ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ: ΠΡΑΞΕΙΣ - ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ (1)

 

Τα δεξιά του Θεού.

 

Αρκετά εδάφια στην Καινή Διαθήκη λένε ότι ο Ιησούς κάθεται στα δεξιά του Θεού. Ο Πέτρος χρησιμοποιεί αυτή την έκφραση στις Πράξ.β:34, αναφερόμενος στον Ψαλμ.ρι:1. Σύμφωνα με το Πράξ.ζ:55, ο Στέφανος κοίταξε ψηλά στον ουρανό την ώρα που τον λιθοβολούσαν μέχρι θανάτου και «είδε την δόξαν του Θεού, και τον Ιησούν ιστάμενον εκ δεξιών του Θεού».

Τι σημαίνει αυτή η φράση; Μήπως σημαίνει ότι υπάρχουν δύο φυσικές φανερώσεις του Θεού στον ουρανό, ο Θεός και ο Ιησούς, με τον δεύτερο να στέκεται συνέχεια στα δεξιά του πρώτου; Αυτό είδε ο Στέφανος;

Η κατά γράμμα ερμηνεία των «δεξιών του Θεού» δεν είναι σωστή. Πρώτα απ’ όλα, ποτέ κανείς άνθρωπος δεν έχει δει το Θεό, ούτε μπορεί να Τον δει (Ιωάν.α:18  Α’ Τιμ.ς:16  Α’ Ιωάν.δ:12). Ο Θεός είναι Πνεύμα και γι’ αυτό είναι αόρατος (Α’ Τιμ.α:17).

Ο Θεός δεν έχει κάποιο φυσικό δεξί χέρι, εκτός κι αν θελήσει να φανερωθεί με ανθρώπινη μορφή. Ξέρουμε ότι ο Στέφανος δεν είδε κυριολεκτικά το Θεό ξεχωριστά απ’ τον Ιησού. Αν είδε δύο πρόσωπα, γιατί αναγνώρισε μόνο το ένα, προσευχόμενος στον Ιησού; (Πράξ.ζ:59-60). Αν είδε δύο ξεχωριστές φυσικές φανερώσεις του Πατέρα και του Υιού, γιατί δεν είδε το Άγιο Πνεύμα σαν τρίτο πρόσωπο;

Μια προσεκτική ανάγνωση του Πράξ.ζ:55 θα μας ξεκαθαρίσει ότι ο Στέφανος δεν είδε το Θεό χωριστά απ’ τον Ιησού. Δεν λέει ότι ο Στέφανος είδε το Πνεύμα του Θεού, αλλά τη δόξα του Θεού και τον Ιησού.

Στο επόμενο εδάφιο (56) διαβάζουμε: «Ιδού, θεωρώ τους ουρανούς ανεωγμένους, και τον Υιόν του ανθρώπου ιστάμενον εκ δεξιών του Θεού». Το μόνο ορατό πρόσωπο που ο Στέφανος είδε, ήταν του Ιησού Χριστού.

Έχουμε κι άλλα προβλήματα αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε «τα δεξιά του Θεού» με φυσική έννοια. Ο Ιησούς κάθεται στα δεξιά του Θεού όπως αναφέρεται στις Πράξ.β:34 ή στέκεται στα δεξιά του Θεού όπως διαβάζουμε στις Πράξ.ζ:55-56; Είναι ο Ιησούς στον κόρφο του Πατέρα (Ιωάν.α:18); Τι γίνεται με την Αποκ.δ:2 όπου περιγράφει ένα θρόνο στον ουρανό και Ένα να κάθεται στο θρόνο; Ο Πατέρας κάθεται στο θρόνο κι ο Ιησούς κάθεται δίπλα; Τότε πως θα εξηγήσουμε το γεγονός ότι ο Ιησούς είναι ο καθήμενος στο θρόνο; (Αποκ.δ:2, 8 με α:8, 18).

Ολοφάνερα, λοιπόν, η περιγραφή του Ιησού στα δεξιά του Θεού είναι μεταφορική και συμβολική. Αυτό είναι προφανές από τις τόσες αναφορές σ’ όλη τη Γραφή, σχετικά με τα δεξιά ή τη δεξιά του Θεού.

Στον Ψαλμ.ις:18 ο Δαβίδ έγραψε: «Ενώπιόν μου είχον τον Κύριον διαπαντός διότι είναι εκ δεξιών μου, διά να μη σαλευθώ». Μήπως αυτό σημαίνει ότι ο ΚΥΡΙΟΣ ήταν συνέχεια στα δεξιά του Δαβίδ σωματικά;

Ο Ψαλμός 98:1 λέει: «η δεξιά αυτού και ο βραχίων ο άγιος αυτού, ενήργησαν εις αυτόν σωτηρίαν». Μήπως αυτό σημαίνει ότι ο Θεός νίκησε τους εχθρούς Του βάζοντας πίσω απ’ την πλάτη το αριστερό Του χέρι και χρησιμοποίησε μόνο το δεξί;

Ο Ψαλμός ρθ:31 λέει: «διότι ίσταται εν τη δεξιά του πτωχού, διά να λυτρόνη αυτόν εκ των καταδικαζόντων την ψυχήν αυτού». Μήπως ο Θεός στέκεται συνέχεια, με τη φυσική έννοια, δίπλα στους φτωχούς;

Ο Κύριος διακηρύττει στον Ησ.μη:13 «Και η χείρ μου εθεμελίωσε την γην, και η δεξιά μου εμέτρησε με σπιθαμήν τους ουρανούς, όταν καλώ αυτούς, παρίστανται ομού» και στο ξβ:8 λέει: «Ο Κύριος ώμοσεν επί την δεξιάν αυτού, και επί τον βραχίονα της δυνάμεως αυτού...».

Τι θέλει να πει μ’ όλα αυτά; Μήπως ότι ο Θεός άπλωσε ένα τεράστιο χέρι και μια γιγάντια παλάμη άρχισε να ανοιγοκλείνει και να μετράει τους ουρανούς; Ή μήπως ότι ο Θεός έβαλε το αριστερό Του χέρι πάνω στο δεξί κι έτσι ορκίστηκε;

Ο Ιησούς διαβάζουμε ότι έκβαλε δαιμόνια με «δάκτυλο Θεού» (Λουκ.ια:20). Μήπως κατέβασε ένα τεράστιο δάκτυλο από τον ουρανό, το έχωνε μέσα στους ανθρώπους και τραβούσε έξω τα δαιμόνια;

Φυσικά, η απάντηση σ’ όλα αυτά τα ερωτήματα είναι: Όχι. Γι’ αυτό, πρέπει να εκλάβουμε την έκφραση «δεξιά του Θεού» σαν μεταφορική, συμβολική, ποιητική κι όχι με τη φυσική της έννοια. Αφού λοιπόν έτσι είναι, τι θέλει να εκφράσει αυτή η φράση;

Στη Βίβλο, η δεξιά συμβολίζει δύναμη, εξουσία, κάτι σημαντικό, πρωτεία, υπεροχή, όπως και στη γλώσσα μας λέμε: «αυτός είναι το δεξί μου χέρι». Στις επίσημες εκδηλώσεις, ακόμα και στις μέρες μας, η θέση στα δεξιά του οικοδεσπότη είναι θέση τιμής.

Μερικά Βιβλικά παραδείγματα, πάνω στο θέμα που εξετάζουμε, θα είναι ενδιαφέροντα και διδακτικά. Εξοδ.ιε:6 «Η δεξιά σου Κύριε, εδοξάσθη εις δύναμιν η δεξιά σου Κύριε, συνέτριψε τον εχθρόν».

Ο Ψαλμός 98:1 και ρι:1 συνδέουν τη δεξιά του Θεού με νίκη εναντίον των εχθρών Του. Όταν η Βίβλος αναφέρεται στον Ιησού, να κάθεται στα δεξιά του Θεού, θέλει να δείξει ότι ο Ιησούς έχει όλη τη δύναμη και την εξουσία του Θεού, όπως άλλωστε ο ίδιος διακήρυξε: «Λέγει προς αυτόν ο Ιησούς, Συ είπας, πλήν σας λέγω, Εις το εξής θέλετε ιδεί τον Υιόν του ανθρώπου καθήμενον εκ δεξιών της δυνάμεως, και ερχόμενον επί των νεφελών του ουρανού». Δες ακόμα Μάρκ.ιδ:62 και Λουκ.κβ:69.

Μιλώντας έτσι, ο Ιησούς, είναι σαν να κατέληγε στο συμπέρασμα ότι Αυτός είναι ο Θεός. Οι Εβραίοι κατάλαβαν αυτούς τους υπαινιγμούς και τις απαιτήσεις του Ιησού, γι’ αυτό ο αρχιερέας Τον κατηγόρησε για βλασφημία (Ματθ.κς:65).

Προφανώς, ο αρχιερέας ήξερε τη συμβολική σημασία της δεξιάς στην Παλαιά Διαθήκη κι έτσι κατάλαβε ότι ο Ιησούς αξίωνε όλη τη δύναμη του Θεού, με άλλα λόγια ότι είναι ο Θεός.

 Στην Α’ Πέτρ.γ:22 προχωράει ακόμα πιο πολύ λέγοντας ότι «η δεξιά» σημαίνει ότι ο Ιησούς έχει όλη τη δύναμη και την εξουσία: «Όστις είναι εν δεξιά του Θεού, πορευθείς εις τον ουρανόν, και εις όν υπετάχθησαν άγγελοι και εξουσίαι και δυνάμεις».

Κατά τον ίδιο τρόπο, στην Εφεσ.α:20-22 χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση για να δείξει την υπεροχή του Χριστού πάνω σ’ όλες τις αρχές, τις εξουσίες, τις δυνάμεις, τις κυριότητες και τα ονόματα. Αυτό το εδάφιο συνδέει ακόμα τη δεξιά με την εξύψωση του Χριστού και κάτω απ’ αυτό το φως διαβάζουμε στις Πράξ.ε:31 «Τούτον ο Θεός ύψωσε διά της δεξιάς αυτού αρχηγόν και σωτήρα, διά να δώση μετάνοιαν εις τον Ισραήλ και άφεσιν αμαρτιών». Δες ακόμα Ψαλμ.ρι:1  Πράξ.β:33-34.

Το Πράξ.ε:31 φανερώνει ότι η δεξιά του Θεού ή ο βραχίονας του Θεού μερικές φορές αναφέρεται ειδικά στη δύναμη του Θεού σε σχέση με τη σωτηρία. Πολλά άλλα εδάφια μέσα στο λόγο του Θεού που αναφέρονται στη δεξιά του Θεού εκφράζουν την απελευθέρωση και τη νίκη που ο Θεός δίνει στο λαό Του (Έξοδ.ιε:6  Ψαλμ.μδ:3  Ψαλμ.98:1).

Στον Ησ.νθ:16 λέει: «ο βραχίων αυτού ενήργησεν εις αυτόν σωτηρίαν». Άρα, φαίνεται, ότι η περιγραφή του Ιησού στα δεξιά του Θεού σημαίνει ότι ο Ιησούς είναι η έκφραση της δύναμης του Θεού προς σωτηρία. Αυτή η άποψη εναρμονίζεται με την ταύτιση του μεσολαβητικού ρόλου του Χριστού και της θέσης Του στα δεξιά του Θεού, ιδιαίτερα με το έργο του σαν Μεσίτης και Αρχιερέας μας (Ρωμ.η:34  Εβρ.η:1).

Μετά απ’ όλα αυτά που είπαμε για τα δεξιά του Θεού, μπορεί κάποιος ν’ αναρωτηθεί, γιατί μερικές φορές η Βίβλος λέει ότι ο Ιησούς «εκάθισε διαπαντός εν δεξιά του Θεού», όπως για παράδειγμα στην Εβρ.ι:12, αντί να λέει απλά ότι είναι στα δεξιά του Θεού όπως στην Ρωμ.η:34.

Είναι προφανές ότι αυτή η ιδιαίτερη έκφραση φανερώνει ότι ο Ιησούς έλαβε όλη τη δόξα τη δύναμη και την εξουσία σε μια συγκεκριμένη στιγμή του χρόνου. Αυτή η ύψωση ξεκίνησε με την ανάσταση και ολοκληρώθηκε με την ανάληψη. Τη στιγμή αυτή ελευθερώθηκε απ’ όλα τα ανθρώπινα εμπόδια και φυσικούς περιορισμούς. Αυτό είναι το αντίθετο απ΄ την κένωση, όταν σαν άνθρωπος ήταν περιορισμένος όπως περιγράφει η Φιλιπ.β:6-8. Εκπλήρωσε τέλεια το ρόλο Του σαν άνθρωπος όταν βρισκόταν εδώ στη γη.

Ο Ιησούς δεν είναι πλέον υποκείμενος στην εύθραυστη και αδύνατη ανθρώπινη φύση. Ποτέ πια δεν θα είναι ο πάσχων υπηρέτης. Η δόξα Του, η μεγαλειότητά Του όπως κι άλλες θείες ιδιότητές Του, δεν θα είναι πλέον κρυμμένες απ’ τον οποιοδήποτε παρατηρητή. Από δω και στο εξής, εξασκεί τη δύναμή Του σαν ο Θεός, δια μέσου του δοξασμένου ανθρώπινου σώματος.

Τώρα πλέον φανερώνεται και θα φανερώνεται σαν ο Κύριος πάντων, ο Δίκαιος Κριτής και ο Βασιλιάς όλης της γης. Γι’ αυτό ο Στέφανος δεν είδε τον Ιησού σαν κανονικό άνθρωπο, όπως ήταν εδώ στη γη, αλλά Τον είδε με όλη τη δόξα και τη δύναμη του Θεού. Κατά τον ίδιο τρόπο ο Ιωάννης είδε τον Ιησού να του αποκαλύπτεται σαν ο Θεός μέσα σ’ όλη τη δόξα και το μεγαλείο Του (Αποκ.α). 

Αυτή η εξύψωση, ο δοξασμός και αποκάλυψη του Χριστού αποκορυφώθηκε στην ανάληψη. Στο Μάρκ.ις:19 λέει: «Ο μεν λοιπόν Κύριος αφού ελάλησε προς αυτούς, ανελήφθη εις τον ουρανόν, και εκάθισεν εκ δεξιών του Θεού».

Ο όρος εκάθισεν φανερώνει ότι το έργο του Χριστού πάνω στο σταυρό δεν συνεχίζεται αλλά έχει τελειώσει. «Αφού δι’ εαυτού έκαμε καθαρισμόν των αμαρτιών ημών, εκάθισεν εν δεξιά της μεγαλωσύνης εν υψηλοίς» (Εβρ.α:3). «Και πάς μεν ιερεύς ίσταται καθ’ ημέραν λειτουργών, και τας αυτάς πολλάκις προσφέρων θυσίας, αίτινες ποτέ δεν δύνανται να αφαιρέσωσιν αμαρτίας. Άλλ’ αυτός αφού προσέφερε μίαν θυσίαν υπέρ αμαρτιών, εκάθισε διαπαντός εν δεξιά του Θεού, προσμένων του λοιπού εωσού τεθώσιν οι εχθροί αυτού υποπόδιον των ποδών αυτού» (Εβρ.ι:11-13).

Σαν συμπέρασμα, θα συναντήσουμε πολλές αντιφάσεις, αν θέλουμε να ερμηνεύουμε την περιγραφή του Ιησού στα δεξιά του Θεού έτσι ώστε να σημαίνει μια φυσική θέση ανάμεσα σε δύο θεούς με ξεχωριστά σώματα. Άλλωστε, για το Θεό δεν έχει νόημα το δεξιά και το αριστερά, αφού είναι πνεύμα και πληροί τα πάντα.

Αν όμως το δούμε σαν συμβολισμό της δύναμης, της εξουσίας, της υπεροχής, της ύψωσης, της νίκης, τότε εξαλείφουμε αυτά τα μπερδέματα. Επιπλέον, αυτή η ερμηνεία είναι συνεπής με τη χρήση της φράσης «εκ δεξιών του Θεού» μέσα σ’ όλη τη Γραφή. Η «δεξιά» φανερώνει την παντοδυναμία και την απόλυτη θεότητα του Ιησού καθώς υπερασπίζεται το μήνυμα του ένα Θεού εν Χριστώ.

Για να επιστρέψουμε στην αρχική μας ερώτηση, τι είδε στην πραγματικότητα ο Στέφανος; Είναι φανερό, ότι είδε τον Ιησού. Ο Ησ.μ:5 λέει, αναφερόμενος στον ερχομό του Μεσσία, «Και η δόξα του Κυρίου θέλει φανερωθή, και πάσα σάρξ ομού θέλει ιδεί διότι το στόμα του Κυρίου ελάλησε».

Ο Ιησούς είναι η δόξα του Θεού που φανερώθηκε. Ο Στέφανος είδε τη δόξα του Θεού, όταν είδε τον Ιησού. Είδε τον Ιησού να ακτινοβολεί τη δόξα που έχει σαν ο Θεός καθώς και όλη τη δύναμη και την εξουσία. Με δυο λέξεις, είδε τον υψωμένο Χριστό. Δεν Τον είδε σαν απλό άνθρωπο, αλλά σαν τον ίδιο το Θεό. Γι’ αυτό επικαλέστηκε το Θεό λέγοντας «Κύριε Ιησού, δέξαι το πνεύμα μου» (Πράξ.ζ:59).

 

Χαιρετισμοί στις Επιστολές

 

Οι περισσότερες επιστολές περιέχουν χαιρετισμούς που αναφέρουν τον Πατέρα Θεό και τον Κύριο Ιησού Χριστό. Για παράδειγμα, ο Παύλος έγραψε, «χάρις είη υμίν και ειρήνη από Θεού Πατρός ημών, και Κυρίου Ιησού Χριστού» (Ρωμ.α:7) και «χάρις είη υμίν και ειρήνη από Θεού Πατρός ημών, και Κυρίου Ιησού Χριστού» (Α’ Κορ.α:3). Μήπως αυτή η φρασεολογία φανερώνει διαχωρισμό προσώπων; Αν το δεχτούμε έτσι, τότε θα συναντήσουμε αρκετά σοβαρά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε.

Πρώτα απ’ όλα, γιατί δεν υπάρχει αναφορά του Αγίου Πνεύματος σ’ αυτούς τους χαιρετισμούς. Ακόμα κι αν εκληφθούν σαν διδασκαλία διαχωρισμού προσώπων, δεν επιδοκιμάζουν τη θεωρία της τριάδας. Μάλλον μιλάνε για δυθεϊσμό! Ακόμα θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτή η ερμηνεία σαν μια προσπάθεια υποβιβασμού του ρόλου του Αγίου Πνεύματος μέσα στην τριάδα.

Ακόμα, αν ερμηνεύσουμε έτσι άλλα παρόμοια εδάφια ώστε να σημαίνουν ξεχωριστά πρόσωπα στη θεότητα, τότε θα έχουμε άνετα τέσσερα πρόσωπα στη θεότητα. Για παράδειγμα, στην Κολ.β:2 μιλάει για «το μυστήριον του Θεού και Πατρός και του Χριστού». Άλλα εδάφια της Γραφής αναφέρουν «τον Θεόν και Πατέρα» (Κολ.γ:17  Ιάκ.α:27) ή «από Θεού Πατρός ημών» (Α’ Θεσ.α:3).

Στην Α’ Θεσ.γ:11 λέει: «Αυτός δε ο Θεός και Πατήρ ημών, και ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, είθε να κατευθύνη την οδόν ημών προς εσάς». Αν λοιπόν το και ξεχωρίζει διαφορετικά πρόσωπα, εδώ έχουμε τουλάχιστον τέσσερα πρόσωπα: Το Θεό, τον Πατέρα, τον Κύριο Ιησού Χριστό και το Άγιο Πνεύμα.

Όμως, αν οι χαιρετισμοί δεν φανερώνουν πλειονότητα προσώπων στη θεότητα, τότε τι σημαίνουν; Αναφερόμενοι στον Πατέρα και τον Κύριο Ιησού Χριστό, οι συγγραφείς έδιναν έμφαση στους δύο ρόλους του Θεού και στο πόσο σημαντικό είναι να Τον δεχτούμε και με τους δύο αυτούς ρόλους.

Δεν πρέπει να Τον βλέπουμε μόνο σαν τον Πατέρα και Δημιουργό μας, αλλά και σαν Αυτόν που φανερώθηκε «εν σαρκί» δια του ανθρώπου Ιησού Χριστού. Ο καθένας πρέπει ν’ αναγνωρίσει ότι ο Ιησούς ήρθε εν σαρκί κι ότι είναι Κύριος και Χριστός (Μεσσίας). Επομένως, οι χαιρετισμοί, προβάλουν την πίστη όχι μόνο στο Θεό, όπως οι Εβραίοι και πολλοί ειδωλολάτρες δέχονται, αλλά στη φανέρωση του Θεού εν σαρκί μέσα από τον άνθρωπο Ιησού Χριστό.

Έτσι, εξηγείται γιατί δεν ήταν ανάγκη ν’ αναφερθούν στο Άγιο Πνεύμα, γιατί η ιδέα του Θεού σαν Πνεύμα Άγιο εμπεριέχεται στον τίτλο, Πατέρας Θεός, ιδιαίτερα για τα μυαλά των Εβραίων. Ακόμα, πρέπει να θυμόμαστε, ότι η θεωρία της τριάδας, εμφανίστηκε πολύ αργότερα στην εκκλησιαστική ιστορία, από τότε που οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης έγραψαν. Ωστόσο, αυτές οι εκφράσεις, δεν ενοχλούσαν καθόλου ούτε ακουγόταν παράξενα από τους συγγραφείς και τους αναγνώστες των επιστολών.

Όταν ο συνδετικός σύνδεσμος «και» συνδέει δύο ονόματα της ίδιας πτώσης (ουσιαστικά, επίθετα, μετοχές) και το οριστικό άρθρο προηγείται του πρώτου από τα προαναφερθέντα ονόματα αλλά δεν επαναλαμβάνεται μπροστά από το δεύτερο, το τελευταίο πάντοτε αναφέρεται στο ίδιο πρόσωπο που εκφράζεται από το πρώτο όνομα. Είναι σαν να περιγράφει δηλαδή περισσότερο το πρώτο όνομα.

Ο Ιωάννης Σταματάκος, στο λεξικό του της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, λέει ότι ο «και» σημαίνει και «επίσης, ωσαύτως, προσέτι» και σ’ αυτή του τη χρήση προσθέτει έμφαση στη λέξη που εισάγει. Ακόμα, ο «και» σημαίνει «ακόμη, και μάλιστα», και σ’ αυτή την χρήση αυξάνει την δύναμη της λέξης με την οποία συνάπτεται.

 

Παραδείγματα:

·     Γαλ.α:4 «κατά το θέλημα του θεού και πατρός ημών»

·     Εφεσ.ε:5 «εν τη βασιλεία του Χριστού και θεού»

·     Κολ.β:2 «του Θεού και Πατρός και του Χριστού» (Κείμενο «του θεού, Χριστού»)

·     Β’ Θεσ.α:12 «του θεού ημών και κυρίου Ιησού Χριστού»

·     Α’ Τιμ.ε:21 «του θεού και Χριστού Ιησού»

·     Τίτ.β:13 «του μεγάλου θεού και σωτήρος ημών Ιησού Χριστού»

·     Β’ Πέτρ.α:1 «εν επιγνώσει του θεού και Ιησού Χριστού του κυρίου ημών»

·     Ιούδ.4 «τον μόνον δεσπότην και κύριον ημών Ιησούν Χριστόν»

·     Β’ Κορ.α:3 «ο θεός και πατήρ του κυρίου ημών Ιησού Χριστού»

·     Εφεσ.ς:21 «Τυχικός ο αγαπητός αδελφός και πιστός διάκονος εν κυρίω»

·     Εβρ.γ:1 «τον απόστολον και αρχιερέα της ομολογίας ημών Ιησούν»

·     Β’ Πέτρ.β:20 «του κυρίου [ημών] και σωτήρος Ιησού Χριστού»

 

Στα παραπάνω παραδείγματα, βλέπουμε ότι το «και» ταυτίζει πολλές φορές τον όρο Πατέρας με τον Θεό, ενώ άλλες φορές ταυτίζει τον Ιησού με τον Θεό, ή τον Ιησού με τον Πατέρα.

Συμπερασματικά, οι χαιρετισμοί δεν φανερώνουν κανένα διαχωρισμό προσώπων στη θεότητα. Αντίθετα, η χρήση του «και» σ’ αυτές τις περιπτώσεις, δηλώνει διαχωρισμό ρόλων, φανερώσεων, ή ονομάτων με τα οποία ο άνθρωπος γνωρίζει τον Θεό. Μάλιστα, σε μερικές περιπτώσεις, η χρήση του «και» στην πραγματικότητα ταυτίζει τον Ιησού με τον Θεό ή τον Πατέρα.