Η ιστορική εξέλιξη του Δόγματος της Τριάδας (1)

(Τα πρώτα τμήματα αυτής της ιστορίας είναι κάπως θεωρητικά σχετικά με την επιρροή τους στην εφαρμογή της θεωρίας της τριάδας στο Χριστιανισμό. Γίνονται όμως αδιαφιλονίκητα όσο προχωράμε, και όταν φτάσουμε στην Αλεξάνδρεια δεν υπάρχει πλέον αμφιβολία σχετικά με τη συνολική ακρίβεια).

Είναι βέβαιο ότι, παρά τη δημοτικότητα αυτών των εννοιών στις ψευδοθρησκείες γύρω τους, οι πιστοί Εβραίοι και οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης ποτέ δεν δέχτηκαν - τρεις σε ένα - Θεό.

Είναι αλήθεια ότι οι άπιστοι Ισραηλίτες συχνά δανείζονταν παγανιστικούς θεούς, παγανιστικά έθιμα, και ειδωλολατρικές αντιλήψεις (Βάαλ, Αστάρτη) και τους πρόσθεταν στη θεόδοτη θρησκεία τους. Αλλά δεν υπάρχει καμία αναφορά (Γραφική ή κοσμική) τριαδικής έννοιας ακόμη και ανάμεσα σ’ αυτούς.

Οι πιστοί Ισραηλίτες είχαν μόνο έναν Θεό που ήταν πάντα ένας στη φύση Του με ένα όνομα, Γιάχβε. Ήταν ο ουράνιος Πατέρας τους - (Δευτ.ς:4,5 Ης.ξδ:8 Ψαλμ.83:16-18). Αυτή είναι η έννοια του μονοθεϊσμού, ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο.

«Η θρησκεία της Παλαιάς Διαθήκης και του Ιουδαϊσμού είναι μονοθεϊστική και προσωπική. Στην Παλαιά Διαθήκη, οι λέξεις Ελ, Ελόα και Ελοχίμ, από την ανάλογη ρίζα, είναι οι κοινές ονομασίες του Θεού. Παράλληλα και εναλλασσόμενα με αυτές βρίσκουμε το ατομικό, προσωπικό όνομα του Θεού, Γιάχβε». - New International Dictionary of New Testament Theology, τόμ.2, σελ.67.

Ο καθηγητής της εκκλησιαστικής ιστορίας LL Paine στο έργο του, A Critical History of the Evolution of Trinitarianism, σελ.4, μας λέει:

«Η Παλαιά Διαθήκη είναι αυστηρά μονοθεϊστική. Ο Θεός είναι ένας με ένα πρόσωπο, μία οντότητα με μία υπόσταση. Κάθε τριαδική ιδέα είναι εντελώς αβάσιμη».

Και ο Lohse γράφει:

«Από την αρχή, βέβαια, οι Χριστιανοί δεν πίστεψαν μόνο στον Θεό, με την έννοια που οι Εβραίοι πίστευαν, αλλά πίστεψαν στον Ιησού Χριστό». - Σελ.38. A Short History of Christian Doctrine, Bernard Lohse, 1985, Fortress Press.

Αυτή ήταν τότε η πίστη που ο Ιησούς δίδαξε στους αποστόλους Του. Αυτή είναι η αλήθεια που οι απόστολοι δίδαξαν στους ανθρώπους (οι οποίοι έζησαν και δίδαξαν την ίδια αρχή μέχρι τουλάχιστον το 150 μ.Χ.).

«Αρχικά, η χριστιανική πίστη δεν ήταν Τριαδική ούτε κατά την αποστολική ούτε κατά τη μεταποστολική περίοδο, όπως φαίνεται από την Καινή Διαθήκη και άλλα παλαιοχριστιανικά συγγράμματα» - Encyclopedia of Religion and Ethics, Hastings. 

«Κατά την περίοδο αυτή [1^ος αιώνας μ.Χ.] οι εκκλησίες εξακολουθούν να θεωρούνται συναγωγές, τα μέλη των οποίων προσευχόταν τρεις φορές την ημέρα και νήστευαν δύο φορές την εβδομάδα, όπως οι Εβραίοι.. Φανέρωναν μονοθεϊσμό ακριβώς όπως έκαναν οι Εβραίοι...Μέσα σε μεμονωμένες συναθροίσεις συνέχισαν να σκέπτονται, να υποστηρίζουν και να ενεργούν σαν τους αντίστοιχους Εβραίους». - Σελ. 121 - 122, The Rise of Christianity, W. H. C. Frend (τριαδικός), 1985, Fortress Press.

Μόνο μετά από 300 χρόνια από το θάνατο του Ιησού, η έννοια της τριάδας αναπτύχθηκε πλήρως, καλλιεργήθηκε, και επίσημα έγινε αποδεκτή από το χριστιανισμό με διάταγμα της υποτελούς στο ρωμαϊκό κράτος εκκλησίας.

«Θεωρητικοί άρχισαν να αναλύουν τη θεία φύση μέχρι που τον 4ο αιώνα εμφανίστηκε μια περίπλοκη θεωρία για τριαδικότητα στη θεότητα. Στη σύνοδο της Νίκαιας ή στο Σύμβολο του Αθανάσιου, ο Θεός λένε ότι αποτελείται από τρία πρόσωπα, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, όλα εξίσου αιώνια, ισχυρά και λαμπρά». - Encyclopedia Americana, 1944, v.6, p.619, «Christianity».

Τελικά, μέχρι το τέλος του 4^ου μ.Χ. αιώνα, η ιδέα της τριάδας είχε αναπτυχθεί πλήρως. Η Εκκλησία της Ρώμης θέσπισε επίσημα τα ακόλουθα σημεία, σαν απαραίτητους όρους πίστης για όλους τους Χριστιανούς:

1. Υπάρχουν τρία θεία πρόσωπα - ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα - στη Θεότητα.

2. Κάθε ένα από αυτά τα ξεχωριστά πρόσωπα είναι αιώνιο, κανένα δεν προηγείται ή έπεται χρονικά του άλλου.

3. Κάθε ένα είναι παντοδύναμο, χωρίς να είναι κανένα μικρότερο ή μεγαλύτερο από το άλλο.

4. Κάθε ένα είναι παντογνώστης , γνωρίζει τα πάντα.

5. Κάθε ένα είναι αληθινός Θεός.

6. Ωστόσο, δεν υπάρχουν τρεις Θεοί, αλλά μόνο ένας Θεός.

Πρέπει όμως να καταλάβουμε ότι για περισσότερα από 2.000 χρόνια, από τον Αβραάμ μέχρι το θάνατο του τελευταίου αποστόλου, του Ιωάννη, ο Ιουδαϊκός Χριστιανισμός είχε μόνο ένα Θεό, τον «Γιάχβε», τον Πατέρα (Ψαλμ.πγ:18, Ης.ξγ:16, και Ιωάν.ιζ:1,3 - σύγκρινε με Ιερ.ι:10).

Αλλά τι γίνεται με τα ισχυρά θρησκευτικά συστήματα γύρω τους τα οποία έλεγχαν ή επηρέαζαν βαθύτατα όλο το γνωστό τότε πολιτισμένο κόσμο;

Η Βαβυλώνα είχε μια ενότητα τριών θεών που από κοινού αντιπροσώπευαν όλη τη δημιουργία. Αυτή η Βαβυλωνιακή σκέψη εκπροσωπήθηκε από το ίδιο ισόπλευρο τρίγωνο που αντιπροσωπεύει την έννοια της τριάδας στο Χριστιανισμό σήμερα.

Είναι πιθανό ότι αυτή η - τρία σε ένα - έννοια του Θεού να εξαπλώθηκε σε Ινδία και Αίγυπτο σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Λόγω της φθαρτής ποιότητας των περισσότερων πρώτων γραπτών στην Αίγυπτο, έχουμε μόνο αναλαμπές της έννοιας αυτής σ’ αυτή τη χώρα για την περίοδο πριν από το 700 π.Χ. (Είναι σαφέστατο από αιγυπτιακές πηγές του 200 π.Χ., αλλά αυτό χάνει την αξία του όταν συζητάμε για την ισχυρή επιρροή της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου).

Ο Morenz μας λέει, ουσιαστικά:

«Η τριάδα ήταν ένα σημαντικό μέλημα των Αιγύπτιων θεολόγων. Οι τρεις θεοί συνδυάζονται και αντιμετωπίζονται σαν μία ύπαρξη, η οποία προσφωνείται στον ενικό αριθμό. Με τον τρόπο αυτό η πνευματική δύναμη της αιγυπτιακής θρησκείας φανερώνει άμεση συνάφεια με τη χριστιανική θεολογία». - Egyptian Religion..

Ο τριαδικός μελετητής Dr. MG Easton μας λέει:

«Οι Αιγύπτιοι πίστευαν στην ανάσταση και τη μέλλουσα ζωή, καθώς και σε μια κατάσταση ανταμοιβών και τιμωριών που εξαρτώνται από τη συμπεριφορά μας σ’ αυτό τον κόσμο. Ο δικαστής των νεκρών ήταν ο Όσιρις, ο οποίος είχε σκοτωθεί από τον Σετ, τον εκπρόσωπο του κακού, και στη συνέχεια αποκαταστάθηκε στη ζωή. Ο θάνατός του εκδικήθηκε από το γιο του Ώρος, τον οποίο οι Αιγύπτιοι προβάλλουν σαν «Λυτρωτή». Ο Όσιρις και ο Ώρος, μαζί με την Ίσις, διαμόρφωσαν μια τριάδα, η οποία θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει τον ήλιο - Θεό με διάφορες μορφές». - Easton's Bible Dictionary, Thomas Nelson Publ.

Η Ινδία είχε μια σαφώς καθορισμένη έννοια της τριάδας που χρονολογείται από το 300 π.Χ. τουλάχιστον. Οι Βραχμάνοι (πιθανώς συγκροτημένοι από το 800 π.Χ. περίπου) αναφέρουν συχνά την Βεδική τριάδα.

Είναι κατανοητό, γιατί ορισμένα μέλη του Χριστιανικού κόσμου αρνούνται να παραδεχτούν τη στενή σχέση μεταξύ των αρχαίων τριάδων και του πανθεϊσμού με το «μοντέρνο» δόγμα της τριάδας. Ωστόσο, αν εξετάσουμε προσεκτικά την αρχαία ινδουιστική πανθεϊστική τριάδα, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για τη στενή συγγένειά της με το δόγμα της Αγίας Τριάδας που υιοθετήθηκε πρόσφατα από τη Χριστιανοσύνη: Η μία «παγκόσμια αυτο-υπάρχουσα ψυχή» αποτελείται από τους Βράχμα, Βίσνου και Σίβα που λατρευόταν εξίσου και ήταν απλά διαφορετικές εκδηλώσεις του Ενός θεού.

Το βιβλίο «Ο Συμβολισμός των Ινδουιστών θεών και Τελετουργίες» παραδέχεται, σχετικά με την αρχαία ινδουιστική τριάδα που διδάχτηκε αιώνες πριν από τους πρώτους Χριστιανούς ότι:

«Ο Σίβα είναι ένας από τους θεούς της τριάδας. Λέγεται ότι είναι ο θεός της καταστροφής. Οι άλλοι δύο θεοί είναι ο Βράχμα, ο θεός της δημιουργίας και ο Βίσνου, ο θεός της συντήρησης .... Για να υποδηλώσει ότι οι τρεις αυτοί είναι ένα και το αυτό, τρεις θεοί συνδυασμένοι σε μία φόρμα». - Έκδοση Α. Parthasarathy, Βομβάη.

Ναι, οι αρχαίοι θρησκόληπτοι Ινδουιστές που πραγματικά πίστευαν σε μια ενιαία δύναμη ή σε ένα Θεό, δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν τη δημοτικότητα των πολλών θεών που λατρεύονταν σε ολόκληρη την αρχαία Ινδία. Έτσι, προκειμένου να αποκτήσουν επιρροή στο μεγαλύτερο μέρος των συμπατριωτών τους, στην πραγματικότητα συμβίβασαν την πίστη τους και δανείστηκαν την ιδέα της τριάδας (προφανώς κατευθείαν από την πηγή της, την αρχαία Βαβυλώνα), διαλέγοντας τρεις από τους πιο δημοφιλείς Ινδουιστές θεούς, και τους ενσωμάτωσαν στον «Ένα Αληθινό Θεό» τους. – «Εγώ, ο υπέρτατος αδιαίρετος Κύριος, είμαι τρεις – Βράχμα, Βίσνου και Σίβα.

Βρίσκουμε λοιπόν ότι αυτή η Βαβυλωνιακή σκέψη ήταν δημοφιλής και σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας και της Αιγύπτου, για εκατοντάδες χρόνια, ενώ το μικρό, ασήμαντο Ισραήλ, πεισματικά επέμενε σε ένα Θεό με ένα πρόσωπο.

Στη συνέχεια, περίπου το 550 π.Χ., άρχισε η άνοδος και η τρομερή επιρροή της ελληνικής φιλοσοφίας/μυστηριακής θρησκείας. Ο Πυθαγόρας (περίπου 550 π.Χ.) ήταν ο ιδρυτής της ελληνικής φιλοσοφίας και των μυστηριακών θρησκειών. Σίγουρα ήταν ο πρώτος από τους πλέον σημαίνοντες Έλληνες θρησκευόμενους φιλόσοφους.

Ο Πυθαγόρας για χρόνια μελετούσε μαζί με Αιγύπτιους, Βαβυλώνιους και Ινδουιστές θρησκόληπτους. Όταν τελικά επέστρεψε στην Ελλάδα, διαμόρφωσε μια θρησκευτική οργάνωση που βασιζόταν στις γνώσεις που απέκτησε σ’ αυτές τις ξένες χώρες.

Προώθησε ένα αριθμητικό συμβολισμό και δίδαξε ότι ο Θεός είναι αριθμός. Πιο συγκεκριμένα, οι Πυθαγόρειοι λάτρευαν στην πραγματικότητα ένα ισόπλευρο τρίγωνο που αποτελείται από τελείες.

 

Αν και ήταν μυστική θρησκευτική οργάνωση της οποίας τα «μυστήρια» γινόταν γνωστά μόνο μεταξύ των μελών της, έχουμε κάποιες ενδείξεις οτι βαθιά Πυθαγόρεια «μυστήρια» ήταν δανεισμένα από τις θρησκείες της Βαβυλώνας, της Ινδίας, και της Αιγύπτου. Αριθμολόγοι του Μεσαίωνα, για παράδειγμα, παραδέχθηκαν ότι δανείστηκαν αυτή τη μυστηριώδη γνώση από τον Πυθαγόρα, ότι: ο αριθμός τρία «σημαίνει τριάδα και είναι επέκταση της Θεότητας».

Ο Αριστοτέλης (πάνω από 300 χρόνια προ Χριστού) είπε:

«Όλα τα πράγματα είναι τρία, και τρεις φορές είναι όλα: και ας χρησιμοποιήσουμε αυτό τον αριθμό στη λατρεία των θεών, γιατί όπως λένε οι Πυθαγόρειοι, τα πάντα και όλα τα πράγματα είναι στενά δεμένα από τριάρια, στο τέλος, στο μέσο και στην αρχή έχουν αυτό τον αριθμό σε όλα, και συνθέτουν τον αριθμό της τριάδας».

Έτσι, φαίνεται ότι αυτός ο «ιερός» αριθμός τρία που χρησιμοποιήθηκε για τη «λατρεία των θεών» σε ενότητα ήρθε από τη Βαβυλώνα μέσω της Αιγύπτου και της Ινδίας, και μέσα από την εξαιρετικά μεγάλη επιρροή του Πυθαγόρα στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και τις μυστηριακές θρησκείες, ακόμη και σ’ αυτόν τον Πλάτωνα.

Από τον Πυθαγόρα (550 π.Χ.) μέχρι την πτώση της (περίπου το 550 μ.Χ.), η μεγάλη επίδραση της ελληνικής φιλοσοφίας και των μυστηριακών θρησκειών διαδόθηκε από τους Πυθαγόρειους, τους Πλατωνιστές, τους Νεοπυθαγόρειους, και τελικά τους Νεοπλατωνιστές.

Ο Νεοπυθαγοριονισμός εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του πρώτου αιώνα π.Χ. (οι πιστοί Εβραίοι εξακολουθούσαν να παραμένουν προσκολλημένοι στην πίστη τους σε ένα και μόνο Πατέρα Θεό, τον Γιάχβε) στη Ρώμη, απ’ όπου ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια (το κατεξοχήν κέντρο της αίρεσης), όπου ήκμασε μέχρι που απορροφήθηκε από τον Nεοπλατωνισμό τον 3^ο αιώνα μ.Χ.».

Ο Νεοπυθαγοριονισμός ήταν κυρίως ο παλιός Πυθαγοριονισμός με επιρροές από τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, και τους Στωικούς.

Βρισκόμαστε τώρα στο χρονικό σημείο όπου οι κρίκοι της Τριαδικής αλυσίδας (από την ειδωλολατρική Βαβυλώνα στην παγανιστική Ινδία και την ειδωλολατρική Ελλάδα) έχουν γίνει πάρα πολύ ισχυροί καθώς ενώνονται με τον Χριστιανισμό: Οι κρίκοι της Αλεξανδρινής θεολογικής σχολής και του Νέο-Πλατωνισμού ήταν οι κρίσιμες επιρροές που οδήγησαν άμεσα την κρατική Ρωμαϊκή Εκκλησία στην επίσημη θέσπιση του δόγματος των «ομοούσιων προσώπων» το 325 μ.Χ. στη Σύνοδο της Νίκαιας.

Ναι, ακόμη και αν δεν είχαν υπάρξει οι προηγούμενες διασυνδέσεις που οδηγούν πίσω στην Ινδουιστική Ινδία (ακόμα και στη Βαβυλώνα), η μελέτη των σημαντικών επιρροών της Αλεξάνδρειας και του Νεοπλατωνισμού θα εξακολουθούσε να είναι επαρκής για την τεκμηρίωση της ειδωλολατρικής προέλευσης του δόγματος της τριάδας. Και οι δύο είναι τόσο αλληλένδετες, που μερικές φορές είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε πόσο η μία επηρέασε την άλλη. Στην πραγματικότητα, η Αλεξανδρινή φιλοσοφία στο σύνολό της κατέληξε να είναι γνωστή σαν νεοπλατωνισμός.