«Το χάσμα των γενεών στο φώς της Βίβλου»

Κατηγορούνται σήμερα οι έφηβοι, οι νέοι γενικά, ότι πολύ συχνά με τη στάση, τη ζωή και τη συμπεριφορά τους έρχονται σε οξεία αντίθεση με τους μεγαλύτερους (γονείς, δασκάλους...), ή ακόμα και με την κοινωνία.

Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο, είναι αντίθετα πολύ παλιό. Προβλήματα στις σχέσεις των νέων με τους μεγαλύτερους υπήρχαν πάντοτε. Το καινούργιο στην εποχή μας είναι η ένταση με την οποία προβάλλουν- ένταση που όχι σπάνια παίρνει τη μορφή οξείας αντιπαράθεσης· κι αυτό κάνει αισθητή τη διαφορά ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, ευαισθητοποιεί το σημερινό άνθρωπο απέναντι στο φαινόμενο και τον ωθεί ν' αναζητήσει τις αιτίες του.

Κατ' αρχήν πρέπει ν' αναφερθούμε σε ορισμένες εξελίξεις που σημειώθηκαν από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

1) Χάρη στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και τις προόδους της Ιατρικής, η σωματική ανάπτυξη είναι και μεγαλύτερη και ταχύτερη, καθώς και οι λειτουργίες που εξαρτώνται απ' αυτήν. Έτσι κάθε γενιά είναι ψηλότερη από την προηγούμενη, αλλά και, το πιο σημαντικό η βιολογική ωριμότητα (που μαρτυρείται από την εμφάνιση της ήβης) έρχεται σε κάθε γενιά νωρίτερα, χωρίς να πραγματοποιείται παράλληλα και η κοινωνική ανεξαρτητοποίηση.

2) Έχει επιταχυνθεί σημαντικά η νοητική ανάπτυξη. Τα παιδιά, χάρη στις αλλαγές του τρόπου ζωής, αποκτούν σήμερα, πολύ περισσότερες γνώσεις και εμπειρίες, δέχονται πολύ περισσότερα εκπαιδευτικά ερεθίσματα (ταξιδεύουν πιο πολύ, ακούν, βλέπουν, διαβάζουν πολύ περισσότερα...), με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται νοητικά ταχύτερα απ' ότι τα παιδιά της προηγούμενης εποχής.

3) Ενώ η σωματική-βιολογική και η νοητική ανάπτυξη έχουν επιταχυνθεί, δεν παρατηρείται το ίδιο και στην κοινωνική ανάπτυξη. Αντίθετα, η τελευταία καθυστερεί με αποτέλεσμα το παιδί να μην αποκτά παράλληλα με τη σωματική και νοητική ανάπτυξή του, και τις ικανότητες εκείνες που του παρέχουν το αίσθημα ασφάλειας και το βοηθούν να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος, χωρίς μεγάλους κλυδωνισμούς.

Αυτό οφείλεται στη διάσπαση του παραδοσιακού τρόπου ζωής, που υπήρχε στις μικρές κοινωνικές ομάδες της προηγούμενης εποχής. Τότε κάθε γενιά ακολουθούσε λίγο ως πολύ τον τρόπο ζωής εκείνης που προηγήθηκε. Τα παιδιά μεγάλωναν στον ίδιο χώρο, με τον τρόπο που μεγάλωναν κι οι γονείς τους. Οι γονείς ήξεραν τι να περιμένουν από τα παιδιά τους και τα παιδιά ήξεραν τι περίμεναν οι γονείς και η κοινωνία απ' αυτά.

Σήμερα η μεγάλη μετακίνηση πληθυσμών, οι μικρότερες οικογένειες, η αύξηση του πληθυσμού που ζει στα μεγάλα αστικά κέντρα, η απομάκρυνση των παιδιών από τα φυσικά-βιολογικά φαινόμενα (που αποτελούσαν πηγές εμπειριών γι' αυτά), το κλείσιμο τους σε μικρά στενόχωρα διαμερίσματα, η αδυναμία τους να παίξουν σε ανοικτό χώρο κ.ά. έφεραν καινούργιες συνθήκες, δημιούργησαν καινούργια περιβάλλοντα με διαφορετικούς όρους διαβίωσης, για τους οποίους οι γονείς ήταν απροετοίμαστοι και τα παιδιά δεν είχαν οδηγό να τα βοηθήσει να προσαρμοσθούν ομαλά.

Αξίζει να σημειώσουμε πως αυτές οι μεταβολές πραγματοποιήθηκαν στις μέρες της πολύ γρήγορα, ραγδαία, γι' αυτό και η δική τους γενιά ενοχλήθηκε περισσότερο από κάθε προηγούμενη από τα προβλήματα των νέων.

Αν οι παραπάνω εξελίξεις έκαναν οξύτερα τα προβλήματα αυτά, δεν είναι μικρότερης σημασίας (αντίθετα μάλιστα) και η ευθύνη των μεγάλων, ιδιαίτερα των γονιών.

Οι ενήλικοι του παρελθόντος, περισσότερο βέβαιοι για της ηθικές αξίες και της παραδόσεις τους, αντιμετώπιζαν με σθένος και επιτυχία τα επαναστατημένα παιδιά τους. Οι σημερινοί γονείς, καθώς δεν είναι και πολύ σίγουροι για το σύστημα των ηθικών αξιών τους και μερικοί μη θέλοντας να θεωρηθούν «οπισθοδρομικοί», εμφανίζονται διατεθειμένοι όχι μόνο να συζητήσουν (πράγμα λογικό άλλωστε), αλλά και να δεχτούν άκριτα κάθε απαίτηση των παιδιών τους, ακόμα και παράλογη!

Οι νέοι από την άλλη πλευρά αρνούνται όλα όσα έχουν σχέση με το παρελθόν. Νιώθουν βαθιά δυσαρέσκεια κι' απογοήτευση για την απρόσωπη, άλογη, παρανοϊκή ίσως, τεχνολογική εξέλιξη ,αποστρέφονται την καταναλωτική κοινωνία και δείχνονται αποφασισμένοι ν' αρχίσουν μια εντελώς καινούργια ζωή.

Είναι η πρώτη γενιά της τεχνολογικής επανάστασης και οι μόνοι ευαίσθητοι -πνευματικά και συναισθηματικά- δέκτες των επιπτώσεων της. «Από τη ημέρα της γέννησης τους» παρατηρεί η ανθρωπολόγος Margaret Mead, «ακούν για δορυφόρους και τους αντιμετωπίζουν με τη φυσικότητα που αντιμετωπίζουν το αυτοκίνητο του πατέρα τους».

Γενιά χωρίς απογόνους, χαρακτηρίζει η ίδια τη γενιά των σημερινών ενηλίκων και γενιά χωρίς προγόνους αυτήν των σημερινών νέων. Οι νέοι που γεννήθηκαν στον κόσμο του σήμερα παρατηρούν εμάς με πόση λίγη επιτυχία προσπαθούμε να προσαρμοσθούμε στις καινούργιες συνθήκες, που έχουν στο σημερινό κόσμο δημιουργηθεί. Δεν ξέρουν οι νέοι, κι ούτε ενδιαφέρονται να μάθουν πώς ήταν οι συνθήκες της ζωής στη χώρα του χθες. Το μόνο που διαπιστώνουν είναι ότι εμείς δεν τα καταφέρνουμε καλά κι ότι τα προβλήματα του σήμερα μπορούν να αντιμετωπισθούν με καλύτερους, πιο αποτελεσματικούς τρόπους. Και είναι φυσικό να επαναστατούν, αφού εμείς οι αδέξιοι άνθρωποι του χθες έχουμε στα χέρια μας τη δύναμη, τους πόρους και τους μηχανισμούς με τους οποίους διαιωνίζουμε την κοινωνική οργάνωση του χθες(!)

Οι δυο γενιές έχουν απομονωθεί μεταξύ τους, προσθέτει η Mead, κι η απομόνωση αυτή θα εξακολουθεί εφ' όσον εμείς επιμένουμε να νομίζουμε λαθεμένα, ότι θα κατορθώσουμε να καταλάβουμε τους σημερινούς νέους με τα μέτρα της νεότητας της δικής μας εποχής.

Από την άλλη πλευρά, η τέλεια άρνηση του παρελθόντος παρατηρεί ο Eiseley, στερεί από τον άνθρωπο τη δυνατότητα να φέρει τη λογική στον κόσμο που έρχεται. Οι νέοι σήμερα αγωνίζονται να ξαναγίνουν πρωτόγονοι, αφού απαλλαχθούν από κάθε τι που έχει σχέση με την εποχή των γονιών τους. Η στάση της αυτή αντιστρατεύεται τη δυνατότητα του ανθρώπου να στοχάζεται και να σχεδιάζει. Η ιστορία του ωστόσο, διδάσκει ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον που χαλιναγώγησε τα ένστικτά του και τα αναπλήρωσε, ύστερ' από σκληρό και συνεχή αγώνα, με δημιουργική σκέψη και ηθικές αξίες που αποτελούν το καταστάλαγμα της πνευματικής του κληρονομιάς. 

Μπορεί λοιπόν, κανείς να αρνηθεί ατιμωρητί όλο το παρελθόν με της αξίες, την πείρα και τα ηθικά διδάγματα του; Σίγουρα όχι. Είναι καιρός τώρα, να ρίξουμε μια ματιά στο θεσμό της οικογένειας. Αποτελεί αξίωμα ότι κοινωνικά φαινόμενα οικουμενικού χαρακτήρα, αντικατοπτρίζουν το μικρόκοσμο της οικογένειας και αντικατοπτρίζονται σ' αυτόν. «Η αρχή της οικογένειας, σχολιάζει ο Ι. Goldston, χάνεται στα βάθη των αιώνων. Οι λόγοι της δημιουργίας της υπήρξαν απόλυτα ζωτικοί και ελάχιστα ρομαντικοί. Την εστήριξαν οι αμοιβαίες υπηρεσίες των μελών της και γρήγορα έγινε μια παραγωγική μονάδα. Η ενδοοικογενειακή όμως αμοιβαιότητα υπηρεσιών άρχισε να κλονίζεται από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης και σιγά-σιγά εξαφανίζεται. Η πατριαρχική οικογένεια του παρελθόντος ήταν σχολείο ζωής. Έδινε ασφάλεια και τα μέσα επιβίωσης, όχι μόνο στις καλές αλλά και τις δύσκολες στιγμές του ατόμου. Έδινε νόημα στη ζωή και στη διαιώνισή της. Σ' αυτήν χαλκεύθηκαν οι πρώτες βασικές ηθικές αξίες.

Η διαλυτική επίδραση που άσκησε η εποχή μας στην πατριαρχική οικογένεια φανερώνεται από τη θεμελιακή μεταβολή της θέσης της γυναίκας στην οικογένεια. Για χιλιάδες χρόνια η γυναίκα ήταν η σπονδυλική στήλη του σπιτιού. Ήταν σύζυγος, μητέρα, νοσοκόμα, δασκάλα. Έγνεθε το μαλλί και ύφαινε το ύφασμα, έκοβε και έραβε τα ρούχα. Καλλιεργούσε λαχανικά για την κουζίνα και φυτά για το φαρμακείο της. Διατηρούσε τις τροφές για τις δύσκολες μέρες του χειμώνα, έφτιαχνε τα κεριά και το σαπούνι. Ζύμωνε, φούρνιζε, μαγείρευε, έπλενε. Έκανε χίλια δυο πράγματα για την άνεση και την ευτυχία της οικογένειας. Έκανε παιδιά και ήταν υπερήφανη γι' αυτά και τα παιδιά βοηθούσαν τον πατέρα. Εργαζόταν σκληρά ώρες ατελείωτες. Είχε και ατίμητες αμοιβές. Ήξερε καλά ότι όχι μόνο την αγαπούσαν, αλλ' ότι ήταν και απαραίτητη. Είχε το αίσθημα της επιτυχίας, της δημιουργίας και της ανάλωσης της για τους αγαπημένους της. Τώρα «απελευθερώθηκε» η σημερινή γυναίκα από την «τυραννία» του σπιτιού, είναι πια ελεύθερος άνθρωπος. Ελεύθερη όμως από τι; Και γιατί; Αν έρχονταν κάποιος από έναν άλλο πλανήτη, θα σχημάτιζε την εντύπωση για τη σημερινή γυναίκα -πάντοτε κατά τον Goldston- ότι, «επειδή την στέρησαν από τα παραδοσιακά προνόμια της, ζητά δικαιοσύνη και εκδίκηση και τις ζητά με οργισμένη επιθετικότητα». Αλλά πολύ πριν από τον Ι. Goldston ο συγγραφέας του Βιβλίου των Παροιμιών (στην Αγία Γραφή), επεσήμανε με απαράμιλλη παραστατικότητα τα χαρίσματα και την αξία της γυναίκας ως ιδανικής συζύγου, μητέρας, οικοδέσποινας κ.ά., καθώς και τις σχέσεις αμοιβαιότητας, αγάπης κι αλληλοεκτίμησης με τα άλλα μέλη της οικογένειάς της. Αξίζει να παραθέσουμε εδώ το σχετικό απόσπασμα:

«ΓΥΝΑΙΚΑ ενάρετον τις θέλει ευρεί; Διότι η τοιαύτη είναι πολύ τιμιωτέρα υπέρ τους μαργαρίτας. Η καρδιά του ανδρός της θαρρεί επ' αυτήν· και δεν θέλει στερείσθαι αφθονίας. Θέλει φέρει εις αυτόν καλόν και ουχί κακόν, πάσας τα ημέρας της ζωής της. Ζητεί μαλλίον και λινάριον και εργάζεται ευχαρίστως με τας χείρας της. Είναι ως τα πλοία των εμπόρων· φέρει την τροφήν της από μακρόθεν και εγείρεται ενώ είναι έτι νυξ, και δίδει τροφήν εις τον οίκον της και έργα εις τας θεραπαίνας της. Θεωρεί αγρόν και αγοράζει αυτόν· εκ του καρπού των χειρών της φυτεύει αμπελώνα. Ζώνει την οσφύν της με δύναμιν, και ενισχύει τους βραχίονάς της ..........Ο λύχνος της δεν σβύνεται την νύκτα. Βάλλει τας χείρας της εις το αδράκτιον και κρατεί εν τη χειρί της την ηλακάτην ........... . Δεν φοβείται την χιόνα δια τον οίκον της διότι πας ο οίκος της είναι ενδεδυμένοι διπλά. Κάμνει εις εαυτήν σκεπάσματα. Το ένδυμα της είναι βύσσος και πορφύρα. Ο ανήρ της γνωρίζεται εν ταις πύλαις, όταν κάθηται μεταξύ των πρεσβυτέρων του τόπου................ Ισχύν και ευπρέπειαν είναι ενδεδυμένη· και ευφραίνεται δια τον μέλλοντα καιρόν. Ανοίγει το στόμα της εν σοφία· και επί της γλώσσης της είναι νόμος ευμενείας. Επαγρυπνεί εις την κυβέρνησιν του οίκου της και άρτον οκνηρίας δεν τρώγει. Τα τέκνα της σηκώνονται και μακαρίζουσιν αυτήν, ο ανήρ της και επαινεί αυτήν. Πολλαί θυγατέρες εφέρθησαν αξίως αλλά συ υπερέβης πάσας!» (Παρ.λα:10-29).

Στην εποχή μας οι καινούργιες αντιλήψεις, ο τρόπος ζωής, τα νέα ήθη και γενικά οι βαθιές αλλαγές που σημειώθηκαν στον κοινωνικό, πνευματικό, μα και στον ηθικό βίο του ανθρώπου, στις τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, απομάκρυναν την οικογένεια από το παραδοσιακό της πρότυπο. 

Η παλαιά πατριαρχική οικογένεια είναι πια παρελθόν. Αλλά ούτε μητριαρχική με την πλήρη έννοια του όρου είναι η σημερινή οικογένεια. Ο όρος Μητριαρχοειδής θα της ταίριαζε ίσως περισσότερο. Ανεξάρτητα ωστόσο, από χαρακτηρισμούς, τα κυριότερα χαρακτηριστικά της σημερινής οικογένειας είναι: η εγκατάλειψη και η άρνηση των αξιών, των ηθών και των σχημάτων της πατριαρχικής οικογένειας, που, είτε της αρέσει είτε όχι, συνδέεται άρρηκτα με τα συστήματα των ανθρώπινων αξιών που στήριζαν επί αιώνες ολόκληρο το κοινωνικό και πολιτιστικό οικοδόμημα του ανθρώπου.

Συνέπεια της εγκατάλειψης και άρνησης των αξιών τούτων είναι ο κλονισμός του κοινωνικού και πολιτιστικού οικοδομήματος των προγόνων της, μα ακόμη και της δικής μας γενιάς -των σημερινών ενηλίκων. Αναπόφευκτο επακόλουθο, θα παρατηρούσα, αφού η κατάλυση θεσμών (ιδιαίτερα αυτού της οικογένειας), αξιών και αρχών προχώρησε τόσο πολύ! Έτσι λοιπόν θρησκεία και νόμοι, ήθη και έθιμα, αυθεντία και πειθαρχία όλα αποτελούν στόχους επίθεσης των επαναστατημένων νέων. Το ίδιο και οι φυσικοί αντιπρόσωποι των αξιών τούτων, οι άνθρωποι που πέρασαν τα 30.

Η άρνηση του πατέρα σαν φυσικού προσώπου, αν και σπάνια, δεν ήταν άγνωστη στο παρελθόν. Ο νέος είχε τη φιλοδοξία να γίνει καλύτερος πατέρας απ' ότι ήταν ο δικός του. Η άρνηση όμως της έννοιας του πατέρα είναι φαινόμενο κοινωνικό του καιρού μας και οι επιπτώσεις του τρομακτικές. Γιατί υποχρεωτικά σημαίνει ότι η γενιά των νέων, όσων σκέπτονται έτσι, είναι ορφανή, ή το λιγότερο επιδιώκει συνειδητά την ορφάνεια. «Η μάχη δεν γίνεται πια μεταξύ εργοδότη και εργατών, αλλά μεταξύ των καπιταλιστών και των γιων τους. Το χάσμα των γενεών είναι στην πραγματικότητα μια έντονη οικογενειακή διαμάχη», υποστηρίζουν ηγετικές μορφές της επαναστατημένης νεολαίας των Η.Π.Α.

Η εκθρόνιση του πατέρα και των αξιών που συνοδεύουν το θεμελιακό τούτο αρχέτυπο από τον κόσμο του νέου, κάνουν αδύνατη την επαφή ανάμεσα στις δυο γενιές. Η αδύναμη παρουσία ή η απουσία του πατέρα, προπάντων αν στον ίδιο χώρο η παρουσία της μητέρας είναι κυριαρχική, δεν επιτρέπει να μεταλαμπαδευτούν (στο νέο) οι αξίες και οι θεσμοί που ταυτίζονται με την κοινωνική ύπαρξη του ανθρώπου ό,τι ακριβώς συμβαίνει στη περίπτωση που ένα παιδί μένει ορφανό.

Ο S.Freud πίστευε ότι το υπερεγώ (ή συνείδηση περί του πρακτέου, του ηθικού, του κοινωνικά αποδεκτού) έχει τον πυρήνα του στο αρχέτυπο του πατέρα, ότι είναι ο αυστηρός επιτηρητής του εγώ και ηθικός ανταγωνιστής του προ-εγώ -βιολογικού μέρους της ψυχής.

Το υπερεγώ, ο διάδοχος και μόνιμος αντιπρόσωπος των γονέων και των δασκάλων, που παραστέκουν το παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής, διαιωνίζει την επίδρασή τους, σχεδόν αναλλοίωτη. Εύκολα λοιπόν, γίνεται κατανοητό ότι για την ομαλή ψυχολογική εξέλιξη του παιδιού αποφασιστικής σημασίας είναι η συνεχής, έντονη και επιβλητική παρουσία του πατέρα στο οικογενειακό περιβάλλον. Η αρμονική, ήρεμη, γεμάτη κατανόηση, υποδειγματική ζωή του και προπάντων η εφαρμογή στην πράξη των ηθικών αρχών, αξιών και αρετών που πιστεύει, βοηθούν την απρόσκοπτη εγχάραξη στην ψυχή του παιδιού όλων εκείνων των στοιχείων που συνθέτουν το ιδανικό υπερεγώ.

Όταν αυτή η διαδικασία πάσχει ή δεν πραγματοποιηθεί, τότε το παιδί και η γενιά του χαρακτηρίζονται ορφανά. Ο Ο Ortega Y Casset παρατηρεί: «Όταν το σύστημα των πεποιθήσεων και των αξιών μιας γενιάς, παραχωρεί τη θέση του σε μια γενιά που δεν ξέρει τι να κάνει και τι να σκεφθεί για τα ανθρώπινα πράγματα τότε φτάνουμε μπροστά σε μια γνήσια ιστορική κρίση». Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι νέοι σήμερα σκέπτονται τόσο διαφορετικά από τους πατέρες τους, ώστε πραγματικά να έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στις δύο γενιές ένα χάσμα. Τα κοινωνικά φαινόμενα ( αναντίρρητα και αυτό, του χάσματος των γενεών) είναι πολύπλοκα και εκείνοι που επιχειρούν να τα ερμηνεύσουν επηρεάζονται χωρίς αμφιβολία, από τις προσωπικές φιλοσοφικές, θρησκευτικές, πολιτικές κ.ά. αντιλήψεις της. Πάντως, ανεξάρτητα από τις οποιεσδήποτε ερμηνείες που δίνονται, ένα είναι βέβαιο: ότι το χάσμα των γενεών είναι ηθικό και όχι υλικό με την πλατύτερη έννοια τον όρου.

Φυσικά ο νέος βλέπει και ασχολείται περισσότερο με το σήμερα και ελάχιστα ή καθόλου με το χθες.

Ο ενήλικας από την άλλη πλευρά, κάνει το λάθος να νοσταλγεί το χθες, ν' ασχολείται εγωιστικά μ’ αυτό και να μη συνειδητοποιεί ότι η παρουσία του στον κόσμο του παιδιού, σαν ηθικό πρότυπο υπήρξε ανεπαρκής, και ότι ο κόσμος τον οποίο κληροδοτεί στα παιδιά του όχι μόνο καλύτερος δεν είναι αλλά και σκιάζεται από προβλήματα που η λύση τους δεν διαφαίνεται με τα σημερινά μέσα και σίγουρα δεν είναι κατορθωτή στα πλαίσια της σημερινής κοινωνικής πραγματικότητας.

Από επίσημες στατιστικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προκύπτει ότι από τους 60 ανθρώπους που γεννιούνται, μόνον 10 γεννιούνται σε αναπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου. Από τους υπόλοιπους 50, μόνον 10 θα πάνε στο σχολείο. Δέκα θα πεθάνουν πριν προλάβουν να φτάσουν στη σχολική ηλικία και άλλοι 10 θα ζήσουν υποβαθμισμένη ζωή εξαιτίας της πείνας και των ασθενειών. Ο μεγαλύτερος δολοφόνος της ανθρωπότητας εξακολουθεί και σήμερα να είναι η πείνα. Και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι κοινωνίες της αφθονίας(!).

Στα τελευταία 70 χρόνια περισσότεροι από εκατό εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν σε πολέμους. Ο ατομικός πόλεμος για το σημερινό νέο, δεν είναι ένας πόλεμος χειρότερος από τους άλλους, όπως εμείς φανταζόμαστε. Αυτός τον έχει ταυτίσει με τον αφανισμό του ανθρώπινου γένους.

Και τι να πούμε για το περιβάλλον που ολοένα χειροτερεύει! Και χειροτερεύει συγκλονιστικά εξαιτίας των δικών μας καταστροφικών, άναρχων παρεμβάσεων και λαθών. Ο Μurray Gell-Mann (βραβείο Nobel Φυσικής ) δήλωσε πρόσφατα: «Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να πραγματοποιούμε ό,τι είναι τεχνολογικά δυνατό, αλλά μόνον ό,τι είναι πρέπον· είναι καιρός ένα μεγάλο μέρος των τεχνολογικών δυνατοτήτων μας ν' αφιερωθεί στη θεραπεία των προβλημάτων που ήδη δημιούργησε η τεχνολογία». Σήμερα, μετά από μια 15ετία από τότε που διατυπώθηκε η παραπάνω πρόταση, «είναι βέβαιο ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας δεν έχει φτάσει ακόμη στο σημείο να μπορεί να διορθώσει τα ανθρώπινα λάθη. 

Το ατύχημα του Τσερνομπίλ (στην Ε.Σ .Σ.Δ) δεν είναι το μοναδικό και ίσως ούτε το τελευταίο». Και τι να πει κανείς για τις σχέσεις του σημερινού ανθρώπου με τον συνάνθρωπό του. Φτάσαμε δυστυχώς στο: «άνθρωπος ανθρώπω λύκος»(!). Ασπλαχνία, αδιαλλαξία, αγριότητα, φιλαυτία, αλαζονεία, απείθεια στους γονείς και τόσοι άλλοι θλιβεροί χαρακτηρισμοί, που ο Απ. Παύλος προφητικά αναφέρει (Β' Τιμ.γ:1-5), συνθέτουν το ηθικό πορτραίτο της ανθρωπότητας των ημερών μας.

Μπορεί να έχει προοδέψει επιστημονικά, μπορεί τα τεχνολογικά επιτεύγματα του να καταπλήσσουν, μπορεί οι έρευνες στο διάστημα να μας φέρνουν κοντά σε πλανήτες και να διεγείρουν τη φαντασία για καινούργια πιο τολμηρά όνειρα...

«Όταν λείπουν η αγάπη για τον συνάνθρωπο, ο αλληλοσεβασμός, η τιμιότητα, η ειλικρίνεια· όταν απουσιάζει η ειρήνη από της καρδιές και την αλήθεια την έχει αντικαταστήσει το ψέμα... τι να τα κάνεις όλα τα «δώρα» ή τα «αγαθά» του περίφημου πολιτισμού της εποχής μας;!»

Όχι μόνον ανώφελα είναι ουσιαστικά, αλλά και επικίνδυνα καταντούν· Όπως η εμπειρία τρόμου από τη διασπορά της ραδιενέργειας σ' όλη σχεδόν την Ευρώπη απέδειξε.

Για όλους τους παραπάνω λόγους η βαριά κρίση που μαστίζει σήμερα το ανθρώπινο γένος είναι αναντίρρητα κυρίως κρίση Ηθική. Σ' αυτήν έχει της ρίζες της και η κρίση που περνά ο θεμελιακός, για την ύπαρξη του ανθρώπου, θεσμός, της οικογένειας και κατ' επέκταση και το χάσμα των γενεών.

Αποτελεί αντίληψη γενικής αποδοχής ότι το φυσικό, πνευματικό και κοινωνικό λίκνο, όπου θα γεννηθεί ο νέος, θ' αυξηθεί σωματικά, θ' αναπτυχθεί νοητικά, θα ωριμάσει πνευματικά και θα εξελιχθεί κοινωνικά είναι η οικογένεια.

Στα πλαίσια της υποδειγματικής οικογένειας που η Αγία Γραφή παρουσιάζει, υπάρχουν στοιχεία με αιώνια αξία, που δεν φθείρονται κι ούτε θίγονται από τον χρόνο και τις περιστάσεις: η αλήθεια και η δίψα για την ανεύρεση της, η αγάπη, η ειλικρίνεια, η τιμιότητα, η φιλαλληλία, ο σεβασμός, η πειθαρχία, η εργατικότητα, η πείνα για το καλύτερο... και τόσες άλλες.

Ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο, πολιτικές οικονομικές, πολιτιστικές κ.ά. συνθήκες, χωρίς τις αρετές αυτές ο άνθρωπος παύει να είναι άνθρωπος με την πλήρη έννοια της λέξης.

Σ' αυτό το καίριο σημείο βρίσκεται η ευθύνη που έχουμε εμείς οι ενήλικοι σαν γενιά γενικά και σαν άτομα και σαν γονείς ειδικά.

Τι κάναμε αλήθεια για να μεταλαμπαδευτούν στα παιδιά μας, και να μείνουν οι παραπάνω αρετές, και αξίες της ζωής; Και προ πάντων τι κάναμε για να μεταγγισθεί στις ψυχές τους το αγαθό της πίστης στο Θεό και στις αρχές της Ευαγγελίου Του;

Προβλήματα με τα παιδιά, τους εφήβους, τους νέους υπήρχαν πάντοτε και θα υπάρχουν.

Οι γονείς, οι ενήλικοι γενικά, οφείλουμε τα προβλήματα αυτά με κατανόηση να τα αντιμετωπίζουμε έχοντας σαν κύριο στόχο μας πάντοτε, να βοηθήσουμε ώστε να βρεθούν λύσεις ή τουλάχιστο να ξεπεραστούν ανώδυνα από τα παιδιά.

Τους νέους από την άλλη πλευρά, τους συμβουλεύει η Βίβλος, να τιμούν τους γονείς, τους μεγαλύτερους γενικά και να τους υπακούουν, όχι από φόβο αλλά από αγάπη. Και ξέρεις, όταν αγαπάς κάποιον, ακούς ό,τι σου πει, του δίνεις σημασία, αναγνωρίζεις την αξία του, τιμάς το κύρος της προσωπικότητάς του.

«Η τέλεια αγάπη», παρατηρεί ο Ιωάννης, «έξω διώκει τον φόβον» (Α’ Ιωάν.δ:18)· και στις σχέσεις των νέων με τους μεγαλύτερους, ιδιαίτερα με τους γονείς η αρχή αυτή έχει νομίζω, απόλυτη ισχύ. Ο πόθος των νέων να προχωρήσουν στη ζωή, να διδαχθούν, να μάθουν όσο γίνεται περισσότερα, να πειραματισθούν... είναι απόλυτα δικαιολογημένος. Αποτελεί, θα λέγαμε, βασική ανάγκη τους. Όλοι μας εξ άλλου, πρέπει να κατανοήσουμε ότι η ζωή είναι μια πρακτική τέχνη. Και η Χριστιανική ζωή πολύ περισσότερο στην ουσία της, είναι πράξη. Αλοίμονο αν είμαστε μόνον ακροατές του Λόγου του Θεού και όχι εκτελεστές.

«Τα προβλήματα στις σχέσεις των ενήλικων με τους νέους, όσο σοβαρά κι αν φαίνονται κάποιες φορές, μπορούν να βρουν λύσεις μονάχα όταν,και οι δυο πλευρές κατέχονται από πνεύμα κατανόησης, σεβασμού, και προπάντων αγάπης.»

Και για μας, λοιπόν και για τα παιδιά μας είναι ανάγκη, να κάνουμε πράξη τις αλήθειες του Θεού, να τις εφαρμόζουμε στη ζωή μας καθημερινά. Ο έφηβος,ο νέος για να μάθει να ζει σαν ώριμος άνθρωπος, που αληθινά πιστεύει τις υψηλές και αιώνιες αλήθειες της Βίβλου, πρέπει να δει πρώτα στη δική μας ζωή την πρακτική εφαρμογή τους. Να μας δει να ζούμε με συνέπεια και πιστότητα στην πράξη τις υψηλές αρχές του Θείου Λόγου. Παράλληλα πρέπει εμείς να του φερόμαστε έτσι, σαν να ήταν κι αυτός ώριμος άνθρωπος , να του δίνουμε ευκαιρίες ώστε με δική του πρωτοβουλία και ευθύνη να ασκείται στην τέχνη της ζωής. Έχουμε χρέος ν' αγαπούμε και να σεβόμαστε την προσωπικότητα του άλλου. 

Ο μικρός τον μεγαλύτερο και αντίστροφα ο μεγαλύτερος το μικρότερο. «Μη πράττοντες μηδέν εξ αντιζηλείας ή κενοδοξίας». «Μη αποβλέπετε έκαστος τα εαυτού αλλ' έκαστος και τα των άλλων» (Φιλιπ.β:3,4). «Μηδείς ας μη ζητεί το εαυτού συμφέρον αλλ' έκαστος τα του άλλου» (Α' Κορ.ι:24). Θα πρόσθετα μάλιστα, πως το πρώτο βήμα για την έξοδο από την κρίση και τη γεφύρωση του χάσματος, οφείλει να το κάνει ο ενήλικος, ο γονιός, ή ο δάσκαλος ανάλογα με την περίπτωση. Αυτός ας κινηθεί πρώτος ,ας δείξει έμπρακτα την αγάπη του, την κατανόηση, στο νέο και στο πρόβλημα του, το σεβασμό στην αξία της προσωπικότητας του. Είμαι βέβαιος πως η στάση αυτή του ενήλικου θα εκτιμηθεί από το νέο, που θα φιλοτιμηθεί τότε κι αυτός να βοηθήσει στο να βρεθεί λύση.

Αν μάλιστα ο νέος ανήκει σ' εκείνη την κατηγορία των συνομηλίκων του, που τιμούν σέβονται και ακούν τους γονείς (καθώς και τους δασκάλους και τους πνευματικούς εργάτες),όπως θα έκαναν αν είχαν μπροστά τους τον Κύριο Ιησού Χριστό(εννοώ τους πιστούς νέους)· και αν από την άλλη πλευρά οι πιστοί γονείς ασκούν σωστά το ρόλο τους, δηλαδή «εκτρέφουν» (διάβαζε «ανατρέφουν») τα τέκνα τους εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου» (Εφες.ς:1, 4), τότε το αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς (που και οι δυο πλευρές θα δείχνουν), θα είναι αναμφίβολα ευλογημένο, για το αγαθό και την ευτυχία όλων.

Δρ. Χ. Μοσχίδης, Παιδίατρος