«Άνοιξον τους οφθαλμούς μου, και θέλω βλέπει τα θαυμάσια τα εκ του νόμου σου» (Ψαλμ.ριθ:18).

Ο απόστολος Παύλος γράφει πως όταν κάποιος άνθρωπος έχει το Πνεύμα του Θεού μέσα του και διαβάζει το νόμο του Θεού, το κάλυμμα που υπάρχει στην καρδιά του αφαιρείται και τότε βλέπει σαν μέσα από καθρέπτη τη δόξα του Κυρίου και μεταμορφώνεται σε αυτό που βλέπει, όλο και πιο ένδοξα, από δόξα σε δόξα:

«Ημείς δε πάντες βλέποντες ως εν κατόπτρω την δόξαν του Κυρίου με ανακεκαλυμμένον πρόσωπον, μεταμορφούμεθα εις την αυτήν εικόνα από δόξης εις δόξαν, καθώς από του Πνεύματος του Κυρίου» (Β΄ Κορ.γ:18).

Αυτό που βλέπω, αυτό που θαυμάζω, αυτό και γίνομαι. Οτιδήποτε κι αν είναι αυτό.

Αλλάζουμε επειδή έχουμε «δει» μια ανώτερη ομορφιά, που δε συγκρίνεται με τίποτα. Αν διαβάζεις τη Γραφή και βλέπεις το Χριστό και μετά ανοίγεις και διαβάζεις τα κοσμικά περιοδικά, και δεν αγγίζεσαι από την ανώτερη ομορφιά και αξία του Χριστού, τότε η καρδιά σου είναι ακόμη σκληρή. 

Έχεις ανάγκη να φωνάξεις στο Θεό: Άνοιξε τα μάτια μου, και θα βλέπω τα θαυμάσια, αυτά μέσα από το νόμο σου (Ψαλμ.ριθ:18). Υπάρχουν θαυμάσια και δεν μπορώ να τα δω. Άνοιξε τα μάτια μου.

Εκεί που είναι ο θησαυρός μας, εκεί είναι και η καρδιά μας.

Εκεί που είναι οι επιθυμίες μας εκεί θα είναι και τα βράδια μας, και τα Σάββατά μας, και τα χρήματά μας, και τα όνειρα μας.

Αλλάζουμε όταν δούμε τη δόξα του Θεού στο λόγο Του. Αν ο Θεός δεν είναι στα μάτια σου πιο ένδοξος και πιο επιθυμητός από τη λάμψη του κόσμου, δεν τον έχεις δει.

Γ΄ Ιωάν.11, «Αγαπητέ, μη μιμού το κακόν, αλλά το αγαθόν. Ο αγαθοποιών εκ του Θεού είναι, ο δε κακοποιών δεν είδε τον Θεόν». Όποιος έχει δει το Θεό, δε χρειάζεται το κακό. Είναι χορτάτος.

Είναι λοιπόν η μελέτη σημαντική, γιατί μέσα απ’ αυτή βλέπουμε τη δόξα του Θεού και έτσι αλλάζουμε, μεταμορφωνόμαστε, χωρίς να τηρούμε θρησκευτικές λίστες συμπεριφοράς.

Είναι αυτό που έχουμε περισσότερο ανάγκη ακόμη και όταν δεν το νοιώθουμε. Ίσως όταν δεν το νοιώθουμε τότε είναι που το χρειαζόμαστε περισσότερο.

Αυτό χρειαζόμαστε περισσότερο από το φαγητό, από την ξεκούραση. Από τους καλούς βαθμούς, από την αύξηση στο μισθό, από το να έχουμε καλούς φίλους, από το να αποκατασταθούμε οικογενειακά. Αυτό που η ψυχή έχει ανάγκη είναι να τρέφεται με το Χριστό.

Αλλιώς, ό,τι και να κάνουμε θα μας αφήνει ένα κενό και δε θα ξέρουμε τι μας φταίει. Θα προσπαθήσουμε να το γεμίσουμε με δραστηριότητες και εκδρομές, ενώ η πηγή είναι αλλού. Είναι ο Χριστός.

Άνοιξε τα μάτια μου, και θα βλέπω τα θαυμάσια, αυτά μέσα από τον νόμο σου (Ψαλμ.ριθ:18).

Αυτό το εδάφιο συνδυάζει την προσευχή και το γραπτό λόγο. Και πρέπει να δούμε «πως» τα συνδυάζει, ώστε να κάνουμε το ίδιο στη ζωή μας, σαν άτομα, αλλά και σαν Εκκλησία. Υπάρχουν λοιπόν, τρεις αλήθειες που μαθαίνουμε.

Η πρώτη είναι πως στο νόμο του Θεού υπάρχουν πράγματα «θαυμάσια». Η λέξη «νόμος», στα εβραϊκά «Τορά» σημαίνει «οδηγία», «διδασκαλία».

Υπάρχουν καταπληκτικά πράγματα τα οποία ο Θεός μας διδάσκει. Στην πραγματικότητα είναι τόσο ωραία, που όταν τα δεις, όταν αρχίζεις και τα βλέπεις σε αλλάζουν βαθειά και σε γεμίζουν δύναμη να ζήσεις τη ζωή του Χριστού. Αυτό που ο κοσμικός άνθρωπος αποδοκιμάζει, είναι θαυμαστό.  

Το δεύτερο που μας μαθαίνει αυτό το εδάφιο είναι πως κανείς δεν μπορεί να δει τα θαυμάσια που υπάρχουν στο νόμο του Κυρίου, χωρίς υπερφυσική βοήθεια: Άνοιξε τα μάτια μου, και θα βλέπω τα θαυμάσια, αυτά μέσα από τον νόμο σου (Ψαλμ.ριθ:18).

Αν ο Θεός δεν ανοίξει τα μάτια μας, δε θα δούμε πόσο καταπληκτικός είναι ο λόγος Του. Από φυσικού μας, δεν μπορούμε να δούμε πνευματική ομορφιά. Όταν διαβάζουμε τη Γραφή χωρίς τη βοήθεια του Θεού, η δόξα του Θεού στα γεγονότα, στις ιστορίες, στα ποιήματα, στις επιστολές είναι σαν να λάμπει ο ήλιος μπροστά από κάποιον που είναι τυφλός.

Όχι πως δεν είναι δυνατό να καταλάβει κάποιος το επιφανειακό νόημα. Όλοι αντιλαμβανόμαστε τις ιστορίες, τη γραμματική. Όμως, πέρα από αυτό που αρχικά καταλαβαίνει κάποιος, δεν μπορεί να νοιώσει το θαυμασμό, το δέος, την ομορφιά, τη δόξα που αιχμαλωτίζει την καρδιά.

Είναι εύκολο να διαβάζεις την ιστορία της Εξόδου και η καρδιά να μένει αδιάφορη. Είναι εύκολο να διαβάζεις πως ένας τυφλός βρήκε το φως του από το Χριστό και να θαυμάζεις, αλλά αυτό να μην αλλάζει το δικό σου το «σήμερα».

Το να ξέρω για κάτι, και να έχω «δει» αυτό το κάτι είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Το να ξέρω πως το μέλι είναι γλυκό, είναι εντελώς διαφορετικό από το να γευτώ τη γλύκα του μελιού.

Ο λόγος γι’ αυτό είναι πως είμαστε ηθικά πεσμένοι άνθρωποι. Είμαστε νεκροί εξαιτίας των αμαρτιών μας.

Ο λόγος του Θεού γράφει πως οι άνθρωποι μακριά από το Θεό είναι: «εσκοτισμένοι την διάνοιαν, απηλλοτριωμένοι όντες από της ζωής του Θεού διά την άγνοιαν την ούσαν εν αυτοίς, διά την πώρωσιν της καρδίας αυτών» (Εφες.δ:18).

Ο νους μας είναι χαμένος στη ματαιότητα. Σκέφτεται ή του αρέσει να σκέφτεται, έχει μάθει να σκέφτεται μόνο ότι είναι για λίγο, και άχρηστο. Η διάνοιά μας είναι στο σκοτάδι. Η καρδιά είναι σκληρή, πωρωμένη.

Έχουμε την απίστευτη ικανότητα να ασχοληθούμε εντατικά και με ζήλο για κάτι εφήμερο, και όχι για την αλήθεια του Θεού. Με τη μόδα ασχολούμαστε εύκολα. Για την άσκηση της ψυχής, όχι. Το μυαλό μας τρέχει εύκολα σ’ αυτό που θα μείνει εδώ. Μπορούμε να κάτσουμε 3 ώρες να δούμε μια τηλεοπτική σειρά και να μην περάσει καν από το μυαλό μας, πώς σήμερα δεν προσευχήθηκα. Τι κρίμα που και σήμερα δεν πρόλαβα!

Δείτε τι έγραψε για αυτό ακριβώς το πράγμα ο Μωυσής: «Σεις είδετε πάντα όσα έκαμεν ο Κύριος ενώπιον των οφθαλμών σας εν τη γη της Αιγύπτου, εις τον Φαραώ και εις πάντας τους δούλους αυτού και εις πάσαν την γην αυτού, τους πειρασμούς τους μεγάλους τους οποίους είδον οι οφθαλμοί σου, τα σημεία και τα τεράστια τα μεγάλα εκείνα· πλην ο Κύριος δεν έδωκεν εις εσάς καρδίαν διά να καταλαμβάνητε, και οφθαλμούς διά να βλέπητε, και ώτα διά να ακούητε, μέχρι της ημέρας ταύτης» (Δευτ.κθ:2-4).

Τα είδατε όλα όσα έκανε ο Θεός, όλα τα θαυμαστά, αλλά δεν τα είδατε. Τα ζήσατε, αλλά δεν τα καταλάβατε. Ο Θεός πρέπει να σας ανοίξει την καρδιά ώστε να βλέπετε πραγματικά.

Αυτή είναι η ανάγκη μας. Να έρθει ο Θεός να μας δώσει χάρη, να μαλακώσει την καρδιά, να μας ταπεινώσει και να μας φέρει στον εαυτό Του.

Σαν άνθρωποι, είμαστε ένοχοι, διεφθαρμένοι, σκληροί, τυφλοί και στην άγνοια, χωρίς το φως του Θεού στη ζωή μας.

Ποτέ δε θα δούμε την ομορφιά της πνευματικής πραγματικότητας χωρίς το φως του Θεού. Ποτέ δε θα δούμε τη δόξα, το μεγαλείο που η Αγία Γραφή διδάσκει, αν ο Θεός δεν μας ανοίξει τα μάτια και τις καρδιές, ώστε να νοιώσουμε αυτά που αλλιώς δεν μπορεί να νοιώσει άνθρωπος.

Και είναι ανάγκη να το γνωρίζουμε αυτό, ώστε να πεινάσουμε για το Θεό, και να εκζητήσουμε το Θεό και τη βοήθειά Του στη μελέτη της Γραφής:

Ματθ.ις:17 Και αποκριθείς ο Ιησούς είπε προς αυτόν· Μακάριος είσαι, Σίμων, υιέ του Ιωνά, διότι σαρξ και αίμα δεν σοι απεκάλυψε τούτο, αλλ' ο Πατήρ μου ο εν τοις ουρανοίς.

Λουκ.κδ:45 Τότε διήνοιξεν αυτών τον νούν, διά να καταλάβωσι τας γραφάς·

(Α΄ Κορ.β:14-16, Ιωάν.γ:6-8,  Ρωμ.η:5-8).

Η τρίτη αλήθεια που μαθαίνουμε από αυτό το εδάφιο, είναι πως πρέπει να προσευχηθούμε στο Θεό ώστε να μας φωτίσει υπερφυσικά όταν διαβάζουμε τη Γραφή.

Εφόσον είμαστε αβοήθητοι και μόνοι μας δεν είναι δυνατό να δούμε την πνευματική ομορφιά που υπάρχει, χωρίς τη φώτιση του Θεού, για αυτό πρέπει να του το ζητήσουμε: «Κύριε, άνοιξε τα μάτια μου».

Με άλλα λόγια, η προσευχή είναι απαραίτητη, γιατί είναι το κλειδί που ξεκλειδώνει τη δύναμη του λόγου του Θεού στη ζωή μας.

Έτσι ο ήλιος που λάμπει, δε θα λάμπει μπροστά σε κάποιον που είναι τυφλός, αλλά σε κάποιον που βλέπει. Και όταν βλέπεις, αλλάζεις. Αν δεν αλλάζεις, αν δεν μεγαλώνεις, τότε κάτι δεν πάει καλά. Μόνο όποιος μεταμορφώνεται προοδευτικά στην εικόνα του Χριστού, είναι πραγματικός χριστιανός.

Εφεσ.α:18 «ώστε να φωτισθώσιν οι οφθαλμοί του νοός σας, εις το να γνωρίσητε ποία είναι η ελπίς της προσκλήσεως αυτού, και τις ο πλούτος της δόξης της κληρονομίας αυτού εις τους αγίους».

Σε πιστούς μιλάει. Σε χριστιανούς. Τους λέει ουσιαστικά πως σας έχω διδάξει αυτές τις αλήθειες, τις έχετε δεχθεί, αλλά αν με τις πνευματικές σας αισθήσεις δεν τις δείτε, δε θα αλλάξετε. Για αυτό προσεύχομαι ο Θεός να σας φωτίσει.

Για τους χριστιανούς στις Κολοσσαίς προσευχόταν: «δεν παύομεν προσευχόμενοι διά σας και δεόμενοι να εμπλησθήτε από της επιγνώσεως του θελήματος αυτού μετά πάσης σοφίας και πνευματικής συνέσεως» (Κολ.α:9).

Αν υπάρχει επομένως κάποια ελπίδα να δούμε την ομορφιά της Γραφής, αυτή η ελπίδα βρίσκεται στη θεϊκή, υπερφυσική, πνευματική ικανότητα που ο Θεός μας δίνει και που δεν έχουμε από μόνοι μας.

Γι’ αυτό πρέπει να προσευχηθούμε. «Κύριε, άνοιξε τα μάτια μου». Και αν θέλουμε να παραμείνουμε στο Θεό κοντά, να είμαστε αληθινοί, αυθεντικοί και γεμάτοι πάθος για το Θεό, πρέπει κάθε μέρα να έχουμε αυτή την κοινωνία με το λόγο Του.

Ο Ιησούς αποκαλύπτεται μόνο σ’ αυτούς που ψάχνουν στο λόγο Του. Γι’ αυτό η πραγματική πνευματική αλλαγή συμβαίνει μόνο με την ανάγνωση, το συλλογισμό, την κατοίκηση του λόγου στην καρδιά μας.

Δεν αλλάζουμε επειδή μαθαίνουμε κι άλλους κανόνες υπακοής, αλλά επειδή στη Γραφή ο Κύριος αποκαλύπτει τον Εαυτό Του.

Ακόμη κι αν μας δώσει επιπλέον πληροφορίες το Πνεύμα του Θεού, αυτό δεν μας κάνει πιο πνευματικούς, ή πιο ευάρεστους στο Θεό.

Υπόθεσε πως προσεύχεσαι και το Πνεύμα του Θεού σου δίνει την πληροφορία πως μια αδελφή που δεν μπορούσε να κάνει παιδιά, θα κάνει. Της το λες και όταν συμβεί χαίρεσαι για το θαύμα αυτό που συνέβη. Όμως, τι κέρδισες πνευματικά; Τίποτα. Εκτός… κι αν στραφείς στο γραπτό λόγο και με τα πνευματικά μάτια της καρδιάς δεις τη δόξα του Χριστού που σταυρώθηκε κι αναστήθηκε να σώσει τους αμαρτωλούς και δοξάσεις το Θεό που σε ευλόγησε τόσο πλούσια.

Ο θρησκευτικός ενθουσιασμός όταν γίνονται θαύματα είναι φυσιολογικός, δεν έχει όμως, απαραίτητα πνευματικές συνέπειες στο χαρακτήρα μας. Τα χαρίσματα του Πνεύματος είναι πολύτιμα, αλλά πιο πολύτιμος είναι ο φωτισμός του Πνεύματος ώστε να δούμε τη δόξα του Χριστού στο γραπτό λόγο.

Πρέπει σ’ αυτό το σημείο να προσέξουμε μερικές πρακτικές αλήθειες.

Η πρώτη είναι πως όταν προσεύχεσαι ο Θεός να σου ανοίξει τα μάτια, δεν βάζει το μυαλό σου σε απραξία. Μη φαντάζεσαι πως επειδή η προσευχή είναι αναντικατάστατη, μπορείς να βάλεις στην άκρη το μυαλό σου. Στην πραγματικότητα αυτό που ανακαινίζει είναι ο νους σου. Το πώς σκέφτεσαι.

Ο Χριστός είπε, «και θέλεις αγαπά Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου, και εξ όλης της ψυχής σου, και εξ όλης της διανοίας σου, και εξ όλης της δυνάμεώς σου· αύτη είναι η πρώτη εντολή» (Μάρκ.ιβ:30).

Μη θεωρείς πως είσαι παθητικός δέκτης, και πως αφού προσευχήθηκες ό,τι σκέψη σου έρθει, είναι του Πνεύματος.

Γράφει στον Τιμόθεο ο Παύλος και του λέει, «Εννόει εκείνα τα οποία λέγω· είθε δε να σοι δώση ο Κύριος σύνεσιν εις πάντα» (Β΄ Τιμ.β:7).

Κατάλαβε αυτά που σου λέω. Η αποκάλυψη του Πνεύματος δεν αχρηστεύει το μυαλό.

Εφες.ε:17 «μη γίνεσθε άφρονες, αλλά νοείτε τι είναι το θέλημα του Κυρίου». 

Εφες.γ:3-4: «δι' αποκαλύψεως εφανέρωσεν εις εμέ το μυστήριον, καθώς προέγραψα συντόμως, εξ ων δύνασθε αναγινώσκοντες να νοήσητε την εν τω μυστηρίω του Χριστού γνώσιν μου».

 Ο Θεός επέλεξε τα μυστήρια του σχεδίου Του, να μας αποκαλύπτονται με το διάβασμα της Γραφής. Γι’ αυτό λοιπόν, η προσευχή μόνη της δε φτάνει.

Το κανάλι επικοινωνίας με το Θεό περνάει μέσα από το λόγο. Κανένας ποτέ δε γίνεται τόσο πνευματικός που να πει, εμένα δε μου χρειάζεται η Γραφή, γιατί ο Θεός μου μιλάει κατευθείαν, ή δε μου φτάνει η Γραφή, γιατί τώρα έχω πιο πνευματικές αναζητήσεις.

Τα λόγια του Παύλου είναι καθαρά: «δύνασθε αναγινώσκοντες να νοήσητε την εν τω μυστηρίω του Χριστού γνώσιν μου».

Γι’ αυτό τους είπε ότι προσεύχεται να φωτιστούν τα μάτια του νου τους (Εφεσ.α:18). Η προσευχή δεν αντικαθιστά τη μελέτη.

Γι’ αυτό γράφει στον Τιμόθεο, «Σπούδασον να παραστήσης σεαυτόν δόκιμον εις τον Θεόν, εργάτην ανεπαίσχυντον, ορθοτομούντα τον λόγον της αληθείας» (Β΄ Τιμ.β:15).

Φρόντισε με επιμέλεια να είσαι αυτός που πρέπει να είσαι. Δούλεψε με το λόγο. Ο Θεός δεν μας έδωσε ένα ολόκληρο θησαυρό για να τον διαβάζουμε 5 λεπτά πριν κοιμηθούμε.

Προσευχήσου λοιπόν, με την καρδιά και με την ψυχή σου σκάψε βαθιά στη Γραφή. Ψάξε όπως κάποιος που έχασε ένα θησαυρό και ψάχνει να τον βρει.

Παρ.β:1-5: «Υιέ μου, εάν δεχθής τους λόγους μου και ταμιεύσης τας εντολάς μου παρά σεαυτώ, ώστε να προσέξη το ωτίον σου εις την σοφίαν, να κλίνης την καρδίαν σου εις την σύνεσιν· και εάν επικαλεσθής την φρόνησιν, και υψώσης την φωνήν σου εις την σύνεσιν· εάν ζητήσης αυτήν ως αργύριον και εξερευνήσης αυτήν ως κεκρυμμένους θησαυρούς, τότε θέλεις εννοήσει τον φόβον του Κυρίου και θέλεις ευρεί την επίγνωσιν του Θεού».

Ζήτησε, εξερεύνησε, ψάξε, μελέτησε, και τότε θα βρεις. Και κάντο με προσευχή. Και καθώς ψάχνεις θα βρίσκεις καινούργια πράγματα.

Είναι γνώρισμα των ημερών μας, η πνευματική τεμπελιά που θέλει να πιστεύει πως δε χρειάζεται κάποιος να επιμένει και να μελετά επιμελώς και εντατικά γιατί όταν δεν καταλαβαίνουμε κάτι προσευχόμαστε και το Πνεύμα του Θεού μας το αποκαλύπτει.

Αλήθεια, που το λέει αυτό στη Γραφή; Που αφήνει έστω να εννοηθεί, πως ο Θεός τιμά την τεμπελιά στη μελέτη του λόγου; Θέλουμε την πνευματικότητα, αλλά χωρίς τον κόπο.

Α΄Τιμ.δ:7 «Τους δε βεβήλους και γραώδεις μύθους παραιτού και γύμναζε σεαυτόν εις την ευσέβειαν»

Η πραγματική ευσέβεια, προϋποθέτει γυμναστική, κόπο, σύστημα, επιμέλεια, ένταση πάθος.

Ι. Ναυή α:8: «Δεν θέλει απομακρυνθή τούτο το βιβλίον του νόμου από του στόματός σου, αλλ' εν αυτώ θέλεις μελετά ημέραν και νύκτα, διά να προσέχης να κάμνης κατά πάντα όσα είναι γεγραμμένα εν αυτώ· διότι τότε θέλεις ευοδούσθαι εις την οδόν σου, και τότε θέλεις φέρεσθαι μετά συνέσεως»

Δεν του είπε, μαζί σου θα κάνω ό,τι έκανα και με το Μωυσή. Του μιλούσα και προχωρούσε. Εσύ θα μελετάς το λόγο. Έτσι θα οδηγώ εσένα. Και όταν τον μελετάς, θα φέρεσαι με σύνεση. Δεν του υποσχέθηκε καμιά ανοικτή γραμμή επικοινωνίας όπως με το Μωυσή. Του είπε, όταν θα τον διαβάζεις και θα τον εφαρμόζεις, θα καταλαβαίνεις τι πρέπει να κάνεις.

Κολ.γ:16 «Ο λόγος του Χριστού ας κατοική εν υμίν πλουσίως μετά πάσης σοφίας· διδάσκοντες και νουθετούντες αλλήλους με ψαλμούς και ύμνους και ωδάς πνευματικάς, εν χάριτι ψάλλοντες εκ της καρδίας υμών προς τον Κύριον»

Όταν ο λόγος του Θεού κατοικεί μέσα μου πλούσια, τότε από το περίσσευμα της καρδιάς μιλάει το στόμα. Αυτό που έχω, αυτό θα βγάλω. Στην οικογένεια μου, στη δουλειά μου, στην Εκκλησία μου. Όταν έρχεται η ώρα να πω τη γνώμη μου, να επηρεάσω τα πράγματα, θα το κάνω με βάση το λόγο του Θεού.

Ξέρετε γιατί δεν έχουμε σοφία και δύναμη; Γιατί ο λόγος δεν κατοικεί μέσα μας. Ό,τι σπέρνει κανένας αυτό και θερίζει. Γιατί μας φαίνονται οι πειρασμοί βουνό; Γιατί περνάνε τα χρόνια και θεωρούμε πως μερικά πράγματα δεν γίνονται; Γιατί δε σπέρνουμε στο Πνεύμα. Σπέρνουμε στη σάρκα.

Δεν μπαίνουμε στο πνευματικό γυμναστήριο του Θεού, της μελέτης και της προσευχής να αποκτήσουμε μυς που θα μας βοηθήσουν να σηκώσουμε το πνευματικό βάρος των ημερών της δικής μας γενιάς.

Ψαλμ.ριθ:11: «Εν τη καρδία μου εφύλαξα τα λόγιά σου, διά να μη αμαρτάνω εις σε».

 Πως λοιπόν, μπορώ να αποφύγω την αμαρτία στη ζωή μου; Θησαυρίζοντας το λόγο του Θεού στην καρδιά μου.

Πόσες και πόσες φορές η ζωή μας, οι οικογένειες μας, δεν έγιναν χάλια, επειδή δεν αγαπάμε, δεν συλλογιζόμαστε, το λόγο του Θεού.

Θέλεις να γίνεσαι άγιος στην πράξη; Θέλεις να έχεις δύναμη να νικάς την αμαρτία; Θέλεις να ζήσεις ζωή υπακοής, αγάπης με θυσία, αφοσίωση, στο σκοπό του Χριστού; Ο Θεός έχει ορίσει τον τρόπο για την ευσέβεια και τη δύναμη: Να θησαυρίζεις, να φυλάς το λόγο Του, στην καρδιά σου.

Αλλά τίποτα που να αξίζει πραγματικά στη ζωή αυτή δεν είναι χωρίς κόπο. Τα ωραία πράγματα κοστίζουν.