Αρχαίος έμμετρος χριστιανικός λόγος

ΚΟΜΜΟΔΙΑΝΟΣ

Ο πρώτος xριστιανός ποιητής, έζησε τον 3ο αιώνα μ.Χ., πιθανώς αφρικανικής καταγωγής. Με ποιήματα γραμμένα σε δαχτυλικό εξάμετρο ψέγει και κατακρίνει την μάταιη λατρεία των Εθνικών και τη διδασκαλία των Ιουδαίων. Επίσης, προσφέρει σωτήριες οδηγίες και συμβουλές στο ποίμνιο. Τα έργα του αντιπροσωπεύουν τις πεποιθήσεις και τα οράματα των απόκληρων, των πτωχών και στερημένων. Το βάπτισμα στο όνομα του Κυρίου λυτρώνει τον άνθρωπο από τις αμαρτίες. Ολόκληρο το συγγραφικό του έργο κατέχεται από ένα φλογερό πάθος για τον Κύριο και την προσμονή της επιστροφής Του.

Στα έργα του κάνει χρήση της αφρικανικής διαλέκτου. Σύμφωνα με μαρτυρίες του πρεσβύτερου της εκκλησίας της Μασσαλίας, Γενναδίου, ασπάστηκε τον χριστιανισμό αφού μελέτησε και συνέκρινε τη φιλοσοφία των εθνικών με την Αγία Γραφή.

Έγραψε δύο ποιητικά έργα με τους τίτλους: «Ογδόντα συμβουλές κατά των αρχαίων θεών» και την «Εμμετρη απολογία (κατά των Ιουδαίων και Εθνικών)». Το πρώτο περιλαμβάνει 80 ποιήματα και διαιρείται σε δύο βιβλία, καθένα από τα οποία αριθμεί 684 εξάμετρους στίχους, και εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Σούλ από τον Rigault ενώ το δεύτερο αποτελείται από 1.060 εξάμετρους στίχους και εκδόθηκε το 1852 από τον Pitra J.B. στο Παρίσι.

Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι ο  Κομμοδιανός υπήρξε επίσκοπος και σεβαστό μέλος της εκκλησίας. Μετα την επικράτησή τους οι καθεστωτικοί (αρειανιστές και αθανασιαδικοί) κατέστρεψαν μεθοδικά και συστηματικά τα γραπτά  της αποστολικής εκκλησίας. Η ποίηση του Κομμοδιανού γλύτωσε αλλά η υστεροφημία του κακοπάθησε στα χέρια των τριαδικών.

Τα έργα του χαρακτηρίστηκαν εκ των υστέρων από τον καθολικό επίσκοπο Γελάσιο Β' (492-496) «απόκρυφα». Οι κρατική εκκλησία του επιτίθεται με σφοδρότητα υποτιμώντας την προσφορά του και την θεολογική του μόρφωση, επειδή κρατά την πίστη των αποστόλων στον Ένα Θεό. Ακόμα οι επικριτές του που τον χαρακτηρίζουν «μοναρχιανό», «πατροπασχίτη» και «χιλιαστή», μη δυνάμενοι να τον αντικρούσουν θεολογικά προσπαθούν θρασύτατα να υποβιβάσουν το έργο του. Κάποιος νεώτερος καθολικο-δίαιτος καλαμαράς χαρακτήρισε τα ποιήματά του «άριστη συλλογή βαρβαρισμών, την οποία μόνο ο χειρότερος λατινιστής θα μπορούσε να ονειρευτεί».

Κάποιοι μελετητές διαβάζοντας τους στίχους 805κεξ της εμμετρης απολογίας υπέθεσαν  ότι  ο  Κομμοδιανός  αναφέρεται  αλληγορικά  στην  κατάληψη  της Ρώμης το 410 μ.Χ. από τον Αλάριχο και τους Γότθους. Γι’ αυτό υποθέτουν ότι ο Κομμοδιανός έγραψε τα έργα  του μετά  το 450 μ.Χ. Η υπόθεση αυτή μπορεί εύκολα να ανασκευαστεί, αν αναλογιστούμε ότι οι Γότθοι ήταν «χριστιανοί» από το 364 μ.Χ. και δεν ήταν gentiles (Εθνικοί), όπως γράφει ο Κομμοδιανός (στ. 817-820 Carmen Apologeticum).  Eπίσης εκείνη την εποχή, τον πέμπτο αιώνα μ.Χ., η σύγκλητος ήταν στο μεγαλύτερο μέρος της «χριστιανική».Επομένως δεν είναι  δυνατό  ο  Κομμοδιανός  να  αναφέρεται  σε  γεγονότα  του πέμπτου αιώνα, καθώς η σύγκλητος του Carmen Apologeticum εμφανίζεται ειδωλολατρική (στ. 819 Carmen Apologeticum).

Παράλληλα, μια προσεκτικότερη μελέτη οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Κομμοδιανός δεν χρησιμοποιεί χωρία της Vulgata του Ιερωνύμου, αλλά της Vetus latina.  Πιθανόν  δεν  γνωρίζει  την  ύπαρξη  της  πρώτης,  εφόσον  είναι προγενέστερος της συγγραφής της.

Το Carmen Apologeticum (Έμμετρη Απολογία) αποτελείται από 1060 εξάμετρους  στίχους  και  αποτελεί  το  πρώτο  θεολογικό  έπος.  Σε  αυτό   ο Κομμοδιανός  αρχίζει  με  μια εξομολόγηση  αμαρτωλού   και έπειτα ξετυλίγει με διδακτικό και συμβουλευτικό ύφος παραδείγματα και χωρία μέσα  από  την  Παλαιά  και  Καινή  Διαθήκη.

   

Οι Instructiones (Διδαχές) αποτελούν το πρώτο δείγμα χριστιανικής διδακτικής ποίησης. Πρόκειται για 80 ποιήματα γραμμένα σε εξάμετρους, στα οποία κυριαρχεί η μορφή της ακροστιχίδας. Η ακροστιχίδα κάθε ποιήματος αποκαλύπτει και τον τίτλο του. Στο πρώτο βιβλίο των Instructiones (45 ποιήματα) ο  Κομμοδιανός  επιτίθεται  με  θέρμη  κατά  της  ελληνορωμαϊκής   θρησκείας. Ομολογεί τον πρότερο αμαρτωλό του βίο και στιγματίζει με τρόπο καυστικό και ειρωνικό τις λατρείες του Μίθρα, του Δία, του Κρόνου και άλλων θεοτήτων. Στο δεύτερο βιβλίο (35 ποιήματα) ο Κομμοδιανός περιέχει συμβουλές και οδηγίες στους χριστιανούς για ένα ενάρετο τρόπο ζωής που θα τους οδηγήσει στη Βασιλεία των Ουρανών. Ο  Κομμοδιανός απευθύνεται στο απλό  ποίμνιο,  συμβουλεύει  για  την   γυναικεία  ενδυμασία, και επιπλήττει  την απληστία   των εκκλησιαρχών .

Στα γραπτά του  αποτινάζει  τον  τίτλο  του «ειδικού»  και  σαν  ταπεινό όργανο  του  Κυρίου  μάχεται  για  τον  Λόγο  της  Αληθείας.

Ο Κομμοδιανός επιθυμεί η ποίηση του να είναι  διδακτική. Τα ποιήματά του έχουν παραινετικό λιτό, παραστατικό και συμβουλευτικό χαρακτήρα και κυριαρχεί η χρήση του β’ προσώπου. Με την ζωντάνια και την αμεσότητα πλησιάζει το αμόρφωτο ποίμνιο ενώ οι  πληροφορίες  που  παρέχονται από το έργο του είναι πολύτιμες. 

Κάποια δείγματα από μεταφραστικές απόπειρες:

"..Όταν παρέδωσες το όνομά σου στην εκστρατεία, κρατήθηκες από χαλινάρι. 

Ξεκίνα τώρα να εγκαταλείπεις τις παλιές σου πράξεις. 

Απόφυγε τις πολυτέλειες, καθώς ο μόχθος βρίσκεται στα όπλα..

 Πρέπει με κάθε αρετή να υπηρετείς την εντολή του Βασιλιά,

αν θέλεις να αγγίξεις μακάριος τους εσχάτους καιρούς.

Ο καλός στρατιώτης πάντα περιμένει εκείνες τις απολαβές. 

Μην θωπεύεις τον εαυτό σου και διώξε κάθε νωθρότητα.

Να είσαι έτοιμος καθημερινά για τον σκοπό σου.

Να είσαι σ’ επιφυλακή και το πρωί ν’ ακολουθείς τις εντολές.

Όταν δεις πόλεμο, αγωνίσου σώμα με σώμα.

Αυτή είναι η δόξα του Βασιλιά, να βλέπει έτοιμο τον στρατιώτη. 

Ο Βασιλιάς, όπως το επιθυμείς, θα πολεμήσει για την ελπίδα σας. 

Εκείνος ετοιμάζει δώρα ΄ 

Εκείνος υποδέχεται τους διαλεκτούς για την νίκη και σε ορίζει ακόλουθό Του.."

"Κάποιοι δάσκαλοι, καθώς επιδιώκουν τα δώρα 

ή φοβούνται τις προσωπικότητές σας, σας αφήνουν χαλαρούς 

εγώ όχι μόνο σας διδάσκω, αλλά αναγκάζομαι να πω την αλήθεια. 

Μαζί με το πλήθος του κακού βαδίζεις σε μάταια θεάματα,

        όπου ο σατανάς ετοιμάζει με μεγάλο θόρυβο τα στρατηγήματά του. 

Πείθεις τον εαυτό σου πως είναι θεμιτό, οτιδήποτε σ’ αρέσει. 

Είσαι γενιά του Υψίστου αναμεμειγμένος με τους υιούς του Διαβόλου. 

Δεν θέλεις να δεις αυτά που σου ανήγγειλα προηγουμένως.

Στα ίδια στρέφεσαι πάλι˙ που σ’ ωφέλησε ο Μοναδικός Θεός; 

      Ή, επιτρέπεται εξαιτίας της νωθρότητας, ανόητε, βέβηλε, 

Μην αγαπάς τον κόσμο ούτε την φιλοδοξία του.

Πόσο ηχηρή είναι η φωνή του Θεού και φαίνεται ευεργετική για σένα. 

Τηρείς τις εντολές του ανθρώπου και καταπατάς αυτές τους Θεού.

      Εμπιστεύεσαι το δώρο, με το οποίο δάσκαλοι κλείνουν στόματα, 

για να σωπάσουν και να μη σου πουν τις Θείες εντολές. 

Αν καταφρονείς εμένα που λέω την αλήθεια, κοίτα τον Ύψιστο. Αφιερώσου ως υπηρέτης σ’ Εκείνον, Σου οποίου είσαι υιός.

Αν επιθυμείς να ζεις, ενώ είσαι πιστός, με τις συνήθειές των 

      Εθνικών, θα σε απομακρύνουν οι ηδονές απ’ την χάρη του Χριστού. 

χωρίς γνώση αποκτάς αυτό που σου επιτρέπεται εύκολα.."

«Κάτοικε των ουρανών μαζί με τον Θεό Χριστό, κράτα την αρχή, κοίτα τα πάντα απ’ τον ουρανό. Η απλότητα και η καλοσύνη ας κατοικούν στο κορμί σας  ,να μην οργίζεσαι αναίτια με τον ταγμένο αδερφό σου ˙           

 θα λάβεις ότι έπραξες από Εκείνον. 

Αυτό αρέσει στον Χριστό, ν’ αναστήσει τους νεκρούς με τα σώματα τους, και αυτό διέταξε να γίνει,

αφού συμπληρωθούν έξι χιλιάδες χρόνια και έρθει το τέλος του κόσμου.  Στο μεταξύ αλλάζει ο ουρανός μ’ αλλαγμένη τροχιά.           Οι ασεβείς καίγονται τότε απ’ την θεϊκή φλόγα. 

φλέγεται η δημιουργία στενάζοντας απ’ την οργή του Θεού. Οι άξιοι όμως και οι γεννημένοι από λαμπρό σπέρμα

και οι ένδοξοι άντρες, αφού νικήθηκε ο Αντίχριστος, ξαναζούν και πάλι μ’ εντολή του Θεού,          

 για χίλια χρόνια, για να υπηρετήσουν τους αγίους και τον Ύψιστο, υπό ζυγό, ώστε να φέρουν τα επιτήδεια, να κριθούν και πάλι, όταν θα τελειώσει η Βασιλεία. 

Αυτοί που αρνήθηκαν τον Θεό, όταν συμπληρωθεί η χιλιετία, θα χαθούν απ’ την φωτιά, θα λιώσουν μαζί με τα βουνά.           Στα μνήματα και στους τάφους θα επανέλθει η σάρκα.

Βυθίζονται στην κόλαση και παραδίδονται στην τιμωρία.

Δείχνονται και διαβάζονται σ’ εκείνους οι πράξεις τους απ’ τον ουρανό.»