Μια «αόρατη» προσπάθεια
Η
Ιρακινή μεθοδολογία παραγωγής βιολογικής έρευνας ήταν σχηματικά αόρατη.
Αν
και πολλές εκθέσεις μυστικών υπηρεσιών από τα τέλη της δεκαετίας του 80 αναφέρουν λεπτομερώς τις ιρακινές
προσπάθειες, μια συμφωνία κυρίων δεν επέτρεπε τη δημοσιοποίηση τους. Εφόσον οι
Ιρακινοί κατασκεύαζαν τέτοια όπλα για «προσωπική» τους χρήση, δηλαδή μόνο για
τις τοπικές συγκρούσεις δεν ήταν σωστό να ενοχληθούν.
Το
ενδιαφέρον ήταν πως το Ιράκ ερευνούσε και χημικά και βιολογικά, και πυρηνικά
όπλα. Ακόμα είχε το μεγαλύτερο πυραυλικό πρόγραμμα της Μέσης Ανατολής. Ο
συνδυασμός όλων αυτών έδειχνε ξεκάθαρα τις φιλοδοξίες του Σαντάμ, αλλά κανείς
δεν τόλμησε να σταματήσει ή να περιορίσει αυτά τα προγράμματα. Έτσι μια
«αόρατη» εξοπλιστική μανία έγινε πράξη και μόνο με την ξεκάθαρη απειλή χρήσης
πυρηνικών όπλων από τις Η.Π.Α. δε χρησιμοποιήθηκαν τα μαζικής καταστροφής όπλα.
Σήμερα,
προγράμματα για «επιθετικά» βιολογικά όπλα έχουν κατηγορηθεί ότι διατηρούν το Ιράν,
η Βόρειος Κορέα, το Ισραήλ, η Κίνα, η Λιβύη, η Συρία, η Ταϊβάν και η Ινδία.
Ακόμα στην «αόρατη» αυτή προσπάθεια συμμετέχουν η Ρωσία και οι Η.Π.Α. αν και
επισήμως το διαψεύδουν κατηγορηματικά. Μια ακόμα σειρά από χώρες αισθάνονται
υποχρεωμένες να ασχοληθούν με βιολογικά όπλα με το επιχείρημα του «τρελού»
γείτονα. Τα Πακιστάν λόγω των ινδικών ερευνών, η Νότιος Κορέα λόγω της Βόρειας
και ούτω καθεξής.
Το
μηδαμινό κόστος των βιολογικών (και χημικών) όπλων και η τρομακτική απόδοσή
τους τα έχουν ονομάσει «πυρηνικά των φτωχών». Ενώ ένα μόνο πρωτόγονο πυρηνικό
όπλο απαιτεί τουλάχιστον 200 εκατομμύρια δολάρια για να κατασκευαστεί (αν
βρεθούν τα κρίσιμα υλικά και η τεχνογνωσία) με 10 μόνο εκατομμύρια δολάρια
κατασκευάζεται τέτοιος αριθμός βιολογικών όπλων που σε καταστροφική ικανότητα
είναι ισοδύναμα με το πυρηνικό οπλοστάσιο των Η.Π.Α.
Μια
σειρά από χώρες στην Αφρική και στην Ασία έχουν όχι μόνο την τεχνογνωσία
κατασκευής (που την έχουν όλοι), αλλά και το απαραίτητο πολιτικό σκηνικό για να
αποφασίσουν με ευκολία τη χρήση βιολογικών όπλων. Αν σε τόσο μακρινές (από τα
τηλεοπτικά μέσα) χώρες όπως το Ζαίρ μαζικές σφαγές εκατοντάδων χιλιάδων περνάνε
απαρατήρητες, αν το Αφγανιστάν έχει εξαφανιστεί, αν οι Ερυθροί Χμερ πριν από
μια δεκαετία δολοφόνησαν το μισό πληθυσμό της Καμπότζης, γιατί είναι απίθανο
ένας τοπικός πολέμαρχος να μην δελεαστεί από τα νέα όπλα;
Η
τρομοκρατία δεν πάει πίσω. Τα παραδείγματα της RAF και της Αούμ Σινρικίο είναι η
επιφάνεια, κανείς δε γνωρίζει πού και πότε κάποιος θα πάρει την απόφαση για
μαζική χρήση.
Αυτό
που τελικά συγκρατεί τη μαζική χρήση βιολογικών όπλων είναι ένας συνδυασμός από
αρχέγονες αναστολές και πραγματιστικούς φόβους. Αν επιτεθείς με βιολογικά όπλα θα σου επιτεθούν. Αν επιτεθείς με
βιολογικά όπλα θα προκαλέσεις τέτοια καταστροφή που δε θα μπορείς ούτε σαν
νικητής να αντιμετωπίσεις, αν χτυπήσεις πρώτος θα προκαλέσεις τις μεγάλες
δυνάμεις.
Αν
και αυτά ισχύουν για την κλασική πολεμική σύρραξη, δεν έχουν καμία αξία σε
κεκαλυμμένες εχθροπραξίες.
«Ένα
καλοκαιρινό πρωινό ένα μικροσκοπικό UAV εκτοξεύεται λίγο έξω από τα σύνορα μιας χώρας. Τα ραντάρ δεν το
ανιχνεύουν λόγω του μεγέθους και της κατασκευής του από σύνθετα υλικά. Σε μια
διαδρομή 100 χιλιομέτρων ψεκάζει πάνω από τουριστικές περιοχές κάποιο
μεταλλαγμένο βακτήριο. Σε λίγες μέρες τουρίστες και ντόπιοι αρρωσταίνουν με
γαστρεντερολογικά. Κανείς δεν πεθαίνει, όλοι μιλάνε για επιδημία που μπορεί να
οφείλεται και στην κακή ποιότητα του νερού ή του φαγητού. Για δύο με τρία
χρόνια η τουριστική βιομηχανία χάνει όλους τους πελάτες και η οικονομία της
χώρας καταρρέει.»
Τα
ίδιο σενάριο μπορεί να αφορά ένα παράσιτο σιτηρών, ελιάς ή σταφυλιών. Με μια
μελετημένη κίνηση, που δεν ανιχνεύεται ( τα μικρόβια δεν έχουν σημαία), μια
χώρα χτυπημένη θεωρητικά από τη μοίρα διαλύεται μέσα σε λίγα χρόνια.
Η
αντιμετώπιση διεθνώς καταλήγει στην πρόληψη. Αν και υπάρχει μια κινητικότητα
στις ερευνητικές δαπάνες ειδικά για νέα συστήματα ανίχνευσης βιολογικών όπλων
το ζήτημα της τοξικότητας και ποικιλίας παραμένει. Έτσι σαν καλύτερη λύση
προτείνεται η επισταμένη παρακολούθηση των δυνητικά επικίνδυνων χωρών που έχουν
σε εξέλιξη βιολογικά όπλα. Αν και μια τέτοια παρακολούθηση δικαιούται να την
κάνει ο Ο.Η.Ε., η επιβολή κυρώσεων και ίσως η ανάγκη επέμβασης πέφτει κυρίως
στις ισχυρές χώρες. Χώρες όμως που δεν μπορούν εύκολα να αρνηθούν τη
συνυπευθυνότητά τους στην ανάπτυξη βιολογικών οπλοστασίων.
Το
1996 τέθηκε σε ισχύ μια νέα συμφωνία για την καταστροφή και απαγόρευση των
χημικών όπλων. Ήδη τη συμφωνία έχουν υπογράψει πάνω από 160 χώρες και επιτέλους
περιέχει και μηχανισμούς επαλήθευσης. Μια ανάλογη συμφωνία για τα βιολογικά
όπλα ήδη συζητείται και θα είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπισή τους.
Η νέα και τόσο παλιά λογική
Τα
βιολογικά όπλα μετά τον Πόλεμο του Κόλπου επανήλθαν αποφασιστικά στο προσκήνιο.
Αν και τυπικά καμία χώρα δε δέχεται πως τα αναπτύσσει η πραγματικότητα είναι
πολύ διαφορετική. Η απλούστατη κατασκευή και χρήση τους ανατρέπει τη μέχρι
σήμερα τακτική αφοπλισμού που επικρατούσε. Χώρες και καθεστώτα που θεωρούνται
επικίνδυνα είχαν δυσκολία να προμηθευθούν κρίσιμα υλικά και εξελιγμένα πολικά
συστήματα. Το Ιράκ απέδειξε πόσο μια τέτοια τακτική καταστρατηγείται και ειδικά
στα βιολογικά όπλα δεν έχει και καμιά αξία έστω κι αν εφαρμοστεί.
Στην
εποχή του «Ψυχρού Πολέμου» ο βασικός κίνδυνος ήταν τα πυρηνικά οπλοστάσια. Όμως
αυτά ήταν συγκεντρωμένα σε δύο ανεπτυγμένες χώρες που διέθεταν μηχανισμούς
πολιτικής ανάλυσης και αυτοσυγκράτησης.
Αν
και η παγκόσμια κοινότητα ζούσε στην ανασφάλεια, υπήρχε πάντα μια πολιτική
επεξεργασία που περιόριζε σχετικά την πιθανότητα σύγκρουσης.
Σήμερα
η ανικανότητα της νέας τάξης πραγμάτων να διαχειριστεί αποτελεσματικά διεθνείς
κρίσεις και η ελεύθερη πτώση πολλών χωρών στην ανέχεια δημιουργεί νέα πεδία
σύγκρουσης. Οι κοσμικές φιλοδοξίες, οι παλιές τριβές, ο εθνικισμός δημιουργούν
ένταση που έχει σαν επακόλουθο τον υπερεξοπλισμό. Τα βιολογικά όπλα σε αυτό το
σκηνικό έρχονται να καταλάβουν τη θέση που είχαν παλιά τα πυρηνικά. Μόνο που
τώρα οι ισορροπίες του τρόμου είναι σε τοπικό επίπεδο και μεταξύ χωρών που
μπορεί να είναι σε νηπιακό στάδιο πολιτικής εξέλιξης.
Η
Ταϊβάν που αντιπαλεύει τη γιγάντια Κίνα ερευνά βιολογικά όπλα σαν εξισορροπητικό
παράγοντα ισχύος. Τα μεσανατολικά κράτη το ίδιο, καθώς διαβλέπουν την
αναδιάρθρωση των τοπικών συμμαχιών. Τα αφρικανικά κράτη είναι σε νέο κύκλο
συγκρούσεων μετά την αποτυχία των απελευθερωτικών κινημάτων να σχηματίσουν
αξιόπιστες κυβερνήσεις και διοικήσεις.
Ένα
όπλο σαν το βιολογικό, που είναι φτηνό προσαρμόζεται στα υπάρχοντα οπλοστάσια
και έχει τέτοια στρατηγική ισχύ που το κάνει και εργαλείο διαπραγμάτευσης,
δυστυχώς, έχει μέλλον.
Ακόμα
η αποτυχία απόκτησης του «φτηνού ατομικού» όπλου, ωθεί πολλές χώρες που είχαν
ανάλογα προγράμματα να επιδιώξουν μιαν άλλη στρατηγική ισχύ μέσω βιολογικών
όπλων.
Η
νέα λογική που αναπτύσσεται είναι τελικά η παλιά της ισχύος. Μόνο που τώρα δε
μεγαλώνει απλά το οπλοστάσιο αλλά δίνεται η δυνατότητα σε κάθε χώρα ανεξαρτήτως
μεγέθους να προβάλλει σαν στρατηγική υπερδύναμη. Ήδη αρκετές χώρες, και μερικές
στην περιοχή μας, έχουν από καιρό καλλιεργήσει μια τέτοια λογική πιστεύοντας σε
μελλοντική ανακατανομή ισχύος και γιατί όχι συνόρων. Ως πότε οι χώρες αυτές θα
κρατηθούν μακριά από το δέλεαρ των νέων όπλων είναι άγνωστο.
Σίγουρα
όμως μια καλοκαιρινή μέρα, που ένα βούισμα στον ουρανό και ένα αεροπλανάκι σαν
παιχνίδι θα μοιάζουν απειλητικά, δεν είναι απίθανη.
Σημειώσεις
1. Ακόμα
και σήμερα το νησί είναι αποκλεισμένο, καθώς η μόλυνση από άνθρακα παραμένει.
Προσπάθειες καθαρισμού του νησιού με εμπρησμό της επιφανειακής βλάστησης
απέτυχαν. Ο βάκιλος του άνθρακα δημιουργεί σπόρια που είναι πολύ ανθεκτικά σε
αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες.
2. Το
1984 βετεράνοι του Βιετνάμ συμβιβάστηκαν εξωδικαστικά με την κατασκευάστρια εταιρία
του «Agent Orange», εισπράττοντας αποζημίωση 180
εκ. δολαρίων.
Από
το περιοδικό «ΠΤΗΣΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 97»
