Είμαστε φτιαγμένοι για να
ακούμε την αλήθεια ή μήπως για να την αποφεύγουμε;
Γιατί, άραγε, αποφεύγουμε την αλήθεια;
Εμείς οι άνθρωποι φαίνεται να
διαθέτουμε αρκετούς αμυντικούς μηχανισμούς, που μας επιτρέπουν να αντιμετωπίσουμε
διάφορες δυσάρεστες καταστάσεις της καθημερινότητάς μας. Ένας από αυτούς είναι,
για παράδειγμα, η διαστρέβλωση της πραγματικότητας (π.χ. μέσω της άρνησης),
γιατί όσο λιγότερα γνωρίζουμε και αντιλαμβανόμαστε, τόσο πιο ήρεμοι είμαστε.
Μην το αρνείστε!
Η άρνηση θεωρείται ένας από
τους αρχέγονους μηχανισμούς άμυνας, καθώς χαρακτηρίζει τα πρώτα χρόνια της
παιδικής μας ηλικίας. Μπορεί να είναι μια φυσιολογική και ωφέλιμη αντίδραση και
να αποδειχτεί ιδιαίτερα βοηθητική, όταν μας προστατεύει για παράδειγμα από τις
συνέπειες μιας δυσάρεστης κατάστασης, προσφέροντάς μας χρόνο για να
προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα. Όταν, όμως, η άρνηση γίνει στάση ζωής, τότε τα
πράγματα αλλάζουν και μπορεί να γίνει επιζήμια, καθώς δεν μας αφήνει να δούμε
την πραγματικότητα. Αν, για παράδειγμα, έχουμε οικονομικά χρέη, αλλά δεν
αποδεχόμαστε τη σοβαρότητα της κατάστασης, τότε το πιο πιθανό είναι τα πράγματα
να χειροτερέψουν. Συνήθως βρισκόμαστε σε άρνηση όταν αισθανόμαστε ευάλωτοι ή
χάνουμε τον έλεγχο μιας κατάστασης, όπως για παράδειγμα συμβαίνει σε
περιπτώσεις ανίατων ασθενειών, οικονομικών προβλημάτων, δυσλειτουργικών
σχέσεων.
Ποιοι παράγοντες δεν μας αφήνουν να τη δούμε;
Ο φόβος: Είναι δύσκολο
για πολλούς ανθρώπους να πάρουν την απόφαση να αλλάξουν παλιές συμπεριφορές και
να έρθουν σε επαφή με τις κρυφές τους σκέψεις και τα συναισθήματά τους.
Η ανατροφή: Καθένας
από εμάς έχει μεγαλώσει με έναν συγκεκριμένο τρόπο σε ένα συγκεκριμένο
περιβάλλον, από το οποίο υιοθετεί ή απορρίπτει πράγματα.
Συμπεριφορές, πεποιθήσεις, τρόπος σκέψης:
Διαμορφώνουν την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα μας.
Οι συνέπειες σε
συναισθηματικό επίπεδο: Τι θα γίνει
αν παραδεχτούμε την αλήθεια; Πόσο πρέπει να κινητοποιηθούμε και να αλλάξουμε
μετά σε γνωσιακό και πραξιακό επίπεδο;
Τέσσερα σενάρια άρνησης
«Κάνε σαν να μην υπάρχει»: Η
άρνηση μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε μια δύσκολη κατάσταση, όπως όταν
συμβαίνει ένα σοβαρό ατύχημα και ο τραυματίας ισχυρίζεται ότι δεν επηρεάστηκε
ψυχικά από το γεγονός.
«Δεν είναι τόσο σοβαρό»: Που
θα πει ότι υποτιμάμε μια κατάσταση και αρνούμαστε τη σοβαρότητα και τις πιθανές
συνέπειές της. Για παράδειγμα, το να βυθιζόμαστε στα χρέη, αλλά να μην κάνουμε
τίποτα γι’ αυτό, γιατί θεωρούμε ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο σοβαρά όσο
φαίνονται.
«Δεν φταίω εγώ»: Στην
περίπτωση αυτή αναγνωρίζουμε τη δύσκολη κατάσταση, αλλά αρνούμαστε οποιαδήποτε
ευθύνη, όπως η υπάλληλος που προσπαθεί να μεταφέρει την υπαιτιότητα πάντα σε
κάποιον άλλον.
«Με το κεφάλι στο χώμα»: Στην
περίπτωση αυτή, του «στρουθοκαμηλισμού», αυτό που κάνουμε στην ουσία είναι να
λέμε ψέματα στον ίδιο μας τον εαυτό για να αποφύγουμε ή να ωραιοποιήσουμε την
πραγματικότητα.
Πότε αναζητάμε την αλήθεια;
Το αν θα θελήσουμε να μάθουμε
την αλήθεια ή θα προσπαθήσουμε να την αποφύγουμε εξαρτάται από πολλούς
παράγοντες. Ποιοι είναι αυτοί;
Οι προσδοκίες μας: Πρόκειται
για τον πιο προφανή και πιθανότατα τον πιο ισχυρό παράγοντα, αφού όσο πιο
σίγουροι είμαστε για τα κακά νέα που θα έρθουν, τόσο μεγαλύτερη προσπάθεια
καταβάλλουμε για να τα αποφύγουμε.
Η έλλειψη ελέγχου: Όταν
αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις συνέπειες που μπορεί να
συνοδεύουν μια πληροφορία, τότε αποκτάμε ένα ισχυρό κίνητρο για να την
αποφύγουμε. Αυτό συμβαίνει όταν, για παράδειγμα, πρέπει να κάνουμε κάποιες
σοβαρές ιατρικές εξετάσεις.
Η ικανότητα να αντεπεξερχόμαστε
στις δυσκολίες: Συνήθως αναζητούμε πληροφορίες όταν θεωρούμε ότι μπορούμε να
διαχειριστούμε αυτό που θα ανακαλύψουμε.
Η ευκολία ή δυσκολία να την
κατανοήσουμε: Όταν οι πληροφορίες που θα δεχτούμε είναι δυσνόητες και απαιτούν
προσπάθεια προκειμένου να τις επεξεργαστούμε και να τις ερμηνεύσουμε, τότε
προσπαθούμε να τις αποφύγουμε.
Χρειάζεται θάρρος η αλήθεια;
Η αλήθεια έρχεται με κάποιο
αντίτιμο, το οποίο άλλοι μπορούν να το αντέξουν και άλλοι όχι. Έρχεται μαζί με
αγωνίες, απογοητεύσεις και ευθύνες, που φυσικά προτιμάμε να αποφύγουμε. Η
αλήθεια μπορεί να είναι επώδυνη και δύσκολη και συχνά απαιτεί από εμάς να
βγάλουμε το κεφάλι από την άμμο, να ανοίξουμε τα μάτια και να κάνουμε κάτι για
τον εαυτό μας, να αναλάβουμε δράση, να μεγαλώσουμε.
Μαθήματα για να την αντέχουμε
Η αλήθεια δεν αρέσει πάντα
και δεν αρέσει σε όλους. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να τη διαχειριστούμε;
1. Καλό είναι να ξεκινήσουμε
με μια ενδοσκόπηση, εξερευνώντας γιατί μια αλήθεια μπορεί να είναι δυσάρεστη
για εμάς. Ας σκεφτούμε: Τι είναι αυτό που κρύβεται πίσω από αυτήν και μας
αναστατώνει; Ποια η σχέση του με το «εγώ» μας και γιατί μας δημιουργεί
συγκεκριμένα συναισθήματα;
2. Επίσης, είναι απαραίτητο
να συνειδητοποιήσουμε ότι η αλήθεια είναι κάτι παραπάνω από αυτό που μπορούμε
να αποδεχτούμε και δεν έχει μόνο μία οπτική, ώστε να επηρεάζει μονόπλευρα τη
ζωή μας.
3. Πολλές «πικρές» αλήθειες
ίσως κρύβουν μηνύματα που θα πρέπει να ενεργοποιήσουν έναν συναγερμό μέσα μας
για πράγματα και καταστάσεις που θα μπορούσαμε να αλλάξουμε.
4. Δεν είναι μόνο ανυπόφορη ή
πικρή η αλήθεια, γι’ αυτό είναι σημαντικό να αλλάξει ο τρόπος που βλέπουμε τις
συνέπειές της. Στην περίπτωση αυτή, η βοήθεια του ειδικού είναι απαραίτητη. Η
γνωσιακή ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο να δει τη ρεαλιστική
πραγματικότητα από άλλη οπτική γωνία, εξετάζοντας παράλληλα νέες προοπτικές και
εφαρμόζοντας τεχνικές που θα το οδηγήσουν στην αποδοχή και τη διαχείριση της
αλήθειας.
ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΖΩΓΡΑΦΟΥ, MSc, PhD,
ψυχολόγος–ψυχοθεραπεύτρια.
