν σε δύο κατηγορίες. Η μία διακηρύσσει ότι υπάρχει ένας και μοναδικός Θεός, αλλά αρνείται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ότι μέσα στον Ιησού Χριστό κατοικούσε όλο το πλήρωμα της Θεότητας. Αυτή η άποψη εκφράστηκε κατά την πρώτη εκκλησιαστική περίοδο από τους δυναμικούς μοναρχιακούς, όπως ήταν ο Παύλος από τα Σαμόσατα και από τους Αρειανούς με επικεφαλής τον 'Αρειο. Αυτές οι ομάδες υποβίβαζαν τον Ιησού στη θέση ενός θεού που δημιουργήθηκε, ενός κατώτερου, μικρού θεού ή ημίθεου.
Η δεύτερη κατηγορία των αληθινών μονοθεϊστών πιστεύει σ' ένα Θεό κι ότι το πλήρωμα της Θεότητας φανερώθηκε στον Ιησού Χριστό. Πιστεύουν ότι ο Πατέρας, ο Υιός και το 'Αγιο Πνεύμα είναι φανερώσεις, τρόποι, λειτουργίες ή σχέσεις με τις οποίες ο ένας Θεός έχει αποκαλυφθεί στον άνθρωπο. Αυτοί που ασχολούνται με την ιστορία της εκκλησίας έχουν χρησιμοποιήσει τους όρους μονταλισμός και μονταλιστικός μοναρχιανισμός για να περιγράψουν αυτή την τάση που εκφράστηκε από κάποιους πρώιμους εκκλησιαστικούς ηγέτες όπως είναι ο Νοέτιος, ο Πραξέας και ο Σαβέλλιος (Δες. κεφ.10).
Σήμερα, αυτοί που πιστεύουν στην αδιαίρετη μονότητα του Θεού και την τέλεια Θεότητα του Ιησού Χριστού συνήθως χρησιμοποιούν τον όρο Μονοθεϊστές για να περιγράψουν την πίστη τους. Η αντίθετη πλευρά μερικές φορές τους αποδίδει τον παραπλανητικό και μειωτικό χαρακτηρισμό «Jesus Only». (Η ταμπέλα «Jesus Only» είναι παραπλανητική, επειδή υποδηλώνει για τους τριαδικούς ότι αρνούμαστε τον Πατέρα και το 'Αγιο Πνεύμα. Ωστόσο, οι Μονοθεϊστές δεν απορρίπτουν τον Πατέρα και το 'Αγιο Πνεύμα, αλλά τους βλέπουν σαν διαφορετικούς ρόλους του Ενός Θεού).
Περιληπτικά, μέσα στο χριστιανικό κόσμο έχουν διαμορφωθεί τέσσερις βασικές απόψεις για τη Θεότητα:
- η τριαδική θεωρία,
- η δυαδικότητα,
- ο απόλυτος μονοθεϊσμός με άρνηση της τέλειας Θεότητας του Ιησού Χριστού, και
- ο απόλυτος μονοθεϊσμός με αποδοχή της τέλειας Θεότητας του Ιησού Χριστού, ή Μονότητα.
Αφού εξετάσαμε όλες τις ανθρώπινες πεποιθήσεις σχετικά με την Θεότητα, ας εξετάσουμε τι έχει να πει πάνω σ' αυτό το θέμα ο λόγος του Θεού - η Γραφή.
Η Παλαιά Διαθήκη διδάσκει ότι υπάρχει μόνο ένας Θεός
Η κύρια έκφραση του δόγματος του Ενός Θεού βρίσκεται στο Δευτερονόμιο ς:4 «'Ακουε, Ισραήλ. ΚΥΡΙΟΣ ο Θεός ημών είναι εις ΚΥΡΙΟΣ». Αυτό το εδάφιο ήταν η πιο χαρακτηριστική και σημαντική ομολογία της πίστης των Εβραίων. Την ονόμαζαν το «Σέμά», γιατί αυτή ήταν η πρώτη λέξη της φράσης « 'Ακου, ω Ισραήλ, ΚΥΡΙΟΣ ο Θεός ημών, ΚΥΡΙΟΣ εις εστί» στα Εβραϊκά. Σύμφωνα με την παράδοση, κάθε ευσεβής Εβραίος έπρεπε να προσπαθήσει να κάνει αυτή την ομολογία πίστης λίγο πριν το θάνατό του.
Στο Δευτ.ς:5, η δήλωση του προηγούμενου εδαφίου ακολουθείται από την εντολή του Θεού ότι ζητάει απόλυτη εμπιστοσύνη και αγάπη στο πρόσωπό Του σαν ο Ένας και Μοναδικός Θεός. «Και θέλεις αγαπά Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου, και εξ όλης της ψυχής σου, και εξ όλης της δυνάμεώς σου.» Αξίζει να προσέξουμε τη σημασία που ο Θεός αποδίδει στο Δευτ. ς:4-5. Προστάζει αυτοί οι λόγοι να είναι στην καρδιά (εδ.6), να διδάσκονται στα παιδιά όλη τη μέρα (εδ.7), να δένονται στα χέρια και στο μέτωπο (εδ.8) και να γράφονται στους παραστάτες και στις εισόδους των σπιτιών (εδ.9).
Οι ορθόδοξοι Εβραίοι σήμερα τηρούν κατά γράμμα αυτές τις εντολές, δένοντας «τεφιλίμ» (φυλακτήρια) στα μπράτσα και τα μέτωπά τους όταν προσεύχονται και τοποθετώντας «μεζουζάχ» στους παραστάτες και στις εισόδους. (Τα τεφιλίμ είναι μικρά κουτιά που δένονται στο σώμα με δερμάτινες λωρίδες και τα «μεζουζάχ» είναι κουτάκια σε σχήμα διπλωμένου πάπυρου.) Σ' αυτά τα δύο περιέχονται εδάφια από τη Γραφή, γραμμένα με μαύρο μελάνι από το χέρι ενός ευσεβούς ανθρώπου, ο οποίος έχει συμμετάσχει σε συγκεκριμένες τελετές καθαρισμού. Τα σχετικά εδάφια είναι συνήθως τα Δευτ.ς:4-9, ια:18-21, Εξ. ιγ:8-10 και ιγ:14-16.
Σ' ένα ταξίδι στην Ιερουσαλήμ, αυτοί που συγκέντρωσαν τις παραπάνω πληροφορίες, προσπάθησαν ν' αγοράσουν «τεφιλίμ». Ο Ορθόδοξος Εβραίος έμπορος τους είπε ότι δεν πουλάει «τεφιλίμ» σε Χριστιανούς γιατί δεν έχουν την πίστη και τον σεβασμό που απαιτείται γι' αυτά τα εδάφια της Γραφής. Όταν ανάφεραν το Δευτ. ς:4 και του εξήγησαν την τέλεια προσκόλλησή τους σ' αυτή την αλήθεια, τα μάτια του φωτίστηκαν και υποσχέθηκε να τους δώσει με τον όρο ότι θα μεταχειριζόταν τα «τεφιλίμ» με προσοχή και ευλάβεια. Η ανησυχία αυτή μαρτυράει την απόλυτη προσήλωση και τη βαθιά ριζωμένη πίστη των Εβραίων στην ιδέα του Ενός Θεού. Φανερώνει ακόμα ότι ένας κύριος λόγος που οι Εβραίοι απέρριψαν το Χριστιανισμό μέσα στους αιώνες ήταν η παραποίηση που έγινε στο μήνυμα του μονοθεϊσμού.
Πολλά άλλα εδάφια από την Π. Διαθήκη επιβεβαιώνουν με έμφαση το γνήσιο μονοθεϊσμό. Οι δέκα εντολές αρχίζουν με « Μη έχεις άλλους θεούς πλην εμού» (Εξ. κ:3, Δευτ. ε:7.) Ο Θεός τόνισε αυτή την εντολή με τη δήλωση ότι είναι Θεός Ζηλότυπος (Εξ.κ:5). Στο Δευτ. λβ:39, ο Θεός είπε ότι δεν υπάρχει άλλος Θεός εκτός από Αυτόν. Δεν υπάρχει κανείς σαν τον ΚΥΡΙΟ και ούτε άλλος Θεός εκτός από Αυτόν (Β' Σαμ. ζ:22, Α' Χρ. ιζ:20) Αυτός μόνος είναι Θεός (Ψαλμ.πς:10). Στον Ησαία συναντάμε πολλές εμφατικές διακηρύξεις του Θεού.
«Προ εμού άλλος Θεός δεν υπήρξεν, ουδέ θέλει υπάρχει μετ' εμέ. Εγώ, Εγώ είμαι ο Κύριος και εκτός εμού Σωτήρ δεν υπάρχει.» (Ησ.μγ:10-11)
«Εγώ είμαι ο πρώτος, και Εγώ ο έσχατος και εκτός εμού δεν υπάρχει Θεός» (Ησ. μδ:6)
«Εκτός εμού υπάρχει Θεός; βεβαίως δεν υπάρχει βράχος, δεν γνωρίζω ουδένα» (Ησ.μδ:8)
«Εγώ είμαι ο ΚΥΡΙΟΣ, ο ποιήσας τα πάντα, ο μόνος εκτείνας τους ουρανούς, ο στερεώσας την γήν απ' εμαυτού.»(Ησ.μδ:24)
«Εκτός εμού δεν υπάρχει ουδείς. «Εγώ είμαι ο ΚΥΡΙΟΣ και δεν υπάρχει άλλος» (Ησ.με:6).
«Δεν υπάρχει εκτός εμού άλλος Θεός, Θεός δίκαιος και Σωτήρ, δεν υπάρχει εκτός εμού. Εις εμέ βλέψατε, και σώθητε, πάντα τα πέρατα της γης, διότι εγώ είμαι ο Θεός και δεν υπάρχει άλλος» (Ησ.με:21-22).
«Ενθυμήθητε τα πρότερα, τα απ' αρχής, διότι εγώ είμαι ο Θεός, και δεν υπάρχει άλλος, εγώ είμαι ο Θεός και ουδείς όμοιός μου» (Ησ. μς:9)
«Δεν θέλω δώσει την δόξαν μου εις άλλον» (Ησ.μη:11, δες επίσης Ησ.μβ:8)
«ΚΥΡΙΕ των δυνάμεων, Θεέ του Ισραήλ, ο καθήμενος επί των χερουβείμ, συ αυτός είσαι ο Θεός, ο μόνος, πάντων των βασιλείων της γης, συ έκαμες τον ουρανόν και την γήν» (Ησ. λζ:16)
Υπάρχει μόνο ένας Θεός που είναι ο Δημιουργός και ο Πατέρας όλων των ανθρώπων (Μαλ.β:10). Στη Χιλιετή Βασιλεία θα υπάρχει μόνο ένας ΚΥΡΙΟΣ με ένα όνομα (Ζαχ.ιδ:9).
Γενικά, η Π. Διαθήκη μιλάει για ένα και μοναδικό Θεό. Πολλές φορές μέσα στη Γραφή ο Θεός ονομάζεται ο μόνος 'Αγιος (Ψαλ.οα:22, οη:41, Ησ.α:4, ε:19, ε:24), ενώ πουθενά δεν αναφέρονται «δύο 'Αγιοι, τρεις 'Αγιοι» ή «πολλοί 'Αγιοι».
Μια κοινή παρατήρηση από κάποιους τριαδικούς σχετικά με τη διδασκαλία της Π. Διαθήκης για τον Ένα Θεό είναι ότι ο Θεός ήθελε απλά να τονίσει τη μοναδικότητά Του σε αντίθεση με τις ειδωλολατρικές θεότητες, αλλά ότι υπήρχε από τότε σαν ενότητα. Ωστόσο, αν αυτή η υπόθεση είναι αληθινή, τότε γιατί ο Θεός δεν το φανέρωσε καθαρά; Γιατί οι Εβραίοι δεν το κατάλαβαν ώστε η θεολογία τους να περιλαμβάνει «πρόσωπα» αλλά επέμειναν στον απόλυτο μονοθεϊσμό;
Ας το εξετάσουμε από την πλευρά του Θεού. Ας υποθέσουμε ότι επιθυμούσε να μην επιτρέψει οποιαδήποτε πίστη σε κάποιας μορφής ενότητα μέσα στη Θεότητα. Πώς μπορούσε να το επιτύχει αυτό μιλώντας με όρους που υπονοούσαν προύπαρξη; Με ποιες δυνατές εκφράσεις θα μπορούσε να περάσει το μήνυμά Του μέσα στις καρδιές του λαού Του; Όταν αναλογιστούμε όλα αυτά, συνειδητοποιούμε ότι χρησιμοποίησε την πιο έντονη γλώσσα που υπήρχε για να εκφράσει απόλυτο μονοθεϊσμό.
Στα παραπάνω εδάφια από τον Ησαία παρατηρήσαμε τη χρήση κάποιων λέξεων και φράσεων όπως «ουδείς, ουδείς άλλος, ουδείς όμοιός μου, ουδείς εκτός εμού, μόνος, απ' εμαυτού» και «εις». Σίγουρα δεν γινόταν να φανεί πιο ξεκάθαρα από τον ίδιο το Θεό ότι κανενός είδους ενότητα δεν υφίσταται μέσα στη Θεότητα. Βλέπουμε λοιπόν ότι η Π. Διαθήκη διαβεβαιώνει ότι ο Θεός είναι απόλυτα και μοναδικά Ένας.
Η Καινή Διαθήκη διδάσκει ότι υπάρχει μόνο ένας Θεός
Ο Ιησούς δίδαξε με έμφαση το Δευτερ. ς:4, το οποίο ονόμασε πρώτη απ' όλες τις εντολές (Μαρκ.ιβ:29-30). Η Καινή Διαθήκη προϋποθέτει τη διδασκαλία της Παλαιάς για τον Ένα Θεό και επαναλαμβάνει κατηγορηματικά αυτό το μήνυμα πολλές φορές.
«Επειδή εις είναι ο Θεός, όστις θέλει δικαιώσει» (Ρωμ.γ:30)
«Δεν υπάρχει ουδείς άλλος Θεός ειμή εις» (Α' Κορ.η:4)
«Εις ημάς είναι εις Θεός ο Πατήρ» (Α' Κορ.η:6)
«Ο Θεός όμως είναι εις» (Γαλ.γ:20)
«Εις Θεός και Πατήρ πάντων» (Εφεσ.δ:6)
«Διότι είναι εις Θεός» (Α' Τιμ.β:5)
«Συ πιστεύεις ότι ο Θεός είναι εις, καλώς ποιείς, και τα δαιμόνια πιστεύουσι και φρίττουσι» (Ιακ.β:19)
Πάλι ο Θεός ονομάζεται ο μόνος 'Αγιος (Α' Ιωάν.β:20).
Υπάρχει ένας θρόνος στον ουρανό και Ένας κάθεται πάνω σ' αυτόν (Αποκ.δ:2).
Στα επόμενα κεφάλαια θα εξετάσουμε σε περισσότερο βάθος το μονοθεϊσμό στην Κ. Διαθήκη, αλλά τα παραπάνω εδάφια αρκούν για να θεμελιώσουν την αλήθεια ότι η Κ. Διαθήκη διδάσκει ότι υπάρχει Ένας Θεός.
Όπως είδαμε, ολόκληρη η Γραφή διδάσκει τον απόλυτο μονοθεϊσμό. Το μήνυμα για τον Ένα Θεό ήταν αναγνωριστικό του λαού του Θεού σ' όλες τις εποχές. Ο Θεός διάλεξε τον Αβραάμ χάρη στην προθυμία του να αφήσει τους θεούς του έθνους του και του πατέρα του και να λατρεύσει τον Ένα και Αληθινό Θεό (Γεν.ιβ:1-8).
Ο Θεός έκρινε τον Ισραήλ κάθε φορά που λάτρευε άλλους θεούς και η ειδωλολατρία ήταν ένας από τους κύριους λόγους που ο Θεός επέτρεψε τελικά να σταλεί στην αιχμαλωσία (Πρ.ζ:43). Ο Σωτήρας ήρθε στον κόσμο μέσα από ένα έθνος (Ισραήλ) και μέσα από μια θρησκεία (Ιουδαϊσμό) με την οποία ο λαός αυτός καθαρίστηκε από τον πολυθεϊσμό. Ο Ισραήλ ήταν λαός αποκλειστικά μονοθεϊστικός.
Σήμερα, ο Θεός και πάλι ζητά να τον λατρεύουμε σαν Ένα και Μοναδικό. Εμείς στην εκκλησία είμαστε κληρονόμοι του Αβραάμ «δια πίστεως» και αυτή η προνομιακή θέση μας υποχρεώνει να έχουμε την ίδια μονοθεϊστική πίστη με τον Αβραάμ (Ρωμ.δ:13-17). Σαν Χριστιανοί μέσα στον κόσμο πρέπει αδιάκοπα να υψώνουμε και να διακηρύσσουμε την αλήθεια ότι υπάρχει Ένας και Μοναδικός Ζωντανός Θεός.
