Η ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ
1. Τι σημαίνει εξομολόγηση;
Εξομολόγηση σημαίνει, ομολογώ φανερά, αναγνωρίζω, παραδέχομαι τις αμαρτίες μου, τα σφάλματα και τις ελλείψεις μου.
2. Είναι απαραίτητη η εξομολόγηση;
Η εξομολόγηση είναι απαραίτητη. Χωρίς ταπείνωση και εξομολόγηση δεν παίρνει κανείς συγχώρηση και έλεος από το Θεό.
Παροιμίες κη:13,14 “Ο κρύπτων τας αμαρτίας αυτού, δεν θέλει ευοδωθή, ο δε εξομολογούμενος και παραιτών αυτάς, θέλει ελεηθή. Μακάριος ο άνθρωπος ο φοβούμενος πάντοτε όστις όμως σκληρύνει την καρδίαν αυτού, θέλει πέσει εις συμφοράν”.
Α’Ιωαν. α:9 “Εάν ομολογώμεν τας αμαρτίας ημών, είναι πιστός και δίκαιος, ώστε να συγχωρήση εις ημάς τας αμαρτίας, και καθαρίση ημάς από πάσης αδικίας”.
3. Σε ποιόν πρέπει να γίνεται η εξομολόγηση;
Θα εξετάσουμε ποια αντίληψη επικρατεί σήμερα και τι λέει στο θέμα αυτό η Αγία Γραφή.
α) Η ανθρώπινη αντίληψη.
Η αντίληψη που επικρατεί σήμερα είναι, ότι η εξομολόγηση των αμαρτιών πρέπει να γίνεται σε ιερέα, γιατί μόνο αυτός έχει την εξουσία να δίνει άφεση. Εάν εξομολογηθείς κατευθείαν στο Θεό, δεν παίρνεις συγχώρηση, λένε, γιατί ο Χριστός τη δίνει μόνο μέσω του Ιερέα. (Η άποψη αυτή στηρίζεται στα λόγια που είπε ο Χριστός στους Αποστόλους. «Λάβετε Πνεύμα Άγιο, αν τινών αφήτε τας αμαρτίας αφίενται αυτοίς, αν τινών κρατήτε, κεκράτηνται»).
β) Τι λέγει η Αγία Γραφή; Σε ποιόν πρέπει να εξομολογούμαστε;
Η Αγία Γραφή μας διδάσκει να εξομολογούμαστε τις αμαρτίες μας κατευθείαν στο Θεό, αν θέλουμε να λάβουμε συγχώρηση:
Ψαλμός λβ:5 “Την αμαρτίαν μου εφανέρωσα προς σε, και την ανομίαν μου δεν έκρυψα είπα, Εις τον Κύριον θέλω εξομολογηθή τας παραβάσεις μου και συ συνεχώρησας την ανομίαν της αμαρτίας μου”.
Ψαλμός να:1,4 “Ελέησον με, ω Θεέ, κατά το έλεός σου κατά το πλήθος των οικτιρμών σου, εξάλειψον τα ανομήματά μου.... Εις σε, εις σε μόνον ήμαρτον, και το πονηρόν ενώπιόν σου έπραξα...”
Το “Πάτερ ημών” είναι η προσευχή που δίδαξε ο Κύριος. Σ’ αυτή υπάρχει η κατευθείαν στο Θεό εξομολόγηση: “Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς.. και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών...” δηλαδή “Πατέρα μας.. συγχώρησε τις αμαρτίες μας” (Λουκάς ια:2-4).
Στην παραβολή του Ασώτου, ο Χριστός αναφέρει το σωστό τρόπο εξομολόγησης, που κάθε αμαρτωλός πρέπει να εφαρμόζει: “Είπε προς αυτόν ο υιός. Πάτερ, ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σου και δεν είμαι πλέον άξιος να ονομασθώ υιός σου” (Λουκάς ιε:21). Κατευθείαν στον Ουράνιο Πατέρα.
Το ίδιο ακριβώς τονίζει ο Κύριος στην παραβολή του Τελώνη και Φαρισαίου. Ο Τελώνης στο Θεό κατευθείαν εξομολογήθηκε και πήρε συγχώρηση: “Ο Τελώνης.. έτυπτε εις το στήθος αυτού λέγων, Ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ. Σας λέγω, κατέβη ούτος εις τον οίκον αυτού δεδικαιωμένος” (Λουκάς ιη:13,14). Είναι ο τρόπος που δείχνει ο Χριστός σε κάθε αμαρτωλό για να δικαιωθεί.
Εβραίους δ:14-16 “Εχοντες αρχιερέα μέγαν... Ιησούν τον Υιόν του Θεού... ας πλησιάζωμεν μετά παρρησίας εις το θρόνο της χάριτος, διά να λάβωμεν έλεος και να εύρωμεν χάριν προς βοήθειαν εν καιρώ χρείας”. Το έλεος πρέπει να το ζητάμε κατευθείαν από τον αρχιερέα μας το Χριστό.
Πράξεις η:22 “Μετανόησον και δεήθητι του Θεού ίσως συγχωρηθή εις σε η επίνοια της καρδίας σου”. Προσευχή κατευθείαν στο Θεό για συγχώρηση.
Α’Ιωάννου β:1 “Εάν τις αμαρτήση, έχομεν παράκλητον προς τον Πατέρα, τον Ιησούν Χριστόν τον Δίκαιον και αυτός είναι ιλασμός περί των αμαρτιών ημών... και όλου του κόσμου”.
4. Γιατί πρέπει να εξομολογούμαστε κατευθείαν στο Θεό;
Επειδή στο Θεό αμαρτήσαμε, απ’ Αυτόν πρέπει να ζητήσουμε συγχώρηση. Αυτός μας καταλαβαίνει, βλέπει την καρδιά μας αν είναι ειλικρινής, διακρίνει την αληθινή μετάνοιά μας και μας δίνει αμέσως τη συγχώρηση, την ίδια στιγμή.
Οι άνθρωποι δε μας καταλαβαίνουν, γιατί δεν έχουν την καρδιά του Θεού. Θα μας παρεξηγήσουν, θα μας υποτιμήσουν, και θα μας αποστραφούν. Ακόμη δε θα μας δώσουν τη συγχώρηση αμέσως, θα μας βάλουν “κανόνες” για ορισμένους μήνες και μετά θα επανεξετάσουν την περίπτωσή μας. Ο κυριότερος λόγος όμως είναι, ότι οι άνθρωποι δεν έχουν εξουσία να συγχωρούν αμαρτίες. Την εξουσία αυτή την έχει μόνο ο Θεός, ο ουράνιος Πατέρας μας. Διάβασε: Λουκάς ε:20-25, ζ:37-50, Εβρ.δ:14-16, Ιωαν.η:3-11.
5. Αν εξομολογηθούμε στο Θεό, πως θα ξέρουμε ότι πήραμε τη συγχώρηση;
Θα το ξέρουμε,
α) από την υπόσχεση που μας δίνει ο ίδιος ο Θεός στο λόγο Του: Α’ Ιωαν.α:9 “Εάν ομολογώμεν τας αμαρτίας ημών είναι πιστός και δίκαιος ώστε να συγχωρήση εις ημάς τας αμαρτίας και καθαρίση ημάς από πάσης αδικίας”, και
β) από την μαρτυρία του Πνεύματος μέσα μας: “Αυτό το Πνεύμα συμμαρτυρεί με το πνεύμα ημών ότι είμεθα τέκνα του Θεού” (Ρωμ.η:16).
Όταν κανείς πάρει τη συγχώρηση το νιώθει. Φεύγει το βάρος, η μαυρίλα και η ενοχή. Έχει ειρήνη στην καρδιά του και ένωση με το Θεό.
6. Εξομολόγηση εις αλλήλους
Η Αγία Γραφή προτρέπει και την εξομολόγηση των διαφόρων παραπτωμάτων μας εις αλλήλους, με σκοπό την ταπείνωση, μετάνοια και θεραπεία της ψυχής μας: Ιάκωβος ε:16 “Εξομολογήσθε εις αλλήλους τα πταίσματά σας και εύχεσθε υπέρ αλλήλων διά να ιατρευτήτε”.
Ο εχθρός πολλές φορές μας παρασύρει σε διάφορα παραπτώματα που προσβάλλουν την καλή μας μαρτυρία, καταστρέφουν την αγάπη και ενότητα μεταξύ μας, σκοτεινιάζουν την ψυχή μας και μας εμποδίζουν στην πνευματική μας πρόοδο. Μπορεί να είναι λόγια ή πράξεις εναντίον αλλήλων ή παράβαση και πτώση πνευματική ή παρακοή στο θέλημα του Θεού, που φέρνει πάνω μας την παιδία του Κυρίου, κάποια αρρώστια και άλλα. Πώς θα ελευθερωθούμε από αυτή την κατάσταση; Με τη μετάνοια και την προς αλλήλους εξομολόγηση. Ο ένας με τον άλλον οι πιστοί, ανοίγουν την καρδιά τους, ομολογούν που έπεσαν και ζητούν μαζί από το Θεό τη συγχώρηση. Έτσι έρχεται η αποκατάσταση και η θεραπεία της ψυχής και του σώματος.
7. Δημόσια εξομολόγηση
Στις Πράξεις ιθ:18 διαβάζουμε και για την δημόσια εξομολόγηση: “Πολλοί των πιστευσάντων ήρχοντο εξομολογούμενοι και φανερώνοντες τας πράξεις αυτών”.
Αυτό γινόταν από ανθρώπους που μόλις είχαν πιστέψει, για να δηλώσουν από ποια κατάσταση τους έσωσε ο Θεός και δημόσια να καταδικάσουν την αμαρτωλή τους ζωή. Ήταν αυθόρμητο, προαιρετικό και γινόταν σε ειδικές περιπτώσεις.
8. Αφού αυτά μας διδάσκει η Αγία Γραφή, γιατί σήμερα οι άνθρωποι λέγουν ότι πρέπει η εξομολόγηση να γίνεται υποχρεωτικά μονάχα στον ιερέα;
Αυτό είναι μια παράδοση που δεν προέρχεται από τους αποστόλους, ούτε από το Χριστό, αλλά πολύ μεταγενέστερα. Μέχρι το 250 μ.Χ. η εξομολόγηση γινόταν δημόσια μπροστά στην Εκκλησία. Επειδή οι δημόσιες εξομολογήσεις δημιουργούσαν σκάνδαλα και προκαλούσαν δυσφορία, οι Επίσκοποι όρισαν ένα πρεσβύτερο, που ονομάστηκε “Πρεσβύτερος επί της μετανοίας”, για να εξομολογούνται σ’ αυτόν οι πιστοί αντί δημόσια. Αυτό γινόταν προαιρετικά.
Ο θεσμός αυτός καταργήθηκε το 391 μ.Χ. στην Ανατολική Εκκλησία. Αυτά τα αναφέρουν οι εκκλησιαστικοί ιστορικοί του 5ου αιώνα, Σωκράτης και Σωζόμενος.
Από τον 4ο έως τον 12ο μ.Χ. αιώνα, οι πιστοί ήσαν ελεύθεροι, εάν αισθάνονταν την ανάγκη εξομολόγησης, να βρουν κατάλληλα άτομα για να εξομολογηθούν σ’ αυτά, και αυτό εντελώς ελεύθερα και προαιρετικά. (Εκκλησιαστική ιστορία Στεφανίδη σελ. 305, 306).
Τον 12ο αιώνα εμφανίστηκε ξανά το αξίωμα του Πρεσβυτέρου της μετανοίας.
Τον 13ο αιώνα η Καθολική Εκκλησία, στην τέταρτη Σύνοδο του Λατερανού στη Ρώμη (1215 μ.Χ.) νομοθέτησε την εξομολόγηση στον ιερέα υποχρεωτική.
Το 1260 μ.Χ. ο καθολικός θεολόγος Θωμάς ο Ακινάτης, για πρώτη φορά κατάταξε την εξομολόγηση μεταξύ των μυστηρίων.
Το 1551, πάλι η Καθολική Εκκλησία, στη σύνοδο του Τριδέντο, οριστικά θέσπισε ότι η εξομολόγηση κάθε πιστού στον ιερέα είναι υποχρεωτική, γιατί αυτός είναι αντιπρόσωπος του Χριστού και έχει εξουσία να συγχωρεί αμαρτίες.
Η παράδοση αυτή από την Δύση επικράτησε και στην Ανατολική Εκκλησία. Έτσι το 1642 ο Πέτρος Μογίλας, Ρώσος Θεολόγος και μητροπολίτης, γράφει στο βιβλίο του “Ορθόδοξη ομολογία” και επαναλαμβάνει την πιο πάνω απόφαση της Συνόδου του Τριδέντου σαν δόγμα και της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Τέλος διατυπώθηκε τον 20ο αιώνα, η σημερινή διδαχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο θέμα αυτό ακόμη πιο αυστηρά, από τον Σερ. Παπακώστα στη Δογματική του ως εξής: “Άφεση αμαρτιών δε λαβαίνεις, όταν τα είπης απ’ ευθείας εις το Θεό ή εις την εικόνα διότι ο Χριστός δίδει την άφεση υπό τον όρον να εξομολογηθής εις τον Ιερέα”.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε πως η εξομολόγηση από ψυχολογική και προαιρετική που ήταν στην αρχή, έγινε μυστηριακή και υποχρεωτική σε ιερέα, και πως καταργήθηκε η απευθείας προς το Θεό εξομολόγηση. Έτσι είναι φανερό, ότι το μυστήριο της εξομολογήσεως δεν είναι παράδοση Αποστολική, αλλά πολύ μεταγενέστερη, άγνωστη και αντίθετη με τη διδασκαλία της Αγίας Γραφής.
9. Τι σημαίνουν τα λόγια του Χριστού, “αν τινών αφήτε αφίενται, αν τινών κρατήτε κεκράτηνται”;
Παρατηρούμε ότι ο Κύριος τα λόγια αυτά τα είπε σε τρεις περιπτώσεις:
Ματθ.ις:19. Ατομικά στον απόστολο Πέτρο.
Ματθ.ιη:17-18 Προς την Εκκλησία, το σώμα των πιστών.
Ιωάν.κ:23. Στους δέκα μαθητές (πλην του Θωμά).
Τα λόγια αυτά δεν αφορούν μυστηριακή εξομολόγηση των πιστών στον ιερέα, αλλά είναι η πειθαρχική εξουσία που έδωσε ο Χριστός στους αποστόλους και στην Εκκλησία, για να εμποδίσουν την μόλυνση του καθαρού περιβάλλοντος των πιστών από ασυνείδητους και αμετανόητους ανθρώπους. Ποτέ οι απόστολοι δεν τα χρησιμοποίησαν σαν εξουσία να συγχωρούν τις αμαρτίες των πιστών με εξομολόγηση. Αντίθετα προέτρεπαν τους ανθρώπους στο Θεό να στραφούν για έλεος και συγχώρηση. Τα εφάρμοσαν μόνο σαν πειθαρχική εξουσία.
Έχουμε τρεις τέτοιες περιπτώσεις:
Πρώτη περίπτωση: Ανανίας και Σαπφείρα (Πραξ.ε:1-11). Το κακό κτυπήθηκε και αυτοί που είχαν ψευστεί τιμωρήθηκαν.
Δεύτερη περίπτωση: Ο ανήθικος νέος Α’ Κορ.ε:4-5, 11-13 “Παραδόσατε τον τοιούτον εις τον Σατανά. Εκβάλλατε το κακόν εκ μέσου ημών”. Εδώ έχουμε παραδείγματα του “όσα αν δέσητε” και του “αν τινών κρατήτε”.
Τρίτη περίπτωση: Πρόσληψη μετανοήσαντος. Β’ Κορ.β:5-11 “πρέπει να συγχωρήσητε αυτόν.... εις όντινα συγχωρείτε τι συγχωρώ και εγώ”. Εδώ έχουμε παράδειγμα “όσα εάν λύσητε” “αν τινών αφήτε αφίενται”.
10. Πότε τα λόγια αυτά του Χριστού συνδέθηκαν με την εξομολόγηση σε ιερείς;
Για πρώτη φορά η εξουσία του “δεσμείν και λύειν” συνδέεται με την εξομολόγηση τον 7ον αιώνα από την Πενθέκτη Οικουμεν. Σύνοδο. Μέχρι τότε η Εκκλησία δε χρησιμοποιούσε τα λόγια αυτά σε σχέση με την εξομολόγηση. Δεχόταν την πραγματική τους έννοια, που είναι, άσκηση πειθαρχικής εξουσίας.
