ΙΕΡΕΜΙΑΣ

Α. ΘΕΜΑ

Ο Ιερεμίας όπως ο Ησαΐας έφερε ένα μήνυμα καταδίκης στον αποστατημένο Ισραήλ. Ωστόσο σε αντίθεση με τον έντονο και αυστηρό τρόπο του Ησαΐα, ο τόνος του Ιερεμία είναι ήπιος και γλυκός. Ο Ιερεμίας εξέφρασε τη θλίψη του Γιάχβε εξαιτίας της αμαρτίας του Ισραήλ. Ενώ ο Ησαΐας έγραφε βουτώντας την πένα του στη φωτιά, το μελάνι του Ιερεμία ήταν αναμεμιγμένο με δάκρια. Όπως λέει στο θ:1, «Είθε να ήτο η κεφαλή μου ύδατα, και οι οφθαλμοί μου πηγή δακρύων, δια να κλαίω ημέραν και νύκτα τους πεφονευμένους της θυγατρός του λαού μου!». Εξαιτίας αυτού ο Ιερεμίας είναι γνωστός σαν «ο προφήτης που θρηνεί».

Το θέμα του βιβλίου είναι η αναλλοίωτη αγάπη του Γιάχβε απέναντι στον αποστατημένο λαό Του και η θλίψη Του για την αποκατάσταση τους.

Β. ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Ιερεμίας, ο γιος του ιερέα Χελκιου, είναι ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου που φέρει το όνομα του. Κλήθηκε στη διακονία ενώ ήταν ακόμα πολύ νέος (α:6), 70 χρόνια περίπου μετά το θάνατο του Ησαΐα. Διακόνησε στην Ιερουσαλήμ και σε άλλες πόλεις για 40 χρόνια περίπου.

Έζησε στη βασιλεία 7 βασιλέων και γνώρισε άγριο διωγμό από κάποιους. Ο Ιωακείμ τον φυλάκισε εξαιτίας της προφητείας του για την ερήμωση της Ιερουσαλήμ. Στη διάρκεια της βασιλείας του Σεδεκία ο Ιερεμίας συνελήφθη σαν φυγάς και φυλακίστηκε αλλά αργότερα τον ελευθέρωσε ο Ναβουχοδονόσορας. Μετά απ’ αυτό προσπάθησε να πείσει το λαό να μην φύγουν στην Αίγυπτο. Τον αγνόησαν και πήραν κι αυτόν μαζί. Στην Αίγυπτο συνέχισε της προσπάθειες του να επιστρέψει τον λαό στον Κύριο.

Γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στην περίοδο του Ιερεμία καλύπτουν 40 χρόνια περίπου από το 13ο χρόνο της βασιλείας του Ιωσία μέχρι την αρχή της Βαβυλώνιας αιχμαλωσίας.

Δ. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ένα μεγάλο μέρος του ιστορικού πλαισίου της διακονίας του Ιερεμία βρίσκεται στο Β΄Βασ.κβ’- κε’. Ο Ιερεμίας έζησε 100 χρόνια περίπου μετά τον Ησαΐα. Ο Ησαΐας είχε προσπαθήσει να σώσει την Ιερουσαλήμ από τους Ασσύριους. Ο Ιερεμίας προσπάθησε να σώσει την πόλη από τους Βαβυλώνιους αλλά απέτυχε. Το βασίλειο των 10 βόρειων φυλών ο Ισραήλ είχε είδη πέσει την εποχή που ήταν προφήτης ο Ιερεμίας. Ένα μεγάλο μέρος του Ιούδα βρισκόταν ήδη στα χέρια των Βαβυλωνίων. Μόνο η Ιερουσαλήμ είχε απομείνει.

Αναφορικά με τα παγκόσμια γεγονότα υπήρχε μία διαμάχη ανάμεσα σε τρεις δυνάμεις για την κυριαρχία του κόσμου. Η Ασσυρία είχε κυβερνήσει τον κόσμο για 3 αιώνες αλλά είχε αρχίσει να παρακμάζει. Η Βαβυλώνα βρισκόταν στην άνοδο της και ήταν ένας ανερχόμενος εχθρός για την Ασσυρία. Επίσης η Αίγυπτος που ήταν παγκόσμια δύναμη χίλια χρόνια πριν φιλοδοξούσε να επεκτείνει την επιρροή της. Η Βαβυλώνα αναδείχτηκε νικήτρια σε αυτή τη διαμάχη στο μέσο περίπου της διακονίας του Ιερεμία. Κυβέρνησε τον κόσμο για 70 χρόνια όσο διάρκεσε δηλαδή και η αιχμαλωσία των Εβραίων.

Ε. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

            1. Η κλίση του Ιερεμία και η αποστολή του (κεφ. α΄)

Ο Θεός κάλεσε τον Ιερεμία ενώ ήταν πολύ νέος: «Ιδέ, σε κατέστησα σήμερον επί τα έθνη, και επί τας βασιλείας, δια να εκριζόνης, και να κατασκάπτης, και να καταστρέφης, και να κατεδαφίζης, να ανοικοδομής, και να καταφυτεύης» (Ιερ.α:10).

            2. Το γενικό μήνυμα της κατάκρισης του Ιούδα (κεφ.β΄-ιε΄)

Το πρώτο μήνυμα του Ιερεμία είναι μία ανασκόπηση του παρελθόντος του Ισραήλ. Υπάρχουν οι υπενθυμίσεις των παλαιότερων ευλογιών, η υπενθυμίσεις για την τωρινή κατάσταση ειδωλολατρίας και αποστασίας καθώς και η παράκληση για επιστροφή στο Γιάχβε.

Το δεύτερο μήνυμα είναι μία υπενθύμιση στον Ιούδα ότι οι 10 βόρειες φυλές είχαν αιχμαλωτιστεί εξαιτίας της ειδωλολατρίας τους. Ωστόσο ο Ιούδας δεν έδωσε προσοχή σ’ αυτή την προειδοποίηση. Ο Ιερεμίας για μια φορά ακόμα απευθύνθηκε στον αιχμάλωτο Ισραήλ και τον κάλεσε σε μετάνοια παρακινώντας τον Ιούδα να επιστρέψει κι αυτός από την ειδωλολατρία του. Ακριβώς επειδή απέρριψαν αυτή του την πρόσκληση ο Θεός ανάγγειλε την κρίση της επέμβασης των Βαβυλωνίων (δ:3 - ς:30).

Κατά την παραμονή του στην πύλη του Ναού (κεφ. ζ:1-10) ο Ιερεμίας αναφέρει τις αμαρτίες του Ιούδα: τυπικισμός στη λατρεία, ειδωλολατρία, παραβίαση του νόμου του Θεού, απόρριψη των αγγελιοφόρων Του και μία γενική και αθεράπευτη αποστασία. Εξαιτίας αυτών των αμαρτιών ο Γιάχβε θα έδινε τη γη του Ιούδα στους εισβολής και θα διασκόρπιζε τους κατοίκους του στα διάφορα έθνη.

Με το μήνυμα της σπασμένης διαθήκης (κεφ.ια΄, ιβ΄) ο Ιερεμίας ανάγγειλε την κρίση του Θεού πάνω στον Ιούδα εξαιτίας της παραβίασης του Μωσαϊκού Νόμου.

Το μήνυμα της λινής ζώνης (κεφ.ιγ΄) είναι ένα μεγάλο μάθημα. Αυτό το μάθημα φανερώνει τον ξεχωρισμό του Ισραήλ από το Θεό με την ένδυση της ζώνης, την απόρριψη του Θεού απ’ αυτούς εξ’ αιτίας της ανταρσίας τους με το θάψιμο της ζώνης και την ταπείνωση που θα ερχόταν επάνω στο λαό με την Βαβυλώνια αιχμαλωσία με το γεγονός του ξεθάματος αυτής της ζώνης.

Η ξηρασία στον Ιούδα (κεφ.ιδ΄, ιε΄) ήταν κρίση από το Θεό. Δήλωσε ότι ακόμα κι αν ο Μωυσής ή ο Σαμουήλ μεσίτευαν σ’ Αυτόν δεν θα υπήρχε αποτέλεσμα γιατί η ανομία του Ισραήλ ήταν πια χωρίς επιστροφή. Δίχως αμφιβολία ο Θεός υποσχέθηκε να αφήσει ένα υπόλοιπο.

Σαν ένα σημάδι της επερχόμενης κρίσης του Θεού, ο Ιερεμίας διατάχθηκε να μην παντρευτεί (κεφ.ις:1 - ιζ:18) η τρομερή αυτή κρίση έκανε να είναι προτιμότερο να είναι κανείς ελεύθερος παρά παντρεμένος. Δεν τον άφησε επίσης ο Θεός να θρηνήσει ή να ασχοληθεί με οτιδήποτε άλλο γιατί αυτό θα ήταν κάτι αταίριαστο με την ερχόμενη κρίση....

Η παραβίαση της ημέρας του Σαββάτου ισοδυναμούσε με την παραβίαση της διαθήκης του Θεού και θα είχε σαν αποτέλεσμα την ποινή που προφητεύτηκε από τον Ιερεμία.

Η δύναμη του Θεού να έρθει σε επαφή με τα έθνη σύμφωνα με την παντοδύναμη θέληση Του συμβολίζεται με το δούλεμα του αγγειοπλάστη στα πήλινα αγγεία (ιη:1 - ιθ:13). Ο Θεός μπορεί να τους πλάση να τους καταστρέψει εάν είναι ανυπάκουοι και να τους ξαναφτιάξει εάν μετανοήσουν. Η αποστασία οδηγεί στην απόρριψη. Αυτό το ζωντανό παράδειγμα έχει χρησιμοποιηθεί πολύ από κήρυκες και φανερώνει πόσο απαραίτητη είναι η υποταγή στο θέλημα του Θεού.

Ο Ιερεμίας γνώρισε το πρώτο διωγμό του μετά από το μάθημα αυτό στο σπίτι του αγγειοπλάστη (ιθ:4 - κ:18). Μετά γνώρισε τον πειρασμό να σφραγίσει τα χείλη του και να πάψει πια να προφητεύει. Ωστόσο η φωτιά μέσα του ήταν πιο δυνατή από τη φωτιά που γνώριζε απ’ έξω. Όπως ο ίδιος ο Ιερεμίας είπε «Δεν θέλω αναφέρει περί αυτού ουδέ θέλω λαλήσει πλέον εν τω ονόματι αυτού, Όμως ο λόγος αυτού ήτο εν τη καρδία μου ως καιόμενον πυρ περικεκλεισμένον εν τοις οστέοις μου, και απέκαμον χαλινόνων εμαυτόν, και δεν ηδυνάμην πλέον» (Ιερ.κ:9). Ο Ιερεμίας λοιπόν συνέχισε να κηρύττει.

Ο βασιλιάς έστειλε ένα μήνυμα να μάθει από τον προφήτη σχετικά με την Βαβυλώνα (κεφ.κα΄, κβ΄). Ο Θεός του είπε να υποταχθεί στον εχθρό και να αφήσει τους βαβυλώνιους να τους φέρουν σε αιχμαλωσία. Αν δεν έδειχναν καθόλου αντίσταση ο Θεός θα επέτρεπε να σωθούν οι ζωές τους και θα τους έφερνε πάλι πίσω. Εάν όμως αντιστέκονταν στον εχθρό θα υπέφεραν μία τρομερή πολιορκία και θα πέθαιναν από μάχαιρα. Παραδείγματα της βεβαιότητας αυτής της θείας προαγγελίας δίνονται στο κεφάλαιο κβ΄.

Μία αποδοκιμασία και αναγγελία κρίσης ενάντια στους ψευδοπροφήτες δίνεται στο κεφάλαιο κγ΄.

Το σημείο των σύκων αναφέρεται στο κεφ. κδ΄. Οι πρώτοι εξόριστοι στη Βαβυλώνα που συμβολίζονται από τα καλά σύκα θα σώζονταν και θα επέστρεφαν στην Παλαιστίνη, ενώ οι άλλοι τα κακά σύκα που έμειναν στην Ιερουσαλήμ για να αντισταθούν στη Βαβυλώνα με τη βοήθεια της Αιγύπτου θα δίνονταν στον εχθρό και ή θα σκοτώνονταν ή θα διασκορπίζονταν ανάμεσα στα έθνη.

Στο κεφ. κε΄ ο Ιερεμίας προφητεύει για τα 70 χρόνια της αιχμαλωσίας του Ιούδα στη Βαβυλώνα τα οποία θα ακολουθούνταν από την καταστροφή της Βαβυλώνας. Στο υπόλοιπο του κεφαλαίου περιγράφεται η κρίση του Θεού πάνω στα έθνη σαν ένα ποτήρι γεμάτο από οίνο οργής.

            3. Τα πιο λεπτομερή μηνύματα της επιτίμησης, κρίσης και αποκατάστασης (κεφ. κς΄- λθ΄).

Η επανάληψη του Ιερεμία του μηνύματος σχετικά με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ έβαλε σε κίνδυνο τη ζωή του (κεφ.κς΄). Πήρε ένα ζυγό που ήταν όμοιος μ’ αυτόν που φορούσαν τα βόδια τον έβαλε στο λαιμό του και τριγυρνούσε μέσα στην πόλη λέγοντας «έτσι η Βαβυλώνα θα κάνει στους λαιμούς τους λαού» (κεφ.κζ΄,κη΄). Ο Ιερεμίας συμβούλεψε τους αιχμάλωτους της πρώτης αναχώρησης (κεφ.κθ΄) να είναι ήσυχοι και υπάκουοι και προφήτευσε ότι θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά από 70 χρόνια.

Τα κεφάλαια λ΄ και λα΄ είναι ένας ύμνος αποκατάστασης. Ο Ισραήλ θα διασωζόταν από την τελική θλίψη στους τελευταίους καιρούς. Θα απολάμβαναν κι αυτοί την ευλογία της Καινής Διαθήκης. Αυτή είναι μία καθαρή προφητεία ότι η Μωσαϊκή διαθήκη του Μωυσή δηλαδή θα καλυπτόταν και θα αντικαθιστούταν από κάποια άλλη.

Ένα χρόνο πριν την πτώση της Ιερουσαλήμ ο Θεός διέταξε τον Ιερεμία να αγοράσει τον αγρό του Αναμεήλ του γιου του θείου του. Αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα του σωτήρα και Λυτρωτή και ένα σημείο ότι οι εξόριστοι θα επέστρεφαν και θα καλλιεργούσαν τη γη (κεφ.λβ΄). Ο Ιερεμίας λέει στο λβ:17 «Ω! Κύριε Θεέ! ιδού, συ έκαμες τον ουρανόν και την γην εν τη δυνάμει σου τη μεγάλη, και εν τω βραχίονί σου τω εξηπλωμένω, δεν είναι ουδέν πράγμα δύσκολον εις σε». Ο Ιερεμίας συνέχισε το θέμα της αποκατάστασης του Ισραήλ με την προφητεία του «βλαστού» (κεφ. λγ΄).

Ο λαός είχε συμφωνήσει να ελευθερώσει τους Εβραίους σκλάβους αλλά αυτό ήταν μία εντολή την οποία είχαν παραβεί πολύ καιρό. Δεν είχαν κρατήσει την υπόσχεση τους και σαν αποτέλεσμα κι αυτοί οι ίδιοι έγιναν σκλάβοι (κεφ.λδ΄)

Στο κεφάλαιο λε΄ δίνεται μία επιτίμηση στον Ισραήλ με το παράδειγμα των Ρηχαβιτών, απογόνων του κουνιάδου του Μωυσή «Αριθμ.ι:29, Κριτ.α:16, δ:11-17, ε:24, Α΄Σαμ.ιε:6). Είχαν συνεχίσει να υπακούουν δίχως καμία αλλαγή στον απλό αυτό νόμο που είχε τεθεί από τον προγονό τους. Ωστόσο ο Ισραήλ είχε αποτύχει να υπακούει τον Θεό του.

Ο Κύριος διέταξε τον Ιερεμία να αναθέσει τη συγγραφεί όλων των προφητειών που είχαν βγει από το στόμα του από την αρχή της διακονίας του. Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου έκανε πολύ βαθιά εντύπωση σε κάποιον, ο βασιλιάς το πήρε και το έκαψε. Μετά το βιβλίο χρειάστηκε να ξαναγραφτεί.

Για μια φορά ακόμα ο Ιερεμίας βρέθηκε σε διωγμό επειδή κήρυττε το Λόγο του Κυρίου. Συνελήφθη με την υποψία ότι ήταν προδότης. Ο βασιλιάς Σεδεκίας ήταν φιλικός απέναντι στους προφήτες αλλά ήταν ένας αδύναμος βασιλιάς.

Το κεφ.λθ΄ καταγράφει την τελική αιχμαλωσία και το κάψιμο της Ιερουσαλήμ. Ακριβώς επειδή γνώριζε την παράκληση του Ιερεμία στην Ιερουσαλήμ να υποταχθεί στη Βαβυλώνα, ο Ναβουχοδονόσορας προσφέρθηκε να προσφέρει.