Μέχρι τώρα προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε τις
σωστές διδασκαλίες των Γραφών, άσχετα με τις ανθρώπινες παραδόσεις. Ωστόσο, δεν
θα είχαμε καλύψει το θέμα της θεότητας, αν δεν περιγράφαμε την ιστορική πορεία
της πιο διαδεδομένης χριστιανικής θέσης, της θεωρίας της τριάδας. Σ’ αυτό το
κεφάλαιο θα δώσουμε τον ορισμό της τριάδας, θα παρακολουθήσουμε περιληπτικά την
ιστορική της πορεία και θα συζητήσουμε τις ασάφειες και τα προβλήματα που
υπάρχουν σ’ αυτή τη διδασκαλία.
Ορισμός της θεωρίας
της τριάδας
Η θεωρία αυτή πιστεύει ότι ο Θεός έχει τρία
πρόσωπα. Αυτή η θέση έχει εκφραστεί με πολλούς τρόπους, όπως: «ένας Θεός με
τρία πρόσωπα», «τρία πρόσωπα σε μια υπόσταση» κ.α. Υποστηρίζει ακόμα ότι ο Θεός
αποτελείται από τρεις διαφορετικές υποστάσεις, όχι απλά δραστηριότητες. Τα
ονόματα που δίδονται σ’ αυτά τα τρία πρόσωπα είναι Θεός Πατέρας, Θεός Υιός,
Θεός Πνεύμα Άγιο.
Το ορθόδοξο τριαδικό δόγμα όπως εξελίχτηκε
δια μέσου των αιώνων, πιστεύει ακόμα ότι αυτά τα τρία πρόσωπα είναι ίσα σε
δύναμη και εξουσία, ότι είναι όλα αιώνια όσον αφορά στο παρελθόν, παρών και
μέλλον κι ότι το καθένα από μόνο του είναι τέλειος Θεός. Ωστόσο, σε κάθε
πρόσωπο, δίδονται μοναδικές περιγραφές και χαρακτηριστικά σε σχέση με τα υπόλοιπα.
Ο Πατέρας δεν γεννιέται, ενώ ο Υιός γεννήθηκε ή δημιουργήθηκε και το Πνεύμα
αποστέλλεται. Οι Τριαδικοί λένε καμιά φορά ότι η μοναδικότητα του Πατέρα φαίνεται
στη δημιουργία, του Υιού στην απολύτρωση και του Πνεύματος στον αγιασμό, αν και
οι τρεις συμμετέχουν ενεργά σε κάθε έργο, με διαφορετική έμφαση ενεργειών. Αν
όμως το κάθε πρόσωπο συμμετέχει στη δουλειά του άλλου, τότε, πάνω σ’ αυτή τη
βάση, δεν υπάρχει ξεκάθαρος διαχωρισμός.
Οι Τριαδικοί ονομάζουν αυτά τα τρία πρόσωπα
τριάδα ή τριαδικό Θεό. Κάποιος τριαδικός λόγιος, σχολιάζει το θέμα έτσι: «Την
τριάδα δεν πρέπει να τη φανταζόμαστε σαν ένα Θεό με τρεις φανερώσεις, ούτε σαν
μια συμμετρική τριάδα προσώπων με ξεχωριστές δραστηριότητες, αντίθετα, η τριάδα
υποδηλώνει ένα Θεό σε τρεις υποστάσεις – Πατέρας, Γιος και Πνεύμα, που κάθε μια
συμμετέχει στις δραστηριότητες των άλλων». Οι Τριαδικοί συχνά χρησιμοποιούν το
σχήμα του τριγώνου για να εξηγήσουν τη διδασκαλία τους. Οι τρεις γωνίες
αντιπροσωπεύουν τα τρία μέλη της τριάδας, ενώ το τρίγωνο ολόκληρο συμβολίζει το
Θεό σαν τριάδα. Έτσι, ο Πατέρας δεν είναι ο Υιός, δεν είναι το Άγιο Πνεύμα. Επιπλέον,
ούτε ο Πατέρας, ούτε ο Υιός, ούτε το Άγιο Πνεύμα είναι τέλειος Θεός χωρίς τους
άλλους.
Τα προβλήματα του τριθεϊσμού
Οι
ορθόδοξοι Τριαδικοί αρνούνται τον τριθεϊσμό, την πίστη δηλαδή σε τρεις θεούς.
Ωστόσο, όταν ερωτούνται να εξηγήσουν πως είναι δυνατόν να είναι τρία
διαφορετικά πρόσωπα και την ίδια στιγμή ένας Θεός, τελικά απαντάνε ότι η τριάδα
είναι ένα μυστήριο που ο πεπερασμένος ανθρώπινος νους δεν μπορεί να το καταλάβει
πλήρως.
Εφόσον οι
Τριαδικοί προσπαθούν να απορρίψουν την ιδέα των τριών θεών, συνήθως είναι
απρόθυμοι να περιγράψουν το Θεό με όρους που σημαίνουν τρεις οντότητες,
προσωπικότητες ή άτομα. Κάποιος τριαδικός είπε: Όχι και τόσο σημαντικοί
Χριστιανοί θεολόγοι ισχυρίζονται ότι στη θεότητα υπάρχουν τρεις συνειδητές οντότητες.
Κάποιος άλλος τριαδικός συγγραφέας απορρίπτει την ιδέα ότι η τριάδα συντίθεται
από τρία ξεχωριστά πρόσωπα και αναγνωρίζει μια υπερβολική έμφαση στο
μονοθεϊσμό, ο οποίος (όπως λέει), οδηγεί στο να εννοήσουμε το Θεό όπως Τον έβλεπαν
οι Εβραίοι.
Αυτή η
απροθυμία να χρησιμοποιηθούν όροι που καθαρά διαχωρίζουν το Θεό είναι
αξιοπρόσεκτη.
Το πρόβλημα του ποιος
είναι ανώτερος και ποιος κατώτερος.
Οι Τριαδικοί αρνούνται ακόμα την έννοια ότι
κάποιο πρόσωπο της τριάδας είναι υποδεέστερο απ’ τα άλλα σχετικά με την
αιωνιότητα, ή τη δύναμη. Ωστόσο, συχνά λένε ότι ο Πατέρας είναι η κεφαλή της
τριάδας, ο Γιος γεννήθηκε απ’ τον Πατέρα κι ότι το Πνεύμα εκπορεύεται από τον
Πατέρα ή τον Γιο ή και απ’ τους δύο. Για άλλη μια φορά, όταν τους επισημάνει
κανείς ότι αυτές οι δύο θέσεις αντιφάσκουν μεταξύ τους, απαντάνε ότι δεν υπάρχει
αντίφαση, απλά το πεπερασμένο μυαλό μας δεν μπορεί να καταλάβει αυτή τη σχέση.
Αν ψάξουμε όμως στην ιστορία, θα δούμε ότι
διακεκριμένοι τριαδικοί ερμηνεύουν τις προσωπικές τους διδασκαλίες με τέτοιο
τρόπο, που κάνουν τον Ιησού Χριστό υποδεέστερο ή κατώτερο. Ο Τερτυλλιανός, ο
πρώτος σημαντικός αντιπρόσωπος της τριάδας, διδάσκει ότι ο Υιός είναι κατώτερος
του Πατέρα κι ότι η τριάδα δεν είναι αιώνια. Δίδασκε ακόμα ότι ο Υιός δεν
υπήρχε σαν ξεχωριστό πρόσωπο απ’ την αρχή, αλλά γεννήθηκε απ’ τον Πατέρα για να
εκτελέσει τη δημιουργία του κόσμου. Ακόμα, ο Τερτυλλιανός πίστευε ότι η
διάκριση των προσώπων θα έπαυε στο μέλλον. Ο Ωριγένης, ο πρώτος μεγάλος εκπρόσωπος
της θεωρίας της τριάδας στην Ανατολή, έβλεπε κι αυτός τον Υιό υποδεέστερο του
Πατέρα όσον αφορά στην ύπαρξη και ισχυριζόταν ότι οι προσευχές πρέπει ν’
απευθύνονται μόνο στον Πατέρα. Και οι δύο αυτοί άνδρες, είχαν κατά νου τη θεότητα
του Ιησού όταν χρησιμοποιούσαν τον όρο Υιός. Μπορεί λοιπόν να ειπωθεί,
ότι η θεωρία της τριάδας ξεκίνησε βλέποντας τον Ιησού υποδεέστερο του Θεού.
Στους σύγχρονους τριαδικούς κύκλους,
χρησιμοποιούν ένα τύπο αυτής της σχέσης (ανώτερος – κατώτερος), όταν μιλάνε για
τους περιορισμούς του Ιησού σαν άνθρωπος, προκειμένου ν’ αποδείξουν τη διάκριση
ανάμεσα στο Θεό Πατέρα και στο «Θεό Υιό», αντί απλά να διακρίνουν τη θεία φύση
του Χριστού (Πατέρας) και την ανθρώπινη (Υιός). Για παράδειγμα, προσέξτε πως
χρησιμοποιούν τις προσευχές του Ιησού, έλλειψη γνώσης και δύναμης ν’ αποδείξουν
ότι ο «Θεός Υιός» είναι διαφορετικός από το Θεό Πατέρα. Ακόμα, ενώ ισχυρίζονται
ότι ο Πατέρας και ο Υιός είναι ίσοι, πρακτικά συχνά το αρνούνται και ομολογούν
ότι δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει αυτό στην πραγματικότητα.
Οι μονοθεϊστές πιστεύουμε ότι ο Υιός ήταν
υποδεέστερος του Πατέρα, όχι όμως όπως το βλέπουν οι Τριαδικοί. Εμείς βλέπουμε
ότι ο Ιησούς σαν άνθρωπος, σαν Γιος, ήταν κατώτερος και περιορισμένος, αλλά
όσον αφορά στη θεότητά Του που είναι ο Πατέρας, δεν ήταν καθόλου κατώτερος ή
περιορισμένος. Με άλλα λόγια, η ανθρώπινη φύση του Ιησού ήταν υποτεταγμένη στη
θεία Του φύση. Ξεχωρίζοντας τον Πατέρα και τον Υιό σε διαφορετικά πρόσωπα, οι
Τριαδικοί αρνούνται ότι ο Ιησούς είναι ο Πατέρας και μ’ αυτό τον τρόπο
αναπόφευκτα ελαττώνουν την απόλυτη θεότητα του Ιησού. Παρά τις αντιρρήσεις
τους, στην πραγματικότητα η διδασκαλία τους θεωρεί τον Ιησού κατώτερο απ’ τον Πατέρα
ως προς τη θεότητα.
