Ο κόσμος των ήχων...
Τις τελευταίες δεκαετίες οι ειδικοί στον τομέα της υποβρυχίου ακουστικής χρησιμοποιούν το λεγόμενο σύστημα «σονάρ ή ηχοβόλιση», για να προσδιοριστεί η θέση αντικειμένων και η διαμόρφωση της επιφάνειας των βυθών της θάλασσας. Αυτό το σύστημα βασίζεται στα υπερηχητικά κύματα, δηλαδή στα κύματα που παράγουν οι υπέρηχοι.
Πιο συγκεκριμένα: Όταν ένα σώμα υποστεί παλμική δόνηση, παράγει ήχο. Ο αριθμός των δονήσεων σ’ ένα δευτερόλεπτο ονομάζεται συχνότητα. Και όταν η συχνότητα είναι υψηλή, τότε μιλάμε για υπερήχους, οι οποίοι δεν ακούγονται από το ανθρώπινο αυτί, όταν ξεπερνούν τις 20.000(!) δονήσεις στο δευτερόλεπτο. Οι επιστήμονες λοιπόν χρησιμοποιώντας τη μέθοδο εκπομπής υπερηχητικών κυμάτων και μελετώντας το χρόνο και το είδος της ανακλάσεώς τους, ανιχνεύουν στους βυθούς τα υπάρχοντα υποβρύχια, ναυάγια, ψάρια, κοράλλια, υφάλους κλπ.
Αλλά στην περίπτωση αυτή πάλι την προτεραιότητα έχει η φύση. Έτσι βλέπουμε τα χαριτωμένα δελφίνια να χρησιμοποιούν την ίδια μέθοδο των υπερηχητικών κυμάτων. Εκπέμπουν μια σειρά από πολύ ψηλές κραυγές, που είναι υπερηχητικά κύματα με συχνότητα 200.000! δονήσεις το δευτερόλεπτο για σκοπό ανιχνεύσεως και προσανατολισμού. Οι κραυγές αυτές είναι άπιαστες από το ανθρώπινο αυτί, καταγράφονται όμως από ειδικές ανιχνευτικές συσκευές, οι οποίες μετατρέπουν τους υπερήχους σε ήχους.
Κάποιες φωνές... μέσα στη νύχτα:
Αυτό που θαυμάζουμε στο δελφίνι, το συναντούμε και στη νυχτερίδα, η οποία παρ’ όλη την ασθενική της όραση πετάει άνετα στη βαθιά νύχτα και πιάνει πολυάριθμα έντομα, χωρίς ποτέ να σκοντάψει σε κολώνες, σύρματα, κλαδιά ή τοίχους. Η νυχτερίδα έχει εφοδιασθεί με συσκευή, που λειτουργεί όπως το ραντάρ. Εκπέμπονται δηλαδή υπερηχητικά κύματα από το λάρυγγά της, διοχετεύονται προς τα έξω, ανακλώνται, συλλαμβάνονται από τα αυτιά της και φυσικά από τον εγκέφαλο. Τέλειο ραντάρ κατασκευασμένο σε τόσο ασύλληπτα μικροσκοπική διάσταση!
Το πιο συγκλονιστικό: «Ο μηχανισμός τους, αναφέρει ο Γάλλος επιστήμονας Ζαν Μοντορσιέ, είναι πολύ τελειότερος από τα καλύτερα ραντάρ μας. Τα σήματα της νυχτερίδας διανύουν 30 χιλιόμετρα, ενώ τα δικά μας μόλις τα προσεγγίζουν στο ίδιο χρονικό διάστημα (1975).
Κρυφά μηνύματα...
Η νυχτερίδα χρησιμοποιεί τη γλώσσα της, για να διαμορφώνει ήχους. Μερικές νυχτερίδες παράγουν ήχους με ρυθμό 800, 1000 ή 1200 κλικ (συχνότητα) το δευτερόλεπτο!
Από την 5η κιόλας μέρα της Δημιουργίας- όταν δημιουργήθηκαν τα πτηνά και τα άλλα ζώα- οι νυχτερίδες χρησιμοποιούν υπερήχους για να «βλέπουν» στο σκοτάδι. Μπορούν να αποφύγουν και τον ιστό μιας αράχνης, ακόμα και αν τους κλείσει κανείς τα μάτια. Αν όμως τους κλείσει τα αυτιά, οι νυχτερίδες θα αρχίσουν να προσκρούουν ακόμα και σε ογκώδη αντικείμενα που θα τύχουν στο δρόμο τους.
Η νυχτερίδα εκπέμπει μια λεπτή δέσμη υπερήχων που, όταν κτυπάνε σε διάφορα σώματα, αντανακλώνται και συλλέγονται από το αυτί της.
Από τον περασμένο αιώνα, οι φυσικοί άρχισαν να ασχολούνται με τους ήχους και τους υπερήχους. Στην αρχή του αιώνα μας, οι υπέρηχοι χρησιμοποιήθηκαν για πρακτικούς σκοπούς. Για τι άλλο; Για να σκοτώνουμε τον συνάνθρωπό μας με λίγο πιο επιστημονικό τρόπο. Με το όνομα «Σόναρ» χρησιμοποιήθηκαν κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μηχανήματα υπερηχοβολιστικής για την ανίχνευση υποβρυχίων. Σήμερα οι υπέρηχοι χρησιμοποιούνται στην Ιατρική ως διαγνωστικό μέσο μεγάλης ακριβείας.
Μια και μιλήσαμε για υπερήχους, ας σημειώσουμε την επίθεση ποντικών εναντίον κομπιούτερ. Στα μεγάλα κτίρια όπου στεγάζονται ηλεκτρονικοί υπολογιστές (Τόκιο της Ιαπωνίας) έκαναν εισβολή στα εύθραυστα ηλεκτρονικά κυκλώματα σμήνη ποντικών με συνέπεια να επιφέρουν δυσλειτουργία και βλάβες. Τα τρωκτικά αυτά δεν πήγαν βέβαια για εξεύρεση τροφής, τα τράβηξαν οι υπέρηχοι που εκπέμπονται από τα μηχανήματα δημιουργώντας έτσι σ\ αυτά την εντύπωση, ότι κάποιοι συνάδελφοί τους βρίσκονται ήδη επί τόπου.
Μπροστά σ’ αυτό το απρόσμενο εμπόδιο, οι τεχνολόγοι επινόησαν αντεπίθεση μέσω μιας τρομερής παγίδας που κατασκεύασε η μεγαλύτερη εταιρεία καταπολέμησης ποντικών στην Ιαπωνία: Η παγίδα αυτή εκπέμπει έντονου υπέρηχους που παρασύρουν τους ποντικούς στην είσοδο του μηχανήματος, εκεί δημιουργείται ένα κενό που απορροφάει τα μικρά αυτά ζώα σ’ ένα θάλαμο, όπου δηλητηριάζονται, απολυμαίνονται και πακετάρονται για τα σκουπίδια!
Εξάλλου υπάρχουν πελώρια σπήλαια, στα οποία ζουν εκατομμύρια νυχτερίδες, και παρά ταύτα η κάθε μια ξεχωρίζει τις δικές της υπερηχητικές εκπομπές, διότι έχει δικό της μήκος κύματος, ώστε να μη μπερδεύεται το δικό της ραντάρ με εκείνο των άλλων! Οι τεχνικοί από την περίπτωση της νυχτερίδας, επινόησαν και κατασκεύασαν ακουστικές συσκευές χρήσιμες για τους τυφλούς. Έτσι το λευκό μπαστούνι των τυφλών, αντικαθίσταται με συσκευή, η οποία εξαποστέλλει υπερηχητικά κύματα στα αντικείμενα που βρίσκονται στο δρόμο. Αυτά ανακλώνται, μετατρέπονται σε ακουστό ήχο, και έτσι πληροφορείται ο τυφλός σε ποια απόσταση βρίσκεται το εμπόδιο. Και από αυτή την πλευρά βλέπουμε, ότι προηγείται χρονικά ή σοφία του Δημιουργού από την επιστημονική σοφία του σύγχρονου ανθρώπου.
Βολταϊκή στήλη ισχυρής εντάσεως υπάρχει και στη ηλεκτρικό γατόψαρο, που έχει την ικανότητα να δώσει ρεύμα με τάση 300 βολτ! Όποιος ψαράς το αγγίξει πάει χαμένος, γι’ αυτό πριν το πιάσει, ελέγχει εάν είναι νεκρό. Ένα είδος σαλαχιού η κυματοειδής νάρκη έχει στο κεφάλι όργανα, που μπορούν να κάνουν ηλεκτρικές εκκενώσεις από 45 έως 220 βολτ! Μ’ αυτόν τον τρόπο θανατώνει τα υποψήφια θύματά της.
Αυτό συμβαίνει, διότι το ρεύμα παράγεται από ηλεκτρικές συστοιχίες, για την ακρίβεια από βολταϊκά κύτταρα. Κάθε συστοιχία έχει ένα ατομικό ηλεκτροχημικό κύτταρο, που παράγει ένα κλάσμα του βολτ. Αλλά όταν χιλιάδες απ’ αυτά και καμιά φορά εκατομμύρια, συνδέονται σε σειρά, το αποτέλεσμα είναι μια φυσική ηλεκτρική μπαταρία.
Άλλο γιγάντιο ψάρι του ωκεανού (Ηλιόψαρο) έχει μέγεθος τετράγωνο (3½ Χ 3½) μέτρα, ζυγίζει πάνω από 900 κιλά και γεννά κάθε φορά γύρω στα 300 εκατομμύρια αυγά! Άλλο ψάρι με φωτεινές κεραίες επενεργεί σαν δαυλός με δύο φώτα και προσελκύει έτσι τη λεία του.
Ακόμα υπάρχουν μαχητικά είδη ψαριών που διεκδικούν για τον εαυτό τους μια τοποθεσία: εφορμούν εναντίον του παρείσακτου και τον πολεμούν χωρίς να τον αγγίζουν. Στην πραγματικότητα ο μαχητής κατευθύνει ηλεκτρικούς σπινθήρες ή κύματα νερού στην ευαίσθητη πλευρική ζώνη του εχθρού, στην οποία οι κρούσεις είναι εξαιρετικά επώδυνες.
Στην περιοχή των Φιλιππίνων όπου το βάθος της θάλασσας φθάνει τα 10.800 μέτρα, υπάρχει αιώνιο σκοτάδι, το οποίο αντιμετωπίζεται επιτυχώς από τα βαθύβια ψάρια από την αρχή της δημιουργίας με παρόμοιες ηλεκτρικές εκπομπές.
Ορισμένα ψάρια «βλέπουν» και με το δέρμα. Έχουν μάτια στο δέρμα τους. Ακόμα πιο εκπληκτικό, υπάρχουν πουλιά, μ’ ένα «μάτι» βαθιά μέσα στον εγκέφαλό τους. Δεν πρόκειται φυσικά, για πραγματικά μάτια, αλλά μπορούν να ανιχνεύσουν το φως χάρις στην ίδια χημική ουσία, που χρησιμοποιεί και το πραγματικό μάτι τη ροδοψίνη.
Η ανακάλυψη έγινε στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, όπου παρατήρησαν ότι ένα ψάρι που άλλαζε χρώματα ανάλογα με το φως, εξακολουθούσε να αλλάζει χρώμα ακόμα και νεκρό με βγαλμένο το κεφάλι. Οι ερευνητές συμπέραναν, ότι τα πραγματικά μάτια δεν έχουν καμιά ανάμιξη σ’ αυτή την αντίδραση και τελικά ανακάλυψαν τη ροδοψίνη μέσα στο δέρμα του ψαριού. Η ίδια ουσία βρέθηκε και στον εγκέφαλο ορισμένων πουλιών.
Το ψάρι «φωτοβλέφαρο» στην Ερυθρά θάλασσα, κάτω από το μάτι του διαθέτει ένα όργανο, που περιέχει συμβιούντα φωσφορίζοντα βακτήρια. Ανοιγοκλείνει όποτε θέλει το βλέφαρό του και φωτίζει το γύρω του υπάρχον νερό.
Τα ζώα της νύχτας
Είναι ανεπανάληπτο φαινόμενο, να βρεθεί κανείς μια ανοιξιάτικη βραδιά στα νησιά του Ιονίου ή στην Ήπειρο, οπότε θα εντυπωσιασθεί από το φαινόμενο της παρουσίας μεγάλου αριθμού πυγολαμπίδων.
Οι πυγολαμπίδες που ζουν σε υγρές περιοχές, εκπέμπουν το φως από το πίσω μέρος του σώματός τους. Επειδή δεν μπορούν να κυκλοφορούν με μειωμένη υγρασία στην ατμόσφαιρα, είναι αναγκασμένες ν’ αναζητήσουν το ταίρι τους τη νύχτα, που η υγρασία είναι υψηλότερη από ό,τι την ημέρα. Τα ζώα της νύχτας πρέπει να διαθέτουν πρόσθετους μηχανισμούς αναγνώρισης του άλλου φύλου. Οι πυγολαμπίδες έλυσαν το πρόβλημα με το φως που εκπέμπουν. Το αρσενικό «αναγνωρίζει» το θηλυκό με τον ειδικό κώδικα με τον οποίο αναβοσβήνει το φως που εκπέμπει. («Βήμα» 1/7/84)
Η παρουσία κωδικών αναγνώρισης είναι απαραίτητη αναγκαιότητα στα ζώα της νύχτας που τα δύο φύλα δεν έχουν άμεση οπτική επικοινωνία. Έτσι τα νυχτόβια πουλιά, όπως οι κουκουβάγιες, βγάζουν κατάλληλες κραυγές. Παρόμοιο μηχανισμό αναγνώρισης, για ζευγάρωμα με κραυγές, έχουν και τα βατράχια.
Εάν τη νύχτα κάτω από ένα φως, που είναι συγκεντρωμένες πεταλούδες φωνάξουμε δυνατά, παρατηρούμε ότι εξακολουθούν να πετάνε ανενόχλητες. Αν όμως στην ίδια θέση χτυπήσουνε τα κλειδιά μας ή στρίψουμε το φελλό μιας μποτίλιας με βρεγμένο στόμιο θα δούμε ότι πανικοβάλλονται κι εξαφανίζονται. Τα κλειδιά που χτυπούν και ο φελλός που στρίβει, εκπέμπουν υπέρηχους. Οι πεταλούδες τους «ακούνε» και απομακρύνονται γιατί τους παράγουν και οι νυχτερίδες που τις τρώνε.
Η συνύπαρξη των πεταλούδων με τις νυχτερίδες επέτρεψε και στα δυο είδη ν’ αναπτύξουν προσαρμογές. Έτσι, μόλις οι πεταλούδες αντιληφθούν από μακριά υπερήχους, κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που οι υπέρηχοι έρχονται. Όταν πάλι «ακούσουν» ότι έρχονται από πολύ κοντά, στρίβουν απότομα και πετούν προς το έδαφος. Μ’ αυτό τον αμυντικό μηχανισμό δημιουργούν πρόβλημα στις νυχτερίδες, γιατί με το σύστημα ραντάρ που διαθέτουν οι νυχτερίδες διαπιστώνουν, ότι υπάρχει εμπόδιο, δηλαδή αντιλαμβάνονται ότι το έδαφος είναι κοντά και δεν προλαβαίνουν να το αποφύγουν, οπότε απομακρύνονται.
Οι ερευνητές αδυνατούν να εξηγήσουν, πώς τα έμβια όντα παράγουν το ψυχρό φως τους. Στη συνήθη λάμπα πυρακτώσεως δαπανώνται περίπου το ήμισυ της ενέργειας ως θερμότητα. Αντίθετα στα φωτοπαραγωγά όργανα του ζωικού κόσμου η αποδοτικότητα παραγωγής ψυχρού φωτός είναι εκπληκτικά υψηλή και σχεδόν πλησιάζει το 100%.
Είναι αλήθεια πως τα φίδια δεν είναι συμπαθητικά πλάσματα, όμως είναι εφοδιασμένα με αξιοθαύμαστα όργανα. Διακρίνονται για το πλήθος των σπονδύλων, οι οποίοι κάποτε φθάνουν να είναι 300! Είναι ζωοτόκα και ωοτόκα. Ορισμένα φίδια όπως π.χ. ο κροταλίας ανακαλύπτει την παρουσία ζώων με τα «υπέρυθρα» μάτια του. Με την καθοδήγηση αυτών συλλαμβάνει τη λεία του εκ του ασφαλούς ακόμα και μέσα σε πυκνό σκοτάδι.
Έχουν τόσο πολύ ευαίσθητα όργανα, που μπορούν να δουν μέσα στο σκοτάδι ένα ποντικό σε απόσταση μερικών μέτρων, και σε χρόνο μικρότερο από ένα δευτερόλεπτο.
Στα αρπακτικά ζώα όπως η κουκουβάγια, το γεράκι, η αλεπού, ο λύκος, υπάρχουν μάτια που πρέπει να υπολογίζουν τις αποστάσεις με ακρίβεια και γι’ αυτό είναι μπροστά με σκοπό τη μεγιστοποίηση της αντίληψης του βάθους. Ενώ τα μάτια των φυτοφάγων ζώων (ποντίκια, λαγοί, ελάφια), που πρέπει να ανακαλύπτουν την παρουσία των αρπακτικών, για να τ’ αποφεύγουν, είναι τοποθετημένα στις δυο πλευρές του κεφαλιού για να μεγαλώσουν το οπτικό τους πεδίο. Κι’ εδώ ανταποκρίνεται το λαϊκό ρητό: «Άλλα τα μάτια του λαγού κι’ άλλα της κουκουβάγιας». Τυχαία λοιπόν κι αυτά;
Το αίνιγμα της μεταμόρφωσης
Μεταμόρφωση είναι η επαναστατική και συνήθως απότομη αλλαγή μορφής που υφίστανται ιδίως τα έντομα, όταν φθάσουν στην ωριμότητα. Πώς εξηγείται το γεγονός, ότι το ίδιο ζώο παρουσιάζεται κατά την εξέλιξή του άλλοτε με τη μορφή μιας κάμπιας και άλλοτε με τη μορφή μιας χρυσαλλίδας; Ύστερα από πειράματα βρήκαν, ότι στην περιοχή του εγκεφάλου υπάρχουν κάτι περίεργα νευρικά κύτταρα τα οποία παράγουν μια ειδική ορμόνη, που είναι υπεύθυνη για τη μεταμόρφωση.
Παραδείγματα μεταμόρφωσης υπάρχουν σε πολλά έντομα. Οι μεταμορφώσεις του αυγού σε κάμπια, κατόπιν σε κουκούλι κι έπειτα σε χρυσαλλίδα, είναι οι ενδιάμεσες μορφές μεταξύ του γονιμοποιηθέντος ωαρίου και του τέλειου εντόμου. Έτσι ο γνωστός μεταξοσκώληκας ο οποίος μας δίνει το πολύτιμο μετάξι, περνάει από 4 μεταμορφώσεις και 4 αποδερματώσεις. Από το αυγό του, που ζυγίζει μόλις μισό έως ένα χιλιοστό του γραμμαρίου, προέρχεται η κάμπια, η οποία τρέφεται με φύλλα μουριάς και μεγαλώνοντας σχηματίζει το κουκούλι μέσα σε τρεις μέρες. Εκεί μέσα κλεισμένη μεταμορφώνεται σε χρυσαλλίδα, η οποία στη συνέχεια τρυπάει το κουκούλι και μετασχηματίζεται σε ψυχή δηλαδή τέλειο έντομο και προχωράει στη σύζευξη για τη διαιώνιση του είδους. Γεννά 400-500 αυγά, οπότε ξαναρχίζει ο βιολογικός κύκλος που προαναφέρθηκε.
Το μετάξινο νήμα εκκρίνεται από το μεταξοσκώληκα σε υγρή κατάσταση και στερεοποιείται αμέσως, όταν έρθει σε επαφή με τον αέρα. Με το νήμα αυτό ο μεταξοσκώληκας παρασκευάζει το κουκούλι (βομβύκιο) συμπαγές και συνεκτικό. Το νήμα του είναι συνεχές χωρίς διακοπές, μήκους από 200 μέχρι 1200 μέτρα σε μικρές αναδιπλώσεις, που έχουν το σχήμα 8 και κατά αλλεπάλληλα στρώματα.
Με τη γνωστή μας μέλισσα θα ασχοληθούμε κάπως εκτενέστερα γιατί το αξίζει. Σ’ αυτό το θαυμαστό έντομο βρίσκει κτυπητή επαλήθευση το λατινικό απόφθεγμα: «Μέγιστος στα ελάχιστα γίνεται ο Θεός!».
Η μέλισσα έγινε για τα λουλούδια, όπως ακριβώς το γάντι έγινε για το ανθρώπινο χέρι. Το ένα, είναι για το άλλο. Το κάθε είδος στο κατάλληλο γι’ αυτό περιβάλλον και το καθένα ανταποκρινόμενο στο σύνολο.
Μπορούν τυφλές δυνάμεις να φέρουν ένα τέτοιο σκόπιμο αποτέλεσμα; Με ποια θαυμάσια τύχη έφθασαν, ώστε φυτά και μέλισσες δια μιας να γίνουν το ένα για το άλλο;
Χωρίς να έχει διδαχτεί ανώτερα μαθηματικά, με το εξάγωνο σχήμα της κηρήθρας που κατασκευάζει, εξοικονομεί χώρο, που και περισσότερο μέλι χωράει και λιγότερο τόπο απαιτεί. Έτσι χωρίς λογάριθμους η μέλισσα αποφεύγει το λάθος, που ο σοφός Ρεωμήρος με όλη του τη μαθηματική κατάρτιση έκαμε, όταν υπολόγισε, ότι οι αμβλείες γωνίες των 1090 και 26( αντί 1090 και 28) και οξείες των 700 και 34 (αντί 700 και 32) δίνουν τον περισσότερο χώρο.
Όσα οι επιστήμονες ανακάλυψαν κατόπιν περίπλοκων υπολογισμών και μόχθων, οι μέλισσες τα εφαρμόζουν αυτόματα, πριν την εμφάνιση της επιστήμης και από την αρχή της ύπαρξής τους. Σπουδαίο επίσης είναι, πως δεν κάνουν το παραμικρό λάθος. Είναι «αλάθητες». Και δε συνέβη ποτέ μια μέλισσα να υστερεί ή να υπερέχει από τις άλλες σε ικανότητα «μάθησης».
Επί πλέον, η μέλισσα διαθέτει ένα καταπληκτικό σύστημα όρασης και όσφρησης. Έχει 5 μάτια, τρία απλά και δύο σύνθετα. Το καθένα από τα σύνθετα έχει 6.300 μικρότερα μάτια, μάλιστα του κηφήνα αποτελείται από 13.090 ματίδια και το καθένα απ’ αυτά έχει ξεχωριστό οπτικό νεύρο, που καταλήγει στον εγκέφαλο. Έτσι κατορθώνει να βλέπει παντού και γύρω, προς όλες τις κατευθύνσεις. Προορισμός του κηφήνα είναι μόνο η διαιώνιση του είδους, γι’ αυτό μετά το γαμήλιο ταξίδι στον αέρα του πιο δυνατού κηφήνα με τη βασίλισσα, οι εργάτριες μέλισσες σκοτώνουν όλους τους υπόλοιπους κηφήνες γιατί δεν χρειάζονται πλέον. Η μέλισσα για να συμπληρώσει το φορτίο της από νέκταρ, χρειάζεται να επισκεφθεί 200 έως 300 λουλούδια. Στη συνέχεια με άλλα ειδικά όργανα, που διαθέτει, μετατρέπει το νέκταρ μέσα στην κυψέλη στα δυο γνωστά θαυμάσια προϊόντα το μέλι και το κερί.
Απίστευτος είναι και ο αριθμός των οσφρητικών οργάνων σ’ αυτό το θαυμαστό έντομο. Στον κηφήνα π.χ. υπάρχουν 37.800 οσφρητικά σωματίδια!
Επίσης κατά μήκος του σώματος της μέλισσας, βρίσκονται δύο κεντρικοί χυμογόνοι αδένες που καθένας απ’ αυτούς περιέχει 500 αδενίσκους. Αυτοί έχουν προορισμό να μετατρέπουν το νέκταρ στην έξοχη θρεπτική τροφή για τη βασίλισσα, τον γνωστό βασιλικό πολτό. Έχουμε δηλαδή, ένα μοναδικής τελειότητας χημείο!
Όταν η μέλισσα τρυγά ένα άνθος διαποτίζεται με την οσμή του άνθους που επισκέπτεται. Μ’ αυτό τον τρόπο, η συλλέκτρια όταν επιστρέφει στην κυψέλη δίνει δύο σαφέστατα μηνύματα στους συντρόφους της για τη φύση του λαφύρου, αλλά και για την απόσταση με διαφόρους τρόπους κίνησης και «χορούς».
Όταν η μέλισσα τρυγά ένα άνθος διαποτίζεται με την οσμή του άνθους που επισκέπτεται. Μ’ αυτό τον τρόπο, η συλλέκτρια όταν επιστρέφει στην κυψέλη δίνει δύο σαφέστατα μηνύματα στους συντρόφους της για τη φύση του λαφύρου, αλλά και για την απόσταση με διαφόρους τρόπους κίνησης και «χορούς».
Ανάλογα με το φυτό που επισκέπτεται η μέλισσα, συλλέγει 10.000 έως 28.000 κόκκους γύρης. Μια μέλισσα πρωταθλήτρια... στη συλλογή γύρεως από αγριοκαστανιά έφερε, 51.025 κόκκους γύρεως στις τρίχες της. Μία και μόνη κυψέλη μελισσών καταναλώνει σ’ ένα χρόνο για τροφή των κατοίκων της και των προνυμφών περίπου 40 κιλά γύρη και 100 κιλά μέλι, που αντιστοιχεί προς 200 κιλά νέκταρος. Επί πλέον πρέπει να σκεφθούμε, ότι ο μελισσοτρόφος θα τρυγήσει ποσότητα δέκα κιλά μελιού κατά κυψέλη και κεριού όχι ευκαταφρόνητη. Για να υπολογίσουμε τον αριθμό των λουλουδιών που χρειάζεται να συγκεντρωθούν αυτές οι ποσότητες θα φθάσουμε σε δεκάδες εκατομμυρίων. Αλλά κατά τους ίδιους υπολογισμούς, ένας αγρός με σινάπι εκτάσεως δέκα στρεμμάτων περιέχει 40 έως 50 εκατομμύρια άνθη που μπορούν να δώσουν στα έντομα 40 έως 50 κιλά γύρη και τουλάχιστον 70 κιλά μέλι σ’ ένα μήνα.
Οι διαφορετικοί χοροί αποτελούν για τις μέλισσες μια γλώσσα αλληλοσυνεννόησής τους και χρησιμεύουν στις εργάτριες να πληροφορούνται για την απόσταση, την κατεύθυνση, το είδος του άνθους, την οσμή μιας πηγής του νέκταρος.
Αλλά τα θαυμαστά χαρακτηριστικά γνωρίσματα συνεχίζονται. Η μέλισσα έχει δυο κεραίες και στην κάθε μια απ’ αυτές υπάρχουν 20.000 βαθουλώματα. Αυτά είναι τα αισθητήρια όργανα της ακοής, παρ’ ότι υπάρχουν ακόμα και άλλα αισθητήρια όργανα επάνω στο σώμα της, καθένα από τα οποία επικοινωνεί με τον εγκέφαλο ξεχωριστά! Και όλα αυτά τα λεπτεπίλεπτα όργανα, μαζί με την τεράστια διακλάδωση του νευρικού συστήματος, είναι τέλεια εντεταγμένα στο μικροσκοπικό σώμα της μέλισσας, που ζυγίζει μόλις ένα τέταρτο του γραμμαρίου!!
Η μέλισσα - βασίλισσα είναι αληθινά μια καταπληκτική σε γονιμότητα μητέρα - μηχανή. Γεννά σ’ όλη της τη ζωή 1.000.000 περίπου αυγά, που έχουν βάρος 165 γραμμάρια, δηλαδή 850-900 φορές από το βάρος της. Για να αντεπεξέλθει σ’ αυτή την αποστολή της, δηλαδή να παράγει στο 24ωρο 500 έως 3.000 αυγά χωρίς διακοπή από τον Φεβρουάριο μέχρι το Νοέμβρη έχει δίπλα της 10-15 μέλισσες «παραμάνες». Αυτές την ταίζουν συνεχώς με βασιλικό πολτό και την ακολουθούν σε κάθε κηρήθρα αδειανή, στην οποία η βασίλισσα αποθέτει από ένα αυγό.
Μετά την εκκόλαψη του αυγού, οι εργάτριες μέλισσες φροντίζουν για τη διατροφή των εκκολαπτόμενων. Πρέπει να σημειωθεί, ότι μέσα σ’ αυτήν την κοινωνία των μελισσών, όλες οι εργασίες είναι άρτια οργανωμένες και κατανεμημένες σε ομάδες. Έτσι, υπάρχουν μέλισσες: ανιχνεύτριες τροφής, καθαρίστριες κελιών, παραμάνες ή σιτίστριες, αποθηκάριοι, φρουροί, αερίστριες, αγγελιοφόροι, συλλέκτριες του νέκταρος, της γύρεως και του μελιού, άλλες ασχολούνται στις εξωτερικές και άλλες στις εσωτερικές δουλειές, ώστε να νομίζει κανείς, ότι είναι προικισμένες με «λογική και σοφία».
Στα λεγόμενα κοινωνικά έντομα ανήκουν ιδιαίτερα οι μέλισσες τα μυρμήγκια, οι τερμίτες, οι σφήκες που σχηματίζουν τέτοια περίτεχνη πολιτεία, ώστε ο προσεκτικός παρατηρητής να στέκεται κατάπληκτος , όταν βλέπει την αυστηρή οργάνωση και αλύγιστη δραστηριότητά τους.
Σε τι διαφέρουν τα κοινωνικά έντομα από τα άλλα; Στο ότι συνεργάζονται για οικοδομικά έργα και έργα κοινής ωφέλειας. Οι μισές μέλισσες είναι συλλέκτριες. Οι υπόλοιπες εκτελούν ποικίλης μορφής εργασίες. Κάθε μια μέλισσα κάνει 2 έως 5 ταξίδια την ημέρα και κάθε φορά στην κυψέλη φέρνει μερικά χιλιοστά του γραμμαρίου φορτίο. Η κυψέλη έχει ανάγκη 200 κιλά νέκταρος και 40 κιλά γύρεως το χρόνο και όλο αυτό το υλικό συλλέγεται μόριο προς μόριο από τους νεκταρίους αδένες των ανθέων ή κόκκος προς κόκκο από τους ανθήρες που παράγουν τη γύρη. Οι τεράστιες αυτές προμήθειες είναι απαραίτητες για την κυψέλη, γιατί η βασίλισσα γεννά χιλιάδες αυγά το 24ωρο όπως προαναφέραμε και μέρα- νύχτα εκκολάπτονται πολυάριθμες μέλισσες κατά λεπτό, ενόσω διαρκεί η μελισσοκομική περίοδος.
Το κάθε αυγό που γεννά η βασίλισσα μετασχηματίζεται σ’ ένα σκουληκάκι και στο μικρό διάστημα των 3 ημερών, που τρέφεται από τις «παραμάνες» με βασιλικό χυλό, παρατηρείται ένα σωστό θαύμα. Απ’ αυτό το αυγό που είναι ένα μικροσκοπικό κύτταρο, σχηματίζονται εκατομμύρια κύτταρα που ενώνονται μεταξύ τους. Το βάρος του αυγού προοδευτικά δεκαπλασιάζεται, εκατονταπλασιάζεται, χιλιοπλασιάζεται!
Στο μεταξύ, μέσα στο κάθε κελί με τις διαδοχικές μεταμορφώσεις (αυγό- σκουλήκι- ψυχή- τέλειο έντομο) επιτελείται μια θαυμαστή διαδικασία και μέσα σε 21 μέρες, μια νέα μέλισσα γίνεται μέλος της οικογένειας της κυψέλης.
Έρχεται όμως καιρός, που ο συνωστισμός μέσα στην κυψέλη είναι μεγάλος, γιατί ο πληθυσμός των μελισσών έχει σημαντικά αυξηθεί. Και τότε γίνεται κάτι εξ ίσου θαυμαστό!
Δέκα έως τριάντα χιλιάδες μέλισσες με την υπάρχουσα βασίλισσα αποχωρούν από την κυψέλη - είναι η λεγόμενη σμηνουργία - για να εγκατασταθούν κάπου αλλού, σε άλλη κατοικία. Προηγουμένως όμως έλαβαν πρόνοια για να ετοιμασθεί(!) και να υπάρχει νέα βασίλισσα στο σμήνος που άφησαν.
Αλλά πώς και ποιος κατευθύνει τις «λογικές» αυτές διαδικασίες για τις οποίες θα μπορούσαν να γραφούν βιβλία ολόκληρα;
Είναι γνωστό ότι οι μέλισσες διαθέτουν κάποιο μέσο για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Μόλις μία απ’ αυτές ανακαλύψει, ότι υπάρχει κάπου νέκταρ και γύρης ύστερα από λίγο, εκατοντάδες από τους συντρόφους της ίδιας κυψέλης πέφτουν πάνω στο λάφυρο. Η πρώτη διεμήνυσε την ανακάλυψη στο σπίτι της.
Το δηλητήριο της μέλισσας από παλιά θεωρείται πολύτιμο θεραπευτικό μέσο της ρευματοειδούς αρθρίτιδας. Σε μερικά θεραπευτικά κέντρα χρησιμοποιείται αυτούσιο.
Τα συστατικά του είναι 88% νερό και το υπόλοιπο 12%είναι πάνω από 35 πολύπλοκες χημικές ουσίες!
Κάθε έντομο περικλείει μέσα του δηλητήριο περίπου ένα χιλιοστό του γραμμαρίου. Εν τούτοις σε μερικά άτομα αποβαίνει θανατηφόρο. Αναφέρθηκε περίπτωση ενός τριαντατετράχρονου άνδρα που δέχθηκε 2.243 τσιμπήματα μελισσών μέσα σε τεσσερισήμισι ώρες και ... επέζησε.
Αλλά δεν είναι μόνο οι μέλισσες που φανερώνονται σαν «μαθηματικά κεφάλια». Και ο αετός έλυσε εξ ίσου δύσκολο, μα και ενδιαφέρον για τη ζωή του πρόβλημα. Το 1696 ο μεγάλος μαθηματικός Μπερνουγί πρότεινε στους σοφούς συναδέλφους του ένα δύσκολο πρόβλημα.: το πρόβλημα της βραχυστοχρονίου καμπύλης, που απασχόλησε και τον Γαλιλαίο. Δηλαδή το πρόβλημα ήταν, να ορισθεί η γραμμή την οποία θα έπρεπε να ακολουθήσει ένα σώμα, που θα έπεφτε στη γη, για να κατέβει το ταχύτερο. Επειδή θα έπρεπε να κατέβει στο μικρότερο χρονικό διάστημα, ονομάσθηκε βραχυστοχρόνιος η τροχιά αυτή. Όπως καθένας μας θα φανταζόταν, η γραμμή αυτή δεν είναι μία ευθεία, αλλά... μία καμπύλη την οποία ονόμασαν κυκλοειδή, γιατί καθώς κατέρχεται το σώμα στη γη θα πρέπει να διαγράφει κύκλους. Τρεις μεγάλοι μαθηματικοί, οι Νεύτων, Λεϊβνίτιος και Μπερνουγί με διαφορετική μέθοδο ο καθένας έλυσαν το πρόβλημα, όπως εκτίθεται πιο πάνω: Η γραμμή δεν θα είναι ευθεία! Αυτήν ακριβώς την καμπύλη επί αιώνες ακολουθεί ο αετός, όταν με ορμή και ταχύτητα αστραπής εφορμά από τους αιθέρες κατά των θυμάτων του.
Μα ποιος δίδαξε στη μέλισσα και τον αετό τη λύση τόσων δύσκολων προβλημάτων;
Μέλισσες και επιστημονικά προγράμματα...
Η μέλισσα έχει ακόμα μοναδικές ανιχνευτικές ικανότητες και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανακάλυψη μεταλλευμάτων, την ανίχνευση της ρύπανσης του περιβάλλοντος και την καλλιεργητική αξιολόγηση της γης, σύμφωνα με έκθεση Βρετανών επιστημόνων.
Η έρευνα αυτή δείχνει, ότι η γύρης που κουβαλούν οι μέλισσες περιέχει ίχνη από ορυκτά, τα οποία μπορούν να φανερώσουν τη φύση τους εδάφους στο οποίο έχει μεγαλώσει το φυτό - δότης.
Ειδικές συσκευές μέσα στις κυψέλες παίρνουν από τις μέλισσες τη γύρη στην οποία ανιχνεύεται η παρουσία μιας μεγάλης ποικιλίας μετάλλων, στα οποία περιλαμβάνεται ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος, ο χαλκός, το αλουμίνιο, το τιτάνιο, το κοβάλτιο, το ασβέστιο και το πυρίτιο ακόμα θα μπορούσε να καθορίζεται και η δυνατότητα της περιοχής σαν καλλιεργήσιμης γης.
Οι επιστήμονες πιστεύουν, ότι οι μέλισσες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επισκόπηση οποιασδήποτε περιοχής, ακόμα και σημείων όπου ο άνθρωπος δύσκολα μπορεί να φθάσει. Γι’ αυτό προτείνουν όπου δεν υπάρχουν δρόμοι οι κυψέλες να τοποθετούνται με ελικόπτερο.
Βλέπουμε τη μέλισσα και λέμε τι σοφό έντομο που είναι! «Η εξυπνάδα και νοημοσύνη» της μέλισσας δεν είναι δικά της «έλλογα» χαρίσματα. Παρατηρείστε, όταν μπει σε δωμάτιο μέσα από μισόκλειστο παράθυρο, πόσο βασανίζεται και πασχίζει να βγει από το διαφανές τζάμι! Ύστερα από πολλά φτερουγίσματα και κτυπήματα επάνω στο τζάμι, σκουντουφλώντας εδώ κι’ εκεί, ύστερα από αγωνιώδεις προσπάθειες, κατορθώνει να ξεφύγει τυχαία στον ελεύθερο αέρα από την ανοικτή ρωγμή του παραθύρου. Όμως η «σοφία» δεν είναι δική της. Ό,τι κάνει είναι αποτέλεσμα ενστίκτου. Είναι σαν την αριθμομηχανή, όπου η σοφία βρίσκεται έξω από τη μηχανή- δηλαδή στον άνθρωπο, που την ανακάλυψε και την έφτιαξε. Είναι σαν τους πυραύλους, που έχουν μέσα τους το μηχανισμό, που τους κατευθύνει. Είναι ακόμα σαν τις πλάκες του γραμμοφώνου, που μας δίνουν θαυμάσια μουσική χωρίς οι ίδιες να ξέρουν τι είναι. Ο νους μας πάει αυτόματα στον παραγωγό τους. Έτσι και η φύση, σαν μια μεγάλη πλάκα γραμμοφώνου, μας στέλνει στην Πάνσοφη Διάνοια.
Και ενώ μένουμε άφωνοι από θαυμασμό εμπρός στην υποδειγματική τάξη και οργάνωση της ζωής αυτού του μικρού εντόμου, έντονα αναπηδούν από μέσα μας ερωτήματα:
Πώς εξηγούνται όλα αυτά;
Ποιος και πώς οργάνωσε αυτές τις «λογικές» διαδικασίες που σφραγίζουν με τόση τελειότητα ένα ασήμαντο πλάσμα;
Εντυπωσιακή είναι η περίπτωση του σύκου. Μέσα στο σκληρό περίβλημά του βρίσκονται πολλοί σπόροι, οι αρσενικοί και χωριστά οι θηλυκοί. Τα άγρια σύκα περικλείουν τους θηλυκούς, ενώ στην κορυφή τους υπάρχουν οι αρσενικοί. Απεναντίας τα ήμερα σύκα - δηλαδή αυτά που τρώμε - έχουν μόνο θηλυκούς σπόρους. Πώς λοιπόν γίνεται η επικονίαση στα ήμερα σύκα, αφού από παντού είναι τα σύκα κλειστά; Ένα έντομο μικρό είναι προορισμένο, να μεταφέρει τη γύρη στα θηλυκά. Είναι ο Ψην της συκιάς. Εάν έλειπε από τη φύση αυτό, θα υπήρχαν μόνο άγρια σύκα τα οποία δεν τρώγονται. Γίνονται τόσοι περίπλοκοι συνδυασμοί - μηχανισμοί - σκοπιμότητες μεταξύ αυτού του εντόμου και των ανθέων των σύκων, ώστε και το έντομο να πολλαπλασιάζεται και τα άγρια σύκα μέσω μιας θαυμαστής και περίεργης επικονίασης να προσφέρονται στη μετατροπή σε ήμερα σύκα, έτσι που να μένει κατάπληκτος ο ερευνητής αυτής της διεργασίας.
Ο αναγνώστης που θα ήθελε να μάθει ας ρωτήσει ένα γεωπόνο, γιατί η έκθεση αυτού του εξαίσιου γεγονότος εδώ, θα απασχολούσε αρκετό χώρο.
Ποιος λοιπόν μπορεί να πει ότι όλα αυτά γίνονται τυχαία, συνεχώς κι ότι δεν υπάρχει ένα σκόπιμο σχέδιο, που ρυθμίζει κάθε λεπτομέρεια της ζωής;!
Τα έντομα «οι μυστικοί μας φίλοι» και τα άνθη μιλούν με το δικό τους τρόπο, για τις μοναδικές ικανότητες και εμπνεύσεις του Μεγάλου Καλλιτέχνη του κόσμου.
