Εξομολόγηση

"Εξομολογείστε εις αλλήλους τα πταίσματά σας, και προσεύχεσθε υπέρ αλλήλων διά να ιατρευθήτε" (Ιακ.ε:16)

Κάθε φορά που δηλώνουμε ότι είμαστε απλά Χριστιανοί, οι φίλοι μας που είναι Ορθόδοξοι αναρωτιούνται σε τι διαφέρουμε εμείς από κείνους. Μία από τις διαφορές που αναφέρουμε είναι και το θέμα της εξομολόγησης. 

Στην ερώτηση αν εμείς έχουμε το μυστήριο της εξομολόγησης, η απάντηση είναι "όχι". Αυτό που στην πραγματικότητα εννοούμε με την απάντηση αυτή είναι ότι, εμείς δεν μπαίνουμε στη διαδικασία να πάμε στον εντεταλμένο ιερέα, σε ένα συγκεκριμένο μέρος, το εξομολογητήριο, για να αναφέρουμε μια συγκεκριμένη αμαρτία που διαπράξαμε και αφού ο ιερέας εκτιμήσει το μέγεθος της αμαρτίας μας, σύμφωνα με το καθιερωμένο μέτρο της εκκλησίας, να επιβάλει το "επιτίμιο", τι δηλαδή, πρέπει να κάνει ο αμαρτωλός για να συγχωρηθεί.

Αναρωτιόμαστε συχνά αν ο ιερέας έχει το δικαίωμα να συγχωρεί αμαρτίες. Στην ερώτηση αυτή οι Ορθόδοξοι και οι Ρωμαιοκαθολικοί απαντούν "ναι". Κι' αυτό γιατί, σύμφωνα μ' αυτούς, ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός τους έδωσε αυτή την εξουσία, λέγοντας πρώτα στον Πέτρο "θέλω σοι δώσει τα κλειδία της βασιλείας των ουρανών, και ό,τι εάν δέσης επί γης θέλει είσθαι δεδεμένον εν τοις ουρανοίς και και ό,τι εάν λύσης επί γης θέλει είσθαι λελυμένον εν τοις ουρανοίς" (Ματθ.ις:19).

Στο ίδιο ευαγγέλιο (ιη:15-20), αναφέρεται η εξουσία που έδωσε ο Χριστός στην εκκλησία να διακονεί την συγχώρηση ή την κατάκριση στον αμαρτωλό. Πρόκειται για την εξουσία που έδωσε ο Χριστός στους μαθητές του, με τα λόγια "αν τινών συγχωρείτε τας αμαρτίας, είναι συγκεχωρημέναι εις αυτούς, αν τινών κρατήτε είναι κεκρατημέναι" (Ιωάν.κ:23). Αυτές οι περικοπές αποτελούν για τις άλλες ομολογίες, τη βάση για την ερμηνεία του μυστηρίου της εξομολόγησης.

Παρατηρούμε όμως ότι οι απόστολοι ερμήνευσαν διαφορετικά τα εδάφια αυτά και χρησιμοποίησαν την εξουσία αυτή με έναν τρόπο διαφορετικό απ' αυτόν που χρησιμοποιεί ο ιερέας που ασκεί το μυστήριο της εξομολόγησης. 

Στις Πράξεις των αποστόλων και στις Επιστολές παρατηρούμε ότι οι απόστολοι ασχολήθηκαν με τους πιστούς που αμάρτησαν με έναν διαφορετικό τρόπο. Χρησιμοποίησαν τη νουθεσία, τον έλεγχο, την καθοδήγηση του πιστού σε μετάνοια, και στην εξομολόγηση μπροστά στο Θεό και τον άνθρωπο εναντίον του οποίου διεπράχθη η αμαρτία. Αυτό τον τρόπο εξομολόγησης και συγχώρησης των αμαρτιών δίδαξαν. 

Παράδειγμα, η επιστολή του Παύλου προς τον Φιλήμονα. Αφού συμβούλεψε τον δραπέτη Ονήσιμο να μετανοήσει, τον έστειλε πίσω στον κύριό του, τον Φιλήμονα για να εξομολογηθεί σ' αυτόν και να αποκαταστήσει την αμαρτία του ολοκληρώνοντας έτσι τη διαδικασία για τη συγχώρησή του.

Το σπουδαίο αυτό στοιχείο της εξομολόγησης, το παραβλέπουμε πολλές φορές και νομίζουμε ότι είναι αρκετό να πούμε στο Θεό ένα απλό "συγχώρησέ με για τις αμαρτίες που διέπραξα σήμερα". Όταν όμως καλούμαστε να κατονομάσουμε τις αμαρτίες της ημέρας δυσκολευόμαστε να το κάνουμε.

Είναι μεγάλη ανάγκη να επανεξετάσουμε το σημαντικό αυτό θέμα της εξομολόγησης με τη βιβλική θεώρηση του θέματος έτσι ώστε να έχουμε τη βεβαιότητα της συγχώρησης και της αποκατάστασης των σχέσεών μας μπροστά στο Θεό και τους ανθρώπους.

Ο λόγος του Θεού στην επιστολή του Ιακώβου (ε:16) συνιστά: "Εξομολογείστε εις αλλήλους τα πταίσματά σας, και προσεύχεσθε υπέρ αλλήλων διά να ιατρευθήτε". Το πρώτο πράγμα που παρατηρούμε σ' αυτή την προτροπή όσον αφορά την εξομολόγηση είναι ότι αυτή πρέπει να γίνεται μεταξύ μας, μεταξύ, δηλαδή, του αμαρτήσαντος και αυτού εναντίον του οποίου αμαρτήσαμε. Ο πιστός πρέπει να ταπεινωθεί μπροστά στο Θεό αλλά και μπροστά στον άνθρωπο όσον αφορά την αμαρτία του. Την ταπείνωση αυτή τη δείχνει ο άνθρωπος μόνον αν είναι διατεθειμένος να αντιμετωπίσει τον συνάνθρωπο που έβλαψε και να ομολογήσει ότι έφταιξε, ότι αμάρτησε εναντίον του. Έτσι θα ακούσει και ο Θεός την εξομολόγηση του αμαρτωλού.

Στην προτροπή αυτή του απόστολου Ιάκωβου παρατηρούμε και μια άλλη λέξη πολύ σημαντική. Η φράση "προς αλλήλους" σημαίνει πως δεν υπάρχουν ειδικοί εξομολογητές στους οποίους να καταφεύγουμε, αλλά καθένας, ανάλογα με τη θέση του ως προς μια συγκεκριμένη αμαρτία μπορεί να είναι ο εξομολογούμενος ή ο εξομολογητής.

Μια ακόμα προτροπή που υπάρχει σ' αυτήν την περικοπή του λόγου του Θεού σχετικά με την εξομολόγηση, που θα πρέπει να προσέξουμε πολύ, είναι η φράση "προσεύχεσθε υπέρ αλλήλων διά να ιατρευθήτε". Η λέξη "ιατρευθήτε" δεν αναφέρεται αποκλειστικά στην φυσική αρρώστια αλλά και στην θεραπεία της ψυχής του αμαρτωλού. Όταν ο πιστός αμαρτάνει, υποφέρει ψυχικά, η ενοχή και η πνευματική του συνείδηση τον ενοχλούν σε τέτοιο βαθμό που να μη μπορεί να κοιμηθεί τη νύχτα, χάνει την πνευματική του χαρά, δεν μπορεί να προσευχηθεί, ερεθίζεται με το παραμικρό και αντιδρά παράλογα σε μέλη της οικογένειάς του, σε φίλους και αδελφούς πνευματικούς. Είναι πνευματικά άρρωστος. Η θεραπεία αυτής της αρρώστιας είναι η εξομολόγηση ενώπιον του ανθρώπου στον οποίο αμάρτησε, ή ενώπιον κάποιου αδελφού που θα προσευχηθεί γι' αυτόν και θα τον βοηθήσει να μετανοήσει και να εξομολογηθεί την αμαρτία του. Αυτό θα φέρει όχι μόνο την συγχώρηση και την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ αυτού και του Θεού ή του συνανθρώπου του, αλλά και την ειρήνη και τη γαλήνη στην καρδιά του, την ψυχική θεραπεία για την οποία μιλάει ο λόγος του Θεού.

Η εξομολόγηση όμως δεν είναι απαραίτητη μόνο για ορισμένες κακές πράξεις ή λόγια, αλλά και για πολλές άλλες αμαρτίες που δεν είναι φανερές ούτε στους άλλους, αλλά μερικές φορές ούτε και σ' αυτόν που τις διαπράττει. Είναι οι "κρύφιες αμαρτίες". Σ' αυτή την κατηγορία συμπεριλαμβάνονται οι αμαρτίες των παραλείψεων, της αδιαφορίας, των κακών επιθυμιών, των κακών διαθέσεων. Αν και φαινομενικά δεν μοιάζει να διαπράττουμε κάτι κακό εναντίον κάποιου, αμαρτάνουμε ακόμα και όταν δεν κάνουμε το καλό. Πόσες τέτοιες αμαρτίες παραμένουν ανεξομολόγητες και ασυγχώρητες στη ζωή όλων μας!

Στην περίπτωση αυτή οι απόστολοι μας διδάσκουν πώς να εξασκήσουμε αυτό το σπουδαίο έργο της συγχώρησης και της "κράτησης" των αμαρτιών, σύμφωνα με την εξουσία που τους έδωσε ο Χριστός, "αν τινών συγχωρείτε τας αμαρτίας, είναι συγκεχωρημέναι εις αυτούς, αν τινών κρατήτε είναι κεκρατημέναι". Αμαρτίες που ο κοινός άνθρωπος δεν τις θεωρεί καν αμαρτίες οι απόστολοι τις αποκαλύπτουν στην ζωή του πιστού οδηγώντας τον έτσι στην μετάνοια, την εξομολόγηση και την συγχώρηση. Αν διαβάσουμε προσεκτικά τις επιστολές, θα παρατηρήσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος του περιεχομένου τους είναι ο "έλεγχος περί αμαρτίας" που ασκεί το Άγιο Πνεύμα. Μ' αυτό τον τρόπο οι απόστολοι και η χριστιανική εκκλησία εξακολουθούν να διακονούν αυτή την τόσο σπουδαία αποστολή τους για τη συγχώρηση των αμαρτιών. Αυτό σημαίνει το "αν τινών συγχωρείτε τας αμαρτίας, είναι συγκεχωρημέναι εις αυτούς".

Εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να οδηγήσουμε τον αμαρτωλό μόνο στην αναγνώριση και την μετάνοια. Ο Θεός συγχωρεί. Όταν μάλιστα δεν κάνουμε αυτό το έργο του "ελέγχου περί αμαρτίας", τότε εμείς είμαστε εκείνοι που κρατούμε τις αμαρτίες ασυγχώρητες στη ζωή των ανθρώπων που δεν έχουν οι ίδιοι επίγνωση της δικής τους αμαρτίας. Η "εξουσία" που δίνει ο Χριστός στους μαθητές του "αν τινών κρατήτε είναι κεκρατημέναι" δεν είναι εξουσία. Είναι στην πραγματικότητα μια μεγάλη ευθύνη που έχουν οι πνευματικοί να αποκαλύψουν όλα αυτά τα "κρύφια αμαρτήματα" στη ζωή των πιστών, οδηγώντας τους έτσι στη μετάνοια και στην εκζήτηση της συγγνώμης του Θεού, αφού πρώτα αλλάξει η ζωή τους ως προς αυτές τις αμαρτίες, που αν και δεν είναι φανερές στα μάτια των ανθρώπων, μπροστά στο Θεό είναι εξ ίσου σημαντικές αμαρτίες που χρειάζονται εξομολόγηση και συγχώρηση. Όταν ο έλεγχος του Αγίου Πνεύματος παραλείπεται, πολλές αμαρτίες παραμένουν ασυγχώρητες. Αυτό εννοεί ο λόγος του Θεού με τον όρο "κεκρατημέναι", δηλαδή, ασυγχώρητες.

Απ' όλα αυτά προκύπτει ότι η επέμβαση τρίτων προσώπων στη διακονία της εξομολόγησης είναι σημαντική, όχι για να μας προσφέρουν συγχώρηση αλλά για να υποδείξουν την αμαρτωλότητα μας σε κάθε πτυχή και σε κάθε μορφή της, έτσι ώστε να προσευχηθούν μαζί μας για να ταπεινωθούμε, να μετανοήσουμε και να ζητήσουμε τη συγχώρηση του Θεού αφού είναι ο μόνος που συγχωρεί αμαρτίες.

Υπάρχει όμως και μια ακόμη σπουδαία ερμηνεία αυτής της διδασκαλίας του λόγου του Θεού σχετικά με την "εξουσία" της συγχώρησης. "Αν τινών συγχωρείτε τας αμαρτίας, είναι συγκεχωρημέναι εις αυτούς, αν τινών κρατήτε είναι κεκρατημέναι". Υπάρχει εδώ μια πρόκληση που δίνει μια μεγάλη ευθύνη σε κάθε πνευματικό άνθρωπο. Τις αμαρτίες που εμείς συγχωρούμε ως άνθρωποι, αυτές θεωρούμε ότι είναι συγχωρητέες και από το Θεό. Εκείνες που εμείς δεν μπορούμε να συγχωρήσουμε, τις αφήνουμε και δεν δεχόμαστε ούτε καν τη συγχώρηση του Θεού γι' αυτούς που διέπραξαν τέτοιες αμαρτίες. Έτσι παραμένουν οι άνθρωποι αυτοί ασυγχώρητοι και οι αμαρτίες τους ασυγχώρητες "κεκρατημένες".

Όπως βλέπουμε στην Αγία Γραφή οι απόστολοι και η αποστολική Εκκλησία τήρησε και εφάρμοσε αυτή την εντολή του Χριστού με πιστότητα, χρησιμοποιώντας την μέθοδο της αδελφικής συμβουλής και νουθεσίας με την οποία διακόνησαν του αμαρτάνοντας αδελφούς.