Η ιστορική εξέλιξη του Δόγματος της Τριάδας (3)

 

Ο Τερτυλλιανός ήταν ο ιδρυτής της Λατινικής θεολογίας.... Η χρήση των λέξεων «τριάδα» και «υπόσταση» για την ουσία της θεότητας και οι θεωρίες του γι’ αυτή την διδασκαλία προς χρήση από το Χριστιανισμό, στο έργο του «Κατά Πραξέα» (κεφ.2-3) που γράφτηκε περίπου το 215 μ.Χ. είναι η μεγαλύτερη συμβολή του στην τριαδική θεολογία - Cairns, σ. 122-123.

... Έγινε Mοντανιστής περίπου το 202 μ.Χ.» - Cairns, σ.117. Και παρέμεινε Mοντανιστής για το υπόλοιπο της ζωής του.

Η ίδια κρατική Ρωμαϊκή Εκκλησία που υιοθέτησε την «χριστιανική» τριάδα (αρχής γενομένης από το 325 μ.Χ. κατά τη Σύνοδο της Νίκαιας ), το 381 μ.Χ. δήλωσε ότι οι Μοντανιστές θα πρέπει να εκλαμβάνονται σαν ειδωλολάτρες - Cairns, σ. 111.

Έτσι, καθώς ξεκινά η μεγάλη επιρροή του Νεοπλατωνισμού, έχουμε τον Τερτυλλιανό, ένα διάσημο συγγραφέα, έναν από τους μεγαλύτερους πατέρες της τριαδικής εκκλησίας, να ανήκει σε μια θρησκευτική ομάδα (Μοντανιστές), η οποία ανέπτυξε φανατικές παρερμηνείες της Αγίας Γραφής.

Και ενώ ήταν μέλος αυτής της θρησκείας (η οποία καταδικαζόταν σαν ειδωλολατρική από την Εκκλησία) προσποιούμενος ότι ήταν αδελφός έγινε ο πρώτος [περίπου το 215 μ.Χ.] που δήλωσε την θεολογική διδασκαλία της Τριάδας» - Cairns, σ.122

Πρέπει να καταλάβουμε ότι αν και το ανάπτυγμα του Τερτυλλιανού : ενός Θεού με πολλά πρόσωπα κατά τον 3^ο αιώνα μ.Χ. (αν αυτό είναι πραγματικά αυτό που πρότεινε) δεν ήταν ακόμη το «ορθόδοξο» τριαδικό δόγμα που τελικά αναπτύχθηκε και υιοθετήθηκε από την «Εκκλησία», είναι ακόμη αποδεκτό από όλες σχεδόν τις χριστιανικές εκκλησίες σήμερα!

Μεταξύ άλλων ο Τερτυλλιανός έγραψε: «Ο Πατέρας είναι μεγαλύτερος ... από τον Υιό, και υπήρξε εποχή που ο Υιός δεν υπήρχε.... Πριν από όλα τα πράγματα, ο Θεός ήταν μόνος του.

Το καθολικό έργο «Trinitas - A Theological Encyclopedia of the Holy Trinity» εξηγεί ότι στην πραγματικότητα, αν και αργότερα συγγραφείς χρησιμοποίησαν μερικές ορολογίες του Τερτυλλιανού για να περιγράψουν την Τριάδα, φαίνεται ότι ο Τερτυλλιανός δεν τις χρησιμοποίησε με αυτή την έννοια. 

Βιαστικά συμπεράσματα δεν μπορούν να συναχθούν από την χρήση της ορολογίας του Τερτυλλιανού, γιατί αυτός δεν εφάρμοσε αυτές τις λέξεις για την τριαδική θεολογία.

Ως εκ τούτου, ο Τερτυλλιανός προτείνει ότι ο Θεός είναι μια υπόσταση {substantia στα Λατινικά - σε σύγκριση με «ουσία» στα ελληνικά} με τρία πρόσωπα {persona}.

Η ακριβής έννοια των λατινικών λέξεων substantia και persona δεν είναι εύκολο να καθοριστεί ως προς την χρήση που τους κάνει ο Τερτυλλιανός. {Η substantia του Τερτυλλιανού θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί υπό την έννοια του χαρακτήρα ή της φύσης [μεταξύ άλλων πραγμάτων]. « - p. 90, Chadwick.} - p. 89, The Early Church, Καθηγητής Henry Chadwick (τριαδικός), 1986 ed., Dorset Press, New York.

Διαπιστώνουμε λοιπόν, ότι ακόμη και πολλοί τριαδικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι το σύγχρονο διαδεδομένο δόγμα της Αγίας Τριάδας ... δεν αντλεί καμία υποστήριξη από την γλώσσα του Ιουστίνου [Ιουστίνος Μάρτυρας - πέθανε περίπου το 165 μ.Χ.], και αυτή η παρατήρηση μπορεί να επεκταθεί σε όλους τους «Πατέρες» πριν από το Σύμβολο της Νίκαιας, δηλαδή όλους τους χριστιανούς συγγραφείς για τρεις αιώνες μετά τη γέννηση του Χριστού, προφανώς και στον Τερτυλλιανό.

Είναι αλήθεια, ότι και οι θεωρούμενοι ως τριαδικοί μιλούν για Πατέρα, Υιό, και .. Άγιο Πνεύμα, αλλά όχι σαν ίσους μεταξύ τους, όχι σαν αριθμητική έννοια, όχι σαν τρία σε ένα, υπό οποιαδήποτε έννοια που τώρα γίνεται αποδεκτή από τους Τριαδικούς. Ακριβώς το αντίθετο είναι η πραγματικότητα.

Ο Νεοπλατωνισμός είναι διαβόητος για την ειδωλολατρία που εισήγαγε στον Χριστιανισμό. Οι καρποί αυτού του εκλεκτικού δανεισμού από την πρώτη εκκλησία περιγράφονται από τον καθηγητή Douglas T. Holden:

Η χριστιανική θεολογία έχει συγχωνευτεί τόσο με την ειδωλολατρική ελληνική φιλοσοφία που έχει φτιάξει άτομα που είναι ένα μίγμα από εννέα μέρη ελληνικής σκέψης και ένα μέρος χριστιανικής.

Πόσο οικεία πρέπει να ηχούν όλα αυτά στο Θεό και τους πιστούς Του αγγέλους! Οι προφήτες του Θεού σε όλη τη μακρά ιστορία του Ισραήλ, καταδίκαζαν συνεχώς ακριβώς αυτή τη μορφή ειδωλολατρίας στη χώρα τους, ανάμεσα στον εκλεκτό λαό του Θεού.

Η κοινωνία μέσα στην οποία ζούσαν ήταν ένας ασταθής συμβιβασμός της Ισραηλινής παράδοσης με τα Χαναανίτικα ήθη και παραδόσεις, τα οποία βασίζονταν στην λατρεία της φύσης.

Οι προφήτες του Θεού εξέθεταν το λάθος αυτής της ξενόφερτης λατρείας των Ισραηλιτών... με την οποία τιμούσαν το όνομα του Γιάχβε, ενώ την ίδια στιγμή πρόσβαλλαν την φύση Του.

Ο Χριστιανισμός ακολούθησε ακριβώς το ίδιο μονοπάτι που οδηγεί στην καταστροφή! Οι απόστολοι θαρραλέα και συνεχώς πολεμούσαν αυτή την συγκριτική τάση (όπως βλέπουμε σε όλη την Καινή Διαθήκη), αλλά μετά τον θάνατό τους η Εκκλησία την δέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες – Β’ Τιμ.δ:3-4, Ματθ.ζ:13-23.

Η κυριαρχία της Ρώμης στις εκκλησιαστικές υποθέσεις από την εποχή του Κωνσταντίνου και μετά, σταθεροποίησε αυτή την τάση.

Κάτω από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι μορφωμένοι... πίστευαν ότι ο Θεός είναι ένας, αλλά φανερωνόταν με αναρίθμητους τρόπους...και ότι ήταν επιτρεπτό να δώσει κανείς σε αυτές τις διάφορες φανερώσεις του ενός Θεού, τα ονόματα των πολλών θεών της λαϊκής πίστης - Encyclopedia Americana, 1944, v.13, p.395 (σύγκρινε Α’ Κορ.ι:20 και Έξ.κγ:13).

Οι Ρωμαίοι ήταν οι μεγαλύτεροι δανειολήπτες και πιο ικανοί προσαρμογείς. Οι συγκριτικές τάσεις τους γινόταν εντονότερες από την ελληνική εκπαίδευσή τους και την επιρροή της ελληνικής λογοτεχνίας.

Σύμφωνα με την συγκριτική τάση, όλες οι θεότητες των λαών, θεωρήθηκαν σαν εκδηλώσεις της μιας υπέρτατης θεότητας. Μια περίεργη συνέπεια της ενοποίησης των θεοτήτων δίνεται από τη συγχώνευση διαφορετικών θεοτήτων σε ένα θεό Πάνθεο ή μια θεά Πανθέα, η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί είτε σαν μια ξεχωριστή σύλληψη ή μια νέα θεότητα, σύμφωνα με τη ρευστότητα της παγανιστικής θεολογίας.

Συνήθως μία θεότητα επιλεγόταν για τα εξέχοντα προσόντα της, κατά την εκτίμηση του λατρευτή της, και πρόσθεταν το επίθετο «πάνθεο» στο προσωπικό όνομα σαν αντιπροσωπευτικό του συνόλου της θεότητας. Έτσι βρίσκουμε σε λατινικές επιγραφές «Serapis Pantheus».... - p. 191, The Mystery Religions, S. Angus, Dover Publications, 1975.

Έτσι, ξεκίνησε η μοιχαλίδα ερωτική σχέση του χριστιανισμού με το παγανιστικό δόγμα της τριάδας. Περίπου εκατό χρόνια από τη στιγμή της υποτιθέμενης τριαδικής διατύπωσης του Τερτυλλιανού μέρος της εκκλησίας άρχισε επίσημα (με το Σύμβολο της Νίκαιας το 325 μ.Χ.) να το αγκαλιάζει σε μια περίοδο που ο νεοπλατωνισμός ήταν σε άνοδο και επηρέαζε τον τρόπο ζωής και σκέψης σε όλη την αυτοκρατορία. Στην πραγματικότητα, ο ίδιος ο ειδωλολάτρης αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, που συγκάλεσε την Σύνοδο και πίεσε την πλειοψηφία των χριστιανών επισκόπων για την τελική (τριαδική) τους απόφασή, περιβαλλόταν από νεοπλατωνικούς!

Υπήρχε ένας κύκλος από Νεοπλατωνικούς φιλόσοφους στην αυλή του Κωνσταντίνου. Μάλιστα ο κορυφαίος των Νεοπλατωνικών ο Σόπατρος, αύξησε τόσο πολύ την επιρροή του, που οι άλλοι αυλικοί σχεδίαζαν να τον εξαφανίσουν.

Όσο αφορά σ’ αυτό καθ’ αυτό το γεγονός, του Συμβόλου της Νίκαιας (325 μ.Χ.), θα πρέπει να διερευνήσουμε το υπόβαθρο πολλών σημαντικών ανδρών για να καταλάβουμε τι πραγματικά συνέβη εκεί. Πρέπει να μάθουμε για τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, για τον επικεφαλής «χριστιανό» σύμβουλό του (επίσκοπο Όσιο της Κόρδοβα), τον εισηγητή της τριάδας, Αθανάσιο της Αλεξάνδρειας, τον Άρειο και τον Ευσέβιο Καισαρείας.

Περίπου το 318 μ.Χ., ο Αλέξανδρος, επίσκοπος Αλεξάνδρειας, έκανε ένα μυστικό κήρυγμα στους πρεσβυτέρους του με τίτλο, «Η ενότητα της αγίας τριάδας». Η διδασκαλία αυτή δημιούργησε προστριβές με τον πρεσβύτερο Άρειο που κατέληξαν στην καταδίκη του από τον Αλέξανδρο.

Ο Σοζομένης (ιστορικός της Κωνσταντινούπολης στις αρχές του 5^ου αιώνα) (l.i.c.15) παρουσιάζει τον Αλέξανδρο σαν αδιάφορο, μέτριο, ακόμη και αδαή, στην αρχή της διαμάχης, ενώ ο Σωκράτης (ιστορικός της πρώτης Ρωμαϊκής Εκκλησίας, 380-450 μ.Χ.) (l.i.c.5) αποδίδει την αρχή της φιλονικίας στην ανωφελή περιέργεια του Αλεξάνδρου για θεολογικούς συλλογισμούς -. Gibbon, p. 683, f.n. # 45, The Decline and Fall of the Roman Empire,vol. 1, Modern Library, Random House Publ.

Το κεντρικό θέμα σ’ αυτή την διαμάχη που ξεκίνησε ανάμεσα στον Αλέξανδρο και τον Άρειο, ήταν ο Χριστός σαν ενσαρκωθείς Λόγος. Αυτό το ζήτημα ήταν καθοριστικός παράγοντας για την ερμηνεία του ελληνικού όρου «γεννητός» που εφαρμόστηκε στον Υιό. 

Αν και παραδοσιακά, στην ελληνική φιλοσοφική ορολογία μεταφραζόταν «γεννήθηκε», όπως και στη Γραφική ορολογία: Λουκ.ζ:28, Ιωάν.γ:5, Α΄Ιωάν.ε:1, Ψαλμ.90:2, Παρ.η:25, είχε και μια ευρύτερη, και κατά συνέπεια ασαφή έννοια. Δήλωνε κάτι που με οποιοδήποτε τρόπο, ερχόταν σε ύπαρξη και ως εκ τούτου οτιδήποτε «παράγωγο, δημιούργημα» ή «γεννημένο». Η Χριστιανική σκέψη είχε από νωρίς μάθει να εκφράζει το μονοθεϊσμό της, επιμένοντας ότι ο Θεός είναι ο μοναδικός αγέννητος, άναρχος, δηλαδή, η μοναδική και απόλυτη πρώτη αρχή. Αντίθετα με τον Θεό, όλα τα άλλα που υπάρχουν χαρακτηριζόταν σαν δημιουργήματα.

Η πλειοψηφία των επισκόπων της Ασίας που καθοδηγούνταν από τον Ευσέβιο Καισαρείας, και από τον Ευσέβιο της Νικομήδειας, (ο οποίος είχε αποκτήσει τη φήμη πολιτικού) φάνηκε να στηρίζει ή να πρόσκειται με την θέση του Άρειου. Υπήρχαν σύνοδοι με αντικρουόμενες αποφάσεις π.χ. οι Σύνοδοι της Παλαιστίνης και της Βιθυνίας ήταν σε αντίθεση με τις Συνόδους της Αιγύπτου (Αλεξάνδρεια) - p. 683, vol. 1, Gibbon.

Υπήρχε (και υπάρχει μέχρι σήμερα) μεγάλη διάσταση απόψεων ανάμεσα:

• στην θεολογία των υποστάσεων της σχολής της Αλεξάνδρειας,
• στην θεολογία των συλλουκιανιστών που πήγαζε από την σχολή της Αντιόχειας (εξέλιξή της ο Αρειανισμός), και
• στην γνήσια αποστολική μονοθεϊστική θεολογία που διατηρούσε ακόμη ερείσματα όχι μόνο στην δύση αλλά και στην Ασία.

Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, δεν ενδιαφέρθηκε για την διαμάχη επειδή τον απασχολούσε η θρησκευτική αλήθεια, αλλά η ενότητα της αυτοκρατορίας του. Ο στόχος του ήταν να συμπτύξει τις τρεις διακριτές εκκλησιαστικές ομάδες σε ένα ενιαίο κρατικό μόρφωμα.

Επιπλέον, «απεχθανόταν τον Ιουδαϊσμό» (p.75, When Jesus became God and see p.499. Rise of Christianity, Frend) και φυσικά, τον Θεό που οι Εβραίοι και οι πρώτοι χριστιανοί λάτρευαν. Ζήτησε επομένως μια σύνοδο επισκόπων της Εκκλησίας για να επεξεργαστούν μια λύση που θα ωφελήσει την αυτοκρατορία του.

Στη σύνοδο που συνήλθε στην Νίκαια στις αρχές του καλοκαιριού του 325 ήταν παρόντες 270 επίσκοποι της εκκλησίας ....Προήδρευε ο (ειδωλολάτρης) αυτοκράτορας (ουσιαστικά προήδρευε ο προσωπικός του σύμβουλος για θρησκευτικά θέματα, επίσκοπος Όσιος) και είναι αυτός που πλήρωσε όλα τα έξοδα της συνόδου (Ο αυτοκράτορας πρόσφερε κατάλυμα για τους επισκόπους στο παλάτι του κι εκεί έγιναν όλες οι συζητήσεις, παρουσία του αυτοκράτορα.... Όπως είναι κατανοητό, πολλοί επίσκοποι έκαναν φιλότιμες προσπάθειες για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους εξυπηρετώντας τον αυτοκράτορα - p.52, Lohse, Short Hist). Για πρώτη φορά η Εκκλησία βρέθηκε να κυριαρχείται από την πολιτική ηγεσία του αρχηγού του κράτους.

Το πραγματικό ερώτημα που έπρεπε να αποφασιστεί σ’ αυτή την Σύνοδο ήταν μόνο το πρώτο βήμα που έκαναν οι Αλεξανδρινοί φιλοσοφούντες (και οι Ρωμαίοι συμπαθούντες) για την ίδρυση ενός νέου δόγματος σχετικά με τον Θεό. 

Το ερώτημα ήταν ένα, «Είναι ο Ιησούς απόλυτα ίσος με τον Πατέρα: παντοδύναμος, άναρχος, ομοούσιος, ή όχι;» (Η εισαγωγή τρίτου προσώπου, ίσο με το Θεό δεν επιχειρήθηκε ακόμα, επίσημα).