Η ιστορική εξέλιξη του Δόγματος της Τριάδας (2)

 

H Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, είναι πιθανότατα η πιο σημαντική πηγή της διείσδυσης μιας ήδη δημοφιλούς παγανιστικής έννοιας, της τριάδας, στο Χριστιανισμό. 

Δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε πλήρως τη σημασία της, χωρίς μια πιο προσεκτική ματιά σ’ αυτή την εξαιρετικά σημαντική πόλη από τη γέννησή της τον 4ο αιώνα π.Χ. μέχρι την επιτυχία της να επιβάλει το δόγμα της Αγίας Τριάδας στην κρατική Ρωμαϊκή εκκλησία του 4ου αιώνα μ.Χ.

Ο Μέγας Αλέξανδρος έχτισε την αιγυπτιακή πόλη της Αλεξάνδρειας, το 332 π.Χ. (Η Ινδουιστική Τριάδα πρωτοεμφανίζεται στην Ινδία τον ίδιο καιρό). Ο Αλέξανδρος είχε ήδη εξαπλώσει την αυτοκρατορία του στην Ινδία, και έφερε πολλούς ντόπιους Ινδουιστές πρίγκιπες κάτω από την εξουσία του.

Καθώς περνούσε ο καιρός, οι δεσμοί μεταξύ της Ινδουιστικής Ινδίας και της Αλεξάνδρειας γινόταν ακόμη πιο ισχυροί.

«Κάτω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η Αλεξάνδρεια έγινε το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο στον κόσμο. Οι Αλεξανδρινοί έμποροι είχαν πολλές αποικίες στη Νότια Ινδία...Επιπλέον, ο Κλήμης, ο Χρυσόστομος, και άλλοι συγγραφείς μιλούν για τους Ινδιάνους (Ινδουιστές) στην Αλεξάνδρεια και τις λατρείες τους».

Η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, είχε αναπτύξει ακόμη ένα δικό της δόγμα τριάδας, πολύ πριν από τους χριστιανικούς χρόνους. Φαίνεται ότι ήταν ένα μίγμα (όπως ήταν αναμενόμενο) της Αιγυπτιακής, Ινδουιστικής, και Ελληνικής φιλοσοφίας.

Αυτή η συγχώνευση ενός θεού με έναν άλλο λέγεται θεοκρασία, και πουθενά αλλού δεν ήκμασε τόσο πολύ όσο στην Αλεξάνδρεια. Μόνο δύο λαοί αντιστάθηκαν την περίοδο αυτή: Οι Εβραίοι, που είχαν ήδη την πίστη τους στον ένα Θεό του ουρανού και της γης, τον Γιάχβε, και οι Πέρσες, που είχαν μονοθεϊστική λατρεία στο θεό ήλιο, το Μίθρα. Ο Πτολεμαίος Ι (πέθανε το 283 π.Χ.) δεν έστησε μόνο το Μουσείο της Αλεξάνδρειας, αλλά και το Σεράπιουμ, αφιερωμένο στη λατρεία μιας τριάδας θεών που αντιπροσώπευε το αποτέλεσμα της θεοκρασίας εφαρμοζόμενης ειδικότερα σε θεούς της Ελλάδας και της Αιγύπτου (με μια ξεχωριστή γεύση από Ινδουισμό).

Αυτή η τριάδα αποτελούνταν από το θεό Σέραπι (Όσιρις + Άπις), τη θεά Ίσις (= Χαθόρ, η φεγγαρο-αγελάδα - θεά), και το παιδί-θεό Ώρος. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σχεδόν κάθε θεός ταυτιζόταν με κάποιο από τα τρία πρόσωπα του ενός Θεού, ακόμα και ο θεός ήλιος Μίθρα των Περσών (πολύ σημαντικός για τη θρησκεία του Μεγάλου Κωνσταντίνου, που θα δούμε όταν θα εξετάσουμε το Σύμβολο της Νίκαιας). Ήταν τρεις, αλλά ήταν και ένας. - The Outline of History, Wells, vol.1, p.307, 1956 ed.

 (Μπορεί να έχει κάποιο ενδιαφέρον να σημειωθεί το όνομα του πρώτου θεού αυτής της παγανιστικής Τριάδας – Σέραπις, και το όνομα του ναού που ήταν αφιερωμένο στη λατρεία αυτής της παγανιστικής Τριάδας - το Σεράπιουμ. Το όνομα ενός Αιγύπτιου επισκόπου που ήταν «εξέχων υποστηρικτής του Αθανασίου» και «υπερασπιστής της τριαδικής πίστης του Συμβόλου της Νίκαιας στη Σύνοδο της Σαρδηνίας το 343 μ.Χ.» ήταν Σεράπειος. Αυτό το όνομα φαίνεται να ήταν ένα είδος λατρείας στο θεό Σέραπι).

Εκτός από την τοπική καλλιέργεια της ειδωλολατρικής τριάδας (και την εισαγόμενη Ινδουιστική τριαδική λατρεία), η Αλεξάνδρεια φιλοξένησε το Νεοπλατωνισμό (ο οποίος επίσης υιοθετούσε την τριαδική έννοια, καθώς ήρθε από τον Πυθαγόρα, τον Πλάτωνα στο δυτικό κόσμο). Από την εποχή του Ιησού μέχρι περίπου το 150 μ.Χ. οι χριστιανικές διδασκαλίες έχουν περάσει σε αρκετά καθαρή μορφή. Όπως το αξιοσέβαστο (και ιδιαίτερα τριαδικό) χριστιανικό ιστορικό κείμενο Christianity Through the Centuries, ορίζει:

«…τα γραπτά της Καινής Διαθήκης ολοκληρώθηκαν λίγο πριν από το τέλος του πρώτου αιώνα μετά Χριστό. Άνθρωποι που γνώρισαν τους αποστόλους και την αποστολική διδασκαλία...συνέχισαν το έργο της συγγραφής χριστιανικής λογοτεχνίας. 

Τα περισσότερα λογοτεχνικά έργα αυτών των ανδρών γράφτηκαν μεταξύ του 95 και του 150 μ.Χ. Στα γραπτά τους εμφανίζονται συγκεκριμένα και σαφώς καθορισμένα χαρακτηριστικά. Οι εκφράσεις τους είναι άτυπες απλές δηλώσεις ειλικρινούς πίστης και ευλάβειας και δεν μαρτυρούν φιλοσοφική κατάρτιση στην παγανιστική φιλοσοφία, κάτι που κανείς παρατηρεί στα γραπτά του Ωριγένη (στην Αλεξάνδρεια) και του Κλήμη της Αλεξάνδρειας και στους περισσότερους που ακολούθησαν».

Η επιρροή της Αλεξάνδρειας στο Χριστιανισμό έγινε τόσο μεγάλη που από την εποχή των Αποστολικών Πατέρων και για πολύ καιρό (περίπου το 150 μ.Χ.) «έγινε η έδρα της χριστιανικής πολυμάθειας και της Ορθόδοξης πίστης που συχνά συνταράχθηκε από αιματηρές θρησκευτικές διαφωνίες».

Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της Αλεξάνδρειας ήταν το μόνιμο πάθος του συγκρητισμού. Ο συγκρητισμός (όπως ο εκλεκτισμός) είναι μια λέξη που περιγράφει τον τρόπο που ένα μέρος της αρχαίας εκκλησίας μετά το 150 μ.Χ. επέλεξε διάφορες ιδέες και δόγματα από ειδωλολατρικές θρησκείες και φιλοσοφίες και τα ενσωμάτωσε στη «χριστιανική» εκκλησία. Το πιο σημαντικό κέντρο γι’ αυτή την πρακτική του δανεισμού των παγανιστικών ιδεών και την ένωσή τους με το Χριστιανισμό ήταν η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Έγινε γνωστή σαν η Αλεξανδρινή Σχολή και η θρησκευτική «χριστιανική» φιλοσοφία που αναπτύχθηκε είναι γνωστή σαν η Αλεξανδρινή Φιλοσοφία.

Λίγο μετά τα μέσα του 2^ου αιώνα άνοιξε στην Αλεξάνδρεια ένα κατηχητικό σχολείο, για να προσελκύσει ειδωλολάτρες στο χριστιανισμό...Οι άνδρες της Αλεξανδρινής Σχολής ανυπομονούσαν να αναπτύξουν ένα σύστημα θεολογίας που με τη χρήση της φιλοσοφίας, θα παρουσίαζε συστηματικά το Χριστιανισμό. Είχαν εκπαιδευτεί στην κλασική (ειδωλολατρική) λογοτεχνία και φιλοσοφία του παρελθόντος και νόμιζαν ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη διαμόρφωση της χριστιανικής θεολογίας ....

Ανέπτυξαν ένα αλληγορικό σύστημα ερμηνείας που έχει μολύνει τον Χριστιανισμό από την εποχή εκείνη.... Αυτή η μέθοδος ερμηνείας των Γραφών, έχει κάνει πολύ κακό στην υπόθεση της ορθής ερμηνείας και έχει οδηγήσει σε παράλογες και συχνά, αντιγραφικές θεολογικές ιδέες . « - Christianity Through the Centuries, E. E. Cairns, Ph.D., Zondervan Publishing House, 1977 printing, pp. 119-120.

Οι επιρροές που ήταν αναμειγμένες στην Αλεξανδρινή Σχολή, η εκλεπτυσμένη λογική, η φαντασία των Ελλήνων, η πρακτικότητα και η θετική σκέψη των Ρωμαίων, ο οραματισμός, ο ιδεαλισμός των Εβραίων και ο μυστικισμός των Ινδουιστών, χρησιμοποιήθηκαν για να υποστηρίξουν και να εισαγάγουν την ειδωλολατρική φιλοσοφία στις διδασκαλίες του Χριστιανισμού. 

Το συνεπακόλουθο αυτού του κινήματος ήταν ο Νεοπλατωνισμός, ένα όνομα που μερικές φορές δίδεται στην Αλεξανδρινή φιλοσοφία στο σύνολό της ... Το κύριο χαρακτηριστικό του Νεοπλατωνισμού ήταν η προσπάθεια να συμφιλιώσει την ελληνική φιλοσοφία (συμπεριλαμβανομένης φυσικά της διδασκαλίας του Πυθαγόρα), με τις διδασκαλίες του Χριστιανισμού. Με άλλα λόγια, η Αλεξανδρινή φιλοσοφία μπορεί να περιγραφτεί σαν χριστιανική αλήθεια ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΗ από τη φιλοσοφική σκέψη. - New Standard Encyclopedia, v. 1, 1952, «Alexandrian School.»

 (Αλλά τι γίνεται στην πραγματικότητα, όταν η χριστιανική αλήθεια «ΤΡΟΠΟΠΟΙΕΙΤΑΙ»;)

Ας δούμε τι λέει η «Encyclopedia Americana»:

Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου...έγινε η πρώτη σοβαρή προσπάθεια από τους Χριστιανούς (;) για να ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΟΥΝ τα γεγονότα και τις αλήθειες του Ευαγγελίου καθώς και τις σχέσεις της χριστιανικής διδασκαλίας με τη λογική και τη φιλοσοφία. Ο Τερτυλλιανός, ...ο πρώτος (από το χριστιανικό κόσμο) που εφάρμοσε τη λέξη «Τριάδα» για την κατανόηση...του θεού τριαδικά και ο Ωριγένης... είναι οι σημαντικοί χαρακτήρες της περιόδου. - 1944, τ. 6, σ. 609.

Για άλλη μια φορά, τι γίνεται στην πραγματικότητα όταν κάποιος προσπαθεί να «ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΕΙ τα γεγονότα»;

Να θυμάστε ότι η επιρροή μιας φιλοσοφίας έγινε τόσο μεγάλη στην Αλεξάνδρεια κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, που η Αλεξανδρινή φιλοσοφία κατέληξε στο σύνολο της να είναι γνωστή σαν Νεοπλατωνισμός. Ας εξετάσουμε εν συντομία αυτή την εξαιρετικά μεγάλη επιρροή της ειδωλολατρικής φιλοσοφίας / μυστηριακής θρησκείας.

Όπως έχουμε ήδη δει - το κύριο χαρακτηριστικό του Νεοπλατωνισμού ήταν η ακραία προσπάθεια ανάμιξης της «ελληνικής φιλοσοφίας με τις διδασκαλίες του Χριστιανισμού». Ας δούμε τι περιλάμβανε το προζύμι της φιλοσοφίας του Νεοπλατωνισμού.

Ο Νεοπλατωνισμός ξεκίνησε σαν μια σύνθεση (ανάμειξη) των ιδεών του Πυθαγόρα, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, και των Στωικών, προσαρμοσμένων με Εβραϊκά και ανατολίτικα (συμπεριλαμβανομένων των Ινδουιστικών) θρησκευτικά στοιχεία, τα οποία παρεισέφρησαν, αν και ήταν ομολογουμένως ειδωλολατρικά, στη χριστιανική «πατερική» θεολογία... η πιο δραστική φάση του σαν η κύρια φιλοσοφία του κλασικού παγανισμού ήταν από το 200 - 550 μ.Χ. . - Encyclopedia Americana, v. 20, pp. 97-98, 1982.

Ο Νεοπλατωνισμός είναι ένα μείγμα από σχεδόν όλες τις μεγάλες γραμμές της φιλοσοφικής σκέψης που προηγήθηκαν της εποχής του. Μια από τις πιο αξιόλογες προσπάθειες στην ιστορία, να υφάνει όλες τις πτυχές των υπαρχόντων συστημάτων σε ένα ενιαίο ιστό σκέψης. Ο μεγαλύτερος διερμηνέας του ήταν ο Πλωτίνος, που γεννήθηκε κοντά στην Αλεξάνδρεια το 205 μ.Χ. και πέθανε στη Ρώμη 270. .... Η επίδραση του Πλωτίνου και αργότερα των Νεοπλατωνικών στη χριστιανική θεολογία έχει τεράστια σημασία. - An Encyclopedia of Religion, V. Ferm (ed.), 1945, p. 525.

Ο Πλωτίνος ήταν μαθητής του Αμμώνιου Σακά της Αλεξάνδρειας (περίπου 160-242 μ.Χ.) ο οποίος θεωρείται ο ιδρυτής του Νεοπλατωνισμού. Ο Σακκάς δεν άφησε δικά του γραπτά, αλλά τα λόγια του επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τον Πλωτίνο και άλλους.

Ο Πλωτίνος, όπως και οι Πυθαγόρειοι, είχε μεγάλο σεβασμό στον αριθμό τρία και κάνει μεγάλη χρήση των τριπλών διακρίσεων. - The Greek Philosophers, Rex Warner, 1958, p. 221. 

Ο Πλωτίνος... διακήρυξε ότι ο Θεός αποκαλύπτεται στον υλικό κόσμο με μια τριάδα φανερώσεων - p. 28, Bible Review, Feb., 1997.

Αλλά τι είναι ο Θεός (στα γραπτά του Πλωτίνου); Κι Αυτός είναι μια τριάδα ... – p. 610, The Story of Civilization, vol. 3, Will Durant, Simon and Schuster, Inc.

Για να συνοψίσουμε, ο Πλωτίνος (και αναμφίβολα πριν απ’ αυτόν ο δάσκαλος που τον επηρέασε, Αμμώνιος Σακκάς) συμπεριλάμβανε μια ήδη δημοφιλή ειδωλολατρική τριαδική έννοια με πολύ μεγάλη επιρροή στις διδασκαλίες του Νεοπλατωνισμού. Οι μελετητές της εκκλησιαστικής ιστορίας τονίζουν συνεχώς την τεράστια επιρροή του Νεοπλατωνισμού (ο οποίος περιλάμβανε τη βασική ειδωλολατρική ιδέα της τριάδας) στο χριστιανισμό που είχε αρχίσει να δανείζεται δόγματα, έθιμα, και φιλοσοφία από την ειδωλολατρία από το 200 μ.Χ.

Η 1983 Academic American Encyclopedia p. 85, v. 14 αναφέρει:

Ο Νεοπλατωνισμός είχε μια βαθιά επίδραση στη χριστιανική και την ισλαμική φιλοσοφία και θεολογία.

Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή ακριβώς τη στιγμή (στην αρχή της πιο ισχυρής φάσης του Νεοπλατωνισμού που είναι το 200 με 550 μ.Χ.) το δόγμα της τριάδας άρχισε να αναπτύσσεται και να προωθείται από «χριστιανούς» φιλόσοφους που ήθελαν να το υιοθετήσει όλη η Εκκλησία.