ΤΥΧΗ Ή ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ;

Τα ζώα της νύχτας

Είναι ανεπανάληπτο φαινόμενο, να βρεθεί κανείς μια ανοιξιάτικη βραδιά στα νησιά του Ιονίου ή στην Ήπειρο, οπότε θα εντυπωσιασθεί από το φαινόμενο της παρουσίας μεγάλου αριθμού πυγολαμπίδων.

Οι πυγολαμπίδες που ζουν σε υγρές περιοχές, εκπέμπουν το φως από το πίσω μέρος του σώματός τους. Επειδή δεν μπορούν να κυκλοφορούν με μειωμένη υγρασία στην ατμόσφαιρα, είναι αναγκασμένες ν’ αναζητήσουν το ταίρι τους τη νύχτα, που η υγρασία είναι υψηλότερη από ό,τι την ημέρα. Τα ζώα της νύχτας πρέπει να διαθέτουν πρόσθετους μηχανισμούς αναγνώρισης του άλλου φύλου. Οι πυγολαμπίδες έλυσαν το πρόβλημα με το φως που εκπέμπουν. Το αρσενικό «αναγνωρίζει» το θηλυκό με τον ειδικό κώδικα με τον οποίο αναβοσβήνει το φως που εκπέμπει. («Βήμα» 1/7/84)

Η παρουσία κωδικών αναγνώρισης είναι απαραίτητη αναγκαιότητα στα ζώα της νύχτας που τα δύο φύλα δεν έχουν άμεση οπτική επικοινωνία. Έτσι τα νυχτόβια πουλιά, όπως οι κουκουβάγιες, βγάζουν κατάλληλες κραυγές. Παρόμοιο μηχανισμό αναγνώρισης, για ζευγάρωμα με κραυγές, έχουν και τα βατράχια.

Εάν τη νύχτα κάτω από ένα φως, που είναι συγκεντρωμένες πεταλούδες φωνάξουμε δυνατά, παρατηρούμε ότι εξακολουθούν να πετάνε ανενόχλητες. Αν όμως στην ίδια θέση χτυπήσουνε τα κλειδιά μας ή στρίψουμε το φελλό μιας μποτίλιας με βρεγμένο στόμιο θα δούμε ότι πανικοβάλλονται κι εξαφανίζονται. Τα κλειδιά που χτυπούν και ο φελλός που στρίβει, εκπέμπουν υπέρηχους. Οι πεταλούδες τους «ακούνε» και απομακρύνονται γιατί τους παράγουν και οι νυχτερίδες που τις τρώνε.

Η συνύπαρξη των πεταλούδων με τις νυχτερίδες επέτρεψε και στα δυο είδη ν’ αναπτύξουν προσαρμογές. Έτσι, μόλις οι πεταλούδες αντιληφθούν από μακριά υπερήχους, κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που οι υπέρηχοι έρχονται. Όταν πάλι «ακούσουν» ότι έρχονται από πολύ κοντά, στρίβουν απότομα και πετούν προς το έδαφος. Μ’ αυτό τον αμυντικό μηχανισμό δημιουργούν πρόβλημα στις νυχτερίδες, γιατί με το σύστημα ραντάρ που διαθέτουν οι νυχτερίδες διαπιστώνουν, ότι υπάρχει εμπόδιο, δηλαδή αντιλαμβάνονται ότι το έδαφος είναι κοντά και δεν προλαβαίνουν να το αποφύγουν, οπότε απομακρύνονται.

Οι ερευνητές αδυνατούν να εξηγήσουν, πώς τα έμβια όντα παράγουν το ψυχρό φως τους. Στη συνήθη λάμπα πυρακτώσεως δαπανώνται περίπου το ήμισυ της ενέργειας ως θερμότητα. Αντίθετα στα φωτοπαραγωγά όργανα του ζωικού κόσμου η αποδοτικότητα παραγωγής ψυχρού φωτός είναι εκπληκτικά υψηλή και σχεδόν πλησιάζει το 100%.

Είναι αλήθεια πως τα φίδια δεν είναι συμπαθητικά πλάσματα, όμως είναι εφοδιασμένα με αξιοθαύμαστα όργανα. Διακρίνονται για το πλήθος των σπονδύλων, οι οποίοι κάποτε φθάνουν να είναι 300! Είναι ζωοτόκα και ωοτόκα. Ορισμένα φίδια όπως π.χ. ο κροταλίας ανακαλύπτει την παρουσία ζώων με τα «υπέρυθρα» μάτια του. Με την καθοδήγηση αυτών συλλαμβάνει τη λεία του εκ του ασφαλούς ακόμα και μέσα σε πυκνό σκοτάδι.

Έχουν τόσο πολύ ευαίσθητα όργανα, που μπορούν να δουν μέσα στο σκοτάδι ένα ποντικό σε απόσταση μερικών μέτρων, και σε χρόνο μικρότερο από ένα δευτερόλεπτο.

Στα αρπακτικά ζώα όπως η κουκουβάγια, το γεράκι, η αλεπού, ο λύκος, υπάρχουν μάτια που πρέπει να υπολογίζουν τις αποστάσεις με ακρίβεια και γι’ αυτό είναι μπροστά με σκοπό τη μεγιστοποίηση της αντίληψης του βάθους. Ενώ τα μάτια των φυτοφάγων ζώων (ποντίκια, λαγοί, ελάφια), που πρέπει να ανακαλύπτουν την παρουσία των αρπακτικών, για να τ’ αποφεύγουν, είναι τοποθετημένα στις δυο πλευρές του κεφαλιού για να  μεγαλώσουν το οπτικό τους πεδίο. Κι’ εδώ ανταποκρίνεται το λαϊκό ρητό: «Άλλα τα μάτια του λαγού κι’ άλλα της κουκουβάγιας». Τυχαία λοιπόν κι αυτά;