Η κατάθλιψη

Κάποιες λέξεις μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, στην πραγματικότητα όμως έχουν τεράστια διαφορά. Κλασικό παράδειγμα οι λέξεις ΘΛΙΨΗ και ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ.

Η θλίψη είναι «ψυχική πίεση, στενοχώρια, λύπη, βαριά καρδιά», όμως η λέξη κατάθλιψη στην ιατρική, και πιο συγκεκριμένα στην ψυχιατρική -κι αυτός είναι ο τρόπος που κυρίως χρησιμοποιείται σήμερα η λέξη-, έχει πολύ διαφορετική σημασία.

Από άγνοια, πολλοί -που δεν είναι γνώστες, έχουν όμως τάση να μιλούν και να γράφουν πολύ- χρησιμοποιούν λανθασμένα τις δύο αυτές λέξεις ως συνώνυμες. Αυτό όμως είναι πολύ επικίνδυνο, επειδή όσοι υποφέρουν από Κατάθλιψη, χρειάζονται ιατρική βοήθεια και φαρμακευτική αγωγή, και φυσικά προσευχή.

Η Κατάθλιψη στην καθημερινή γλώσσα

Όταν στην καθημερινή γλώσσα λέμε ότι «έχω κατάθλιψη», «είμαι στεναχωρημένος» ή «νιώθω μελαγχολικά», στην ουσία αναφερόμαστε σε μια κατάσταση που αφορά τη διάθεσή μας. Πρόκειται δηλαδή για ένα συναίσθημα, γι' αυτό και για να το περιγράψουμε συνήθως λέμε «νιώθω». Η διάθεσή μας είναι καταθλιπτική ή μελαγχολική όταν είμαστε λυπημένοι, ενώ το αντίθετο είναι η χαρά.

Η Κατάθλιψη στην Ψυχιατρική

Με τον όρο Κατάθλιψη στην Ψυχιατρική περιγράφεται μια συγκεκριμένη νόσος η οποία προκαλεί έναν συνδυασμό συμπτωμάτων που δεν συναντάται σε άλλη νόσο. Επειδή ένα από τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου της Κατάθλιψης είναι και η άσχημη διάθεση, γι' αυτό ονομάστηκε έτσι, δεν είναι όμως το μοναδικό, μάλιστα μερικές φορές μπορεί και να απουσιάζει. Επίσης σαν αρρώστια, η Κατάθλιψη έχει κάποιους προδιαθεσικούς και αιτιολογικούς παράγοντες, μια συγκεκριμένη πορεία, πρόγνωση και θεραπεία.

Διαφορές

Η διαφορά του καταθλιπτικού συναισθήματος από το φυσιολογικό, είναι ότι στην Κατάθλιψη αυτό το συναίσθημα έχει μεγάλη ένταση και είναι μόνιμο. Δεν επηρεάζεται από τις καταστάσεις που ζει ο ασθενής, που δεν θα γελάσει και δεν θα αισθανθεί καλύτερα όταν συμβεί κάτι χαρούμενο. Επίσης, στην Κατάθλιψη το συναίσθημα μπορεί να είναι χειρότερο το πρωί, ενώ αντίθετα στους φυσιολογικούς ανθρώπους η διάθεση είναι συνήθως καλύτερη το πρωί.

Τα κυριότερα συμπτώματα της Κατάθλιψης είναι:

(1)   Μόνιμο και βαθύ, έντονο καταθλιπτικό συναίσθημα.

(2)   Απουσία νοήματος στη ζωή.

(3)   Συνολικότερη παθητικότητα και έλλειψη διάθεσης για συμμετοχή ακόμα και στα απλά καθημερινά πράγματα.

(4)   Αίσθημα παραίτησης και ματαιότητας.

Πόσο συχνή είναι η Κατάθλιψη;

Οι έρευνες δείχνουν ότι 5-10% του πληθυσμού εμφανίζει συμπτώματα κατάθλιψης ενώ όσον αφορά τα φύλα, 20% των γυναικών και 12% των ανδρών εμφανίζουν συμπτώματα συμβατά με κατάθλιψη. Οι γυναίκες εμφανίζουν κατάθλιψη δύο φορές σχεδόν πιο συχνά απ' ό,τι οι άνδρες. Χωρίς να έχει εξηγηθεί πλήρως, πιστεύεται ότι σ' αυτό συμβάλλει ένας συνδυασμός βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων.

Αίτια της Κατάθλιψης

Δεν υπάρχει ένας μοναδικός λόγος που να εξηγεί αυτή την διαταραχή, που μπορεί να θεωρηθεί ως το τελικό αποτέλεσμα μιας ποικιλίας παραγόντων που δρουν στην ιδιοσυστασία κάθε ατόμου και στο συγκεκριμένο κοινωνικό του πλαίσιο. Εδώ αναφέρονται μερικοί από τους παράγοντες που φαίνεται να συμβάλλουν στην εμφάνιση κατάθλιψης:

[1] Γενετικοί παράγοντες

Ο κίνδυνος να πάθει κανείς κατάθλιψη όταν έχει στενούς συγγενείς που πάσχουν, ιδιαίτερα από σοβαρές ή χρόνιες μορφές, είναι αυξημένος. Κάποιος που έχει κληρονομήσει τέτοια χαρακτηριστικά έχει μεγαλύτερο κίνδυνο όταν δράσουν και άλλοι παράγοντες του περιβάλλοντος (βιολογικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί).

[2] Βιολογικοί παράγοντες

α) Μερικές μη ψυχιατρικές παθήσεις που δρουν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (Κ.Ν.Σ.) και επηρεάζουν τη λειτουργία περιοχών του εγκεφάλου που ρυθμίζουν το συναίσθημα, μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη δευτεροπαθώς. Σ' αυτές περιλαμβάνονται:1. παθήσεις όπως νόσος του Πάρκινσον, σκλήρυνση κατά πλάκας και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.2. Ενδοκρινικές και μεταβολικές παθήσεις όπως υποθυρεοειδισμός και νόσος του Cushing.3. Λοιμώξεις που δρουν στο Κ.Ν.Σ. όπως το AIDS και η λοιμώδης μονοπυρήνωση.4. Διαταραχές όπως η αναιμία και ο μεταστατικός καρκίνος.5. Φάρμακα όπως η κορτιζόνη, το αντι-υπερτασικό Αλντομέτ (αλφα-μεθυλντόπα) και το αλκοόλ.

β) Στη δεκαετία του '50 οι επιστήμονες ανακάλυψαν τους νευρομεταβιβαστές, βιοχημικές ουσίες με τις οποίες τα νευρικά κύτταρα επικοινωνούν μεταξύ τους. Από τότε έχουμε μάθει πολλά για το ρόλο τους στην Κατάθλιψη, στις μέρες μας δε θεωρείται ότι οι δύο νευρομεταβιβαστές νοραδρεναλίνη και σεροτονίνη, εμπλέκονται ιδιαίτερα στην δημιουργία της Κατάθλιψης και τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα αποσκοπούν στο να ανεβάσουν την συγκέντρωση των ουσιών αυτών στον εγκέφαλο.

[3] Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες

α) Άτομα που σαν παιδιά έζησαν κάποιο γεγονός σημαντικής απώλειας (π.χ. θάνατος ή χωρισμός γονιών) έρευνες δείχνουν ότι έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να πάθουν Κατάθλιψη σαν ενήλικοι.

β) Μια σειρά γεγονότων ζωής, είτε ψυχολογικών (π.χ. θάνατος αγαπημένου προσώπου, διαζύγιο), είτε κοινωνικών (π.χ. οικονομική ύφεση) είτε ακόμη και ψυχοκοινωνικών (π.χ. απώλεια εργασίας), φαίνεται ότι αυξάνουν τον κίνδυνο για κατάθλιψη.

γ) Ο τρόπος που σκέφτονται οι άνθρωποι και αντιλαμβάνονται τα καθημερινά τους προβλήματα, φαίνεται ότι σε μερικές περιπτώσεις ευνοεί την δημιουργία κατάθλιψης. Δηλαδή μερικοί άνθρωποι ερμηνεύουν τον κόσμο γύρω τους βασιζόμενοι σε κάποιες παραδοχές που δεν είναι λειτουργικές και έχουν ως αποτέλεσμα να «παραμορφώνουν» την εικόνα του γύρω κόσμου αντί να την ερμηνεύουν.

Ο Χριστός είπε στους μαθητές Του ότι, «Εν τω κόσμω θέλετε έχει θλίψιν αλλά θαρσείτε, εγώ ενίκησα τον κόσμον» (Ιωάν.ις:33). Επίσης ο Παύλος αναφέρει ότι σε κάποιες στιγμές της ζωής του «πάσα ελπίς σωτηρίας αφηρείτο πλέον αφ' ημών» (Πράξ.κζ:20) και «καθ' υπερβολήν εστενοχωρήθημεν υπέρ δύναμιν, ώστε απηλπίσθημεν και του ζην» (Β' Κορ.α:18).

Αυτό σημαίνει ότι ο πιστός αυτός άνθρωπος του Θεού «τα βρήκε δύσκολα» από κάθε πλευρά, καθώς τα γεγονότα ξεπερνούσαν κάθε του δύναμη και δυνατότητα αντιμετώπισης με δικές του δυνάμεις, αλλά αυτό δεν του απέκλεισε τη θέα του Θεού επάνω στον Ουρανό, που ήξερε ότι και γνώριζε και παρακολουθούσε τη «δύσκολη ώρα» του και είχε τον τρόπο -στο δικό Του καιρό- να φέρει την έκβαση. Ας μην αποθαρρυνόμαστε, λοιπόν, όταν περνούμε δυσκολίες. Ο Θεός είναι κοντά στους αδύναμους, είναι ο Θεός που μπορεί να βοηθήσει «τους έχοντας πολλήν ή μηδεμίαν δύναμιν» (Β' Χρον.ιδ:11).

Όταν όμως πάσχουμε από κατάθλιψη, χρειαζόμαστε και ιατρική βοήθεια, που θα μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε την ιδιαίτερη αυτή κατάσταση με σωστό τρόπο.

Θεραπεία της Κατάθλιψης

Η θεραπεία της Κατάθλιψης συνήθως περιλαμβάνει δύο στάδια: [1] Θεραπεία του οξέος σταδίου. [2] Συντήρηση του αποτελέσματος που επιτεύχθηκε στο προηγούμενο στάδιο.

Ο στόχος του σταδίου [1] είναι να θεραπεύσει τα συμπτώματα της κατάθλιψης, ώστε ο ασθενής να αρχίσει πάλι να νιώθει καλά και να ξαναγυρίσει στις συνηθισμένες του δραστηριότητες. Συνήθως αυτό το στάδιο, όταν χρησιμοποιείται φαρμακευτική θεραπεία, κρατάει περίπου ένα μήνα. Έρευνες έδειξαν ότι οι ασθενείς που σταματούν την θεραπεία στο στάδιο [1] έχουν μεγάλη πιθανότητα υποτροπής στους αμέσως επόμενους μήνες. Αντίθετα, όσοι συνεχίζουν την θεραπεία και στο στάδιο [2], θεωρείται ότι θεραπεύονται από το παρόν επεισόδιο κατάθλιψης. Η συνέχιση της θεραπείας συνήθως εκτείνεται από 3 έως 6 μήνες. Μερικοί ασθενείς, που παθαίνουν συχνά επεισόδια κατάθλιψης στη ζωή τους, μπορεί να ωφεληθούν από την συνεχή χορήγηση αντικαταθλιπτικής θεραπείας. Έχει βρεθεί ότι αν κάποιος έχει ιστορικό τουλάχιστον 3 διαφορετικών επεισοδίων κατάθλιψης στη ζωή του, μπορεί να ωφεληθεί από την χρόνια προληπτική θεραπεία, με μεγάλες πιθανότητες να μην ξαναπάθει επεισόδιο στην ζωή του.

Είδη θεραπείας

Οι κύριοι τύποι θεραπείας είναι: [1] Αντικαταθλιπτική φαρμακευτική θεραπεία, [2] Ψυχοθεραπεία, [3] Συνδυασμός φαρμακευτικής θεραπείας και ψυχοθεραπείας, [4] άλλες θεραπείες. Για τις σοβαρές μορφές κατάθλιψης η φαρμακευτική θεραπεία είναι πολύ αποτελεσματική. Η ψυχοθεραπεία μόνη της δεν έχει δοκιμαστεί σε τέτοιες μορφές.

Γιατί χρειάζεται θεραπεία;

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι μπορούν μόνοι τους να αντιμετωπίσουν την κατάθλιψη από την οποία πάσχουν και αυτό μπορεί πράγματι να συμβεί. Διάφορες εργασίες έχουν δείξει ότι ένα επεισόδιο σοβαρής κατάθλιψης μπορεί να περάσει μόνο του μέσα σε 12 μήνες. Ωστόσο, πρέπει κανείς να γνωρίζει ότι: [1] Η φαρμακευτική θεραπεία μπορεί να φέρει σημαντική βελτίωση από τον πρώτο μήνα. [2] Η έγκαιρη θεραπεία μπορεί να προλάβει ώστε η κατάθλιψη να μη γίνει σοβαρή ή χρόνια. [3] Ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι μεγαλύτερος στα άτομα που δεν παίρνουν θεραπεία ενώ με τη θεραπεία εξαφανίζεται γρήγορα. [4] Η θεραπεία μπορεί να προλάβει νέα επεισόδια κατάθλιψης.

Αντίθετα χωρίς θεραπεία η πιθανότητα να πάθει κανείς δεύτερο επεισόδιο είναι 50%, αν έχει πάθει δύο επεισόδια, η πιθανότητα να πάθει και τρίτο είναι ακόμη μεγαλύτερη, ενώ από τα τρία και επάνω η πιθανότητα ξεπερνάει το 90%.

Υπάρχει ανάγκη νοσηλείας;

Οι περισσότεροι άνθρωποι με κατάθλιψη θεραπεύονται χωρίς να χρειαστούν νοσηλεία. Μερικές φορές όμως χρειάζεται νοσηλεία όπως π.χ.:

[1] Όταν υπάρχουν έντονες ιδέες αυτοκτονίας ή ο ασθενής έχει ήδη κάνει μια απόπειρα.

[2] Όταν συνυπάρχουν άλλες ιατρικές καταστάσεις που απαιτούν παρακολούθηση σε νοσοκομείο.

[3] Όταν χρειάζεται να γίνει ρύθμιση της αντικαταθλιπτικής θεραπείας.

[4] Όταν χρειάζεται θεραπεία που μπορεί να χορηγηθεί μόνο σε νοσοκομείο. Συνήθως οι περισσότεροι ασθενείς νοσηλεύονται για λίγες ημέρες ή εβδομάδες.

Πόσο γρήγορα λειτουργούν τα φάρμακα;

Όλα τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα χρειάζονται περίπου 3 έως 4 εβδομάδες για να λειτουργήσουν. Άρα, για να έχει κανείς αποτέλεσμα, πρέπει να τα πάρει τουλάχιστον για ένα μήνα. Τα φάρμακα αυτά δεν συνιστώνται για περιστασιακή χρήση αλλά μόνο στα πλαίσια μιας οργανωμένης θεραπείας.

Υπάρχουν παρενέργειες;

Τονίζεται ότι ΤΑ ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΔΕΝ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΞΑΡΤΗΣΗ. Επίσης δεν είναι ηρεμιστικά και δεν αλλοιώνουν την προσωπικότητα του ατόμου. Οι παρενέργειες που μπορεί να προκληθούν είναι συνήθως ήπιες, σπάνια επιβάλλουν τη διακοπή της θεραπείας και στις περισσότερες περιπτώσεις εξαφανίζονται μετά από λίγες ημέρες χρήσης του φαρμάκου. Οι πιο συνηθισμένες παρενέργειες είναι ναυτία και άλλες διαταραχές από το γαστρεντερικό, αίσθημα ζάλης, ξηροστομία κ.α.

Ποιες Ψυχοθεραπείες βοηθούν;

Αρχικά τονίζεται ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι ψυχανάλυση, όπως πολλοί νομίζουν. Αυτό που χρειάζεται σε ένα πρώτο στάδιο είναι ένας ψυχοθεραπευτής που θα μπορέσει να κατανοήσει τα προβλήματα του ασθενή και να τον στηρίξει στις δύσκολες στιγμές που περνάει. Αυτό συνήθως το λέμε υποστηρικτική ψυχοθεραπεία και πολλές φορές μπορεί να είναι αρκετό για να ανακουφιστεί από τα συμπτώματα σε συνδυασμό και με μια φαρμακευτική αγωγή.

Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία είναι μια σχετικά καινούργια ψυχοθεραπεία, που προσπαθεί να «διορθώσει» αυτά τα λάθη στον τρόπο σκέψης και να βοηθήσει τον ασθενή να αξιολογήσει πιο αντικειμενικά την πραγματικότητα και έχει πολύ καλά αποτελέσματα τόσο στην κατάθλιψη όσο και στις αγχώδεις διαταραχές/φοβίες. Με άλλα λόγια διδάσκει τον πάσχοντα από κατάθλιψη πώς να διεκδικεί τον έλεγχο των συναισθημάτων του, πώς να απεγκλωβίζεται από τις καταθλιπτικές σκέψεις και διαθέσεις. Όπως, π.χ. ένας που αναρρώνει από ένα κάταγμα χρειάζεται φυσιοθεραπεία για να επανέλθει σε πλήρη κινητικότητα, έτσι και ο καταθλιπτικός χρειάζεται να κάνει ο ίδιος συστηματική δουλειά για να επαναφέρει στον εαυτό του την ικανότητα της χαράς, της ικανοποίησης και της ηρεμίας στην καθημερινή του ζωή.

Είναι εντελώς αδικαιολόγητη η τακτική ορισμένων, που θεωρούν την κατάθλιψη σαν «πνευματική ασθένεια» και την αποδίδουν είτε σε αμαρτία, είτε σε έλλειψη πίστης, ή σε κακή σχέση του ατόμου με τον Θεό και τους όμοιες «εκκλησιαστικές» ιδέες, που ούτε με την επιστήμη έχουν καμία σχέση αλλά ούτε και με τη Βίβλο.

Αυτή η αυθαίρετη πρακτική έχει συχνά ως αποτέλεσμα αφενός την επιδείνωση τους κατάστασης των ασθενών και αφετέρου την ψυχική τους ταλαιπωρία, καθώς τους αποδίδονται «ευθύνες» που δεν έχουν, αφού ούτε φταίνε οι ίδιοι για την πάθησή τους ούτε υπάρχουν πράγματα που μπορούν να κάνουν για να αλλάξουν την κατάστασή τους. Για το λόγο αυτό συστήνεται σε άτομα που αντιμετωπίζουν καταθλιπτική κατάσταση, να ζητούν υπεύθυνη ιατρική βοήθεια και να μην επηρεάζονται από άσχετα άτομα που -όχι σπάνια και εντελώς ανεύθυνα- τους παρασύρουν να διακόψουν τη φαρμακευτική αγωγή.

Πρακτικές συμβουλές για την Κατάθλιψη

Η Κατάθλιψη είναι ένας από τους τρόπους που χειρίζεται ο οργανισμός μας για να απαγκιστρωθεί από το άγχος και την υπερβολική πίεση. Ουσιαστικά, το σώμα μας και ο ψυχικός μας κόσμος «βάζουν λουκέτο», αυτο-αποκλείονται από ένα περιβάλλον που είναι υπερβολικά επώδυνο.

Στα άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη οι διανοητικές λειτουργίες αδρανούν, ώστε να σκέφτονται με βραδύτητα και να δυσκολεύονται στη συγκέντρωση, ενώ ταυτόχρονα χάνουν την όρεξη για τροφή και δραστηριότητες που παλαιότερα τα ευχαριστούσαν. Στο κοινωνικό επίπεδο τείνουν να αποτραβιούνται και να επιλέγουν την μοναξιά, ενώ σημειώνονται διαταραχές στον ύπνο. Συναισθηματικά ίσως νιώθουν ευάλωτοι και είναι πιθανό να τους έρχονται κλάματα χωρίς φανερή αιτία.

Αν βρίσκεσαι σε αυτή την κατάσταση, μην αρχίσεις να κατηγορείς τον εαυτό σου, που δεν μπορείς να ανταπεξέλθεις στις καθημερινές σου υποχρεώσεις όπως παλαιότερα. Αυτό που έχεις είναι μια δυσκολία -μια προσωρινή ασθένεια- και άρα δικαιούσαι την επιείκεια που δικαιούται οποιοσδήποτε όταν είναι ασθενής. Κάνε λοιπόν ό,τι μπορείς από αυτά που έχεις να κάνεις -«σπάζοντας» τις δουλειές σου σε μικρότερα, πιο ευκολοκατόρθωτα κομμάτια- και έπειτα, αν νιώθεις την ανάγκη να ξεκουραστείς, ξεκουράσου.

Σε τέτοιες ώρες, τείνεις να ερμηνεύεις τα πάντα μέσα από ένα αρνητικό φίλτρο. Είναι καλό λοιπόν, να μην δίνεις υπερβολική εμπιστοσύνη σε αυτό το φίλτρο, επειδή όταν αλλάξει η διάθεσή σου, θα αλλάξει και ο τρόπος που σκέφτεσαι. Γι' αυτό άφηνε τις σκέψεις σου να φεύγουν, μην βασιστείς πάνω τους, μην πάρεις τώρα σημαντικές αποφάσεις για την ζωή σου ενώ είσαι υπό την επήρεια της κατάθλιψης.

Επίσης, σε τέτοιες ώρες είναι ωφέλιμη λίγη γυμναστική, να τρώμε καλά, με φρούτα και λαχανικά στο διαιτολόγιό μας, να τηρούμε μια στοιχειώδη καθημερινή ρουτίνα. Όλα αυτά βοηθούν ώστε σιγά-σιγά να επανακτήσουμε τον έλεγχο του εαυτού μας και της καθημερινότητάς μας.