Γενικά σε όλη
την Παλαιά Διαθήκη βλέπουμε τους ανθρώπους να έχουν ένα «κόλλημα» με την
Αίγυπτο. Ασκεί πάνω τους μία ακαταμάχητη γοητεία.
Βέβαια, η
Αίγυπτος είναι μία χώρα, αλλά από κάποια στιγμή, για τα πράγματα του Θεού,
αποκτά μια πνευματική υπόσταση.
Για τον λαό
Ισραήλ, η Αίγυπτος ήταν μια χώρα ή μια χρονική περίοδος κατά την οποία
υπέφεραν, ήταν δούλοι.
Τους βλέπουμε
απελευθερωμένους από τον Θεό, να θέλουν να επιστρέψουν σ’ αυτόν τον τόπο.
Γιατί; Το «κόλλημα» συνεχίζει!
Πολλές φορές
ανοίγουν την πόρτα της και φεύγουν αλλά ποτέ δεν της λένε οριστικό αντίο.
Ας δούμε τώρα
πώς αυτή η τάση, αυτή η μοιραία γοητεία της Αιγύπτου εμφανίζεται στη ζωή του
Αβραάμ, του πατέρα της πίστης.
Ο λόγος του
Θεού δεν ωραιοποιεί τους χαρακτήρες των ηρώων του. Είμαστε όλοι, άνθρωποι!
Ο Αβραάμ φτάνει στην γη που ο Θεός του υποσχέθηκε και το πρώτο πράγμα που συμβαίνει είναι πείνα!
Γέν.ιβ:1-10 Έγεινε δε πείνα εν τη γη ταύτη· και κατέβη ο Άβραμ εις την Αίγυπτον διά
να παροικήση εκεί· διότι η πείνα ήτο βαρεία εν τη γη.
Η Αίγυπτος
λειτουργεί σαν μαγνήτης! Μόλις δυσκολευτείς λίγο, μόλις νομίσεις ότι ο Θεός δεν
σε αγαπάει, πας εκεί!
Πρόβλημα με την
υπόσχεση του Θεού; Ποια είναι η λύση; Πηγαίνει στην Αίγυπτο. Τελικά ο Θεός τον
βγάζει από εκεί:
Γέν.ιγ:1 Ανέβη δε ο Άβραμ εξ Αιγύπτου, αυτός και η γυνή αυτού, και πάντα όσα
είχε, και ο Λωτ μετ' αυτού, προς μεσημβρίαν.
Δεν περνά
καιρός και έρχεται αντιμέτωπος ξανά με το ίδιο πρόβλημα:
Γέν.ιε:1 Μετά τα πράγματα ταύτα έγεινε λόγος Κυρίου προς τον Άβραμ εν οράματι,
λέγων, Μη φοβού, Αβραμ· εγώ είμαι ο υπερασπιστής σου, ο μισθός σου θέλει είσθαι
πολύς σφόδρα.
Γέν.ιε:5 Και έφερεν αυτόν έξω και είπεν, Ανάβλεψον τώρα εις τον ουρανόν και
αρίθμησον τα άστρα, εάν δύνασαι να εξαριθμήσης αυτά· και είπε προς αυτόν, Ούτω
θέλει είσθαι το σπέρμα σου.
Γέν.ις:1 Η δε Σάρα, η γυνή του Άβραμ, δεν ετεκνοποίει εις αυτόν· είχε δε δούλην
Αιγυπτίαν, ονομαζομένην Άγαρ.
Γέν.ις:2 Και είπεν η Σάρα προς τον Άβραμ, Ιδού, ο Κύριος
με απέκλεισε της τεκνοποιΐας· είσελθε λοιπόν προς την δούλην μου, ίσως
αποκτήσω τέκνον εξ αυτής. Υπήκουσε δε ο Άβραμ εις τον λόγον της Σάρας.
Ασύνετα λόγια! Ενώ
ο Θεός είχε πει: «εκείνος όστις θέλει εξέλθει εκ των σπλάγχνων σου, αυτός
θέλει σε κληρονομήσει», η Σάρα λέει: «ο Κύριος με απέκλεισε της
τεκνοποιΐας».
Τα χρόνια
περνούν και η Σάρα δεν μένει έγκυος. Ξανά λοιπόν υπάρχει πρόβλημα με την
υπόσχεση του Θεού. Ο Θεός είπε ότι ο Αβραάμ θα αποκτήσει απογόνους σαν τα άστρα
του ουρανού όμως τώρα κοιτά τον ουρανό και βλέπει βαθύ σκοτάδι.
Τι κάνουμε όταν
όσα μας έχει υποσχεθεί ο Θεός καθυστερούν; Πάμε στην Αίγυπτο!
Εδώ προσέξτε
τις λεπτομέρειες της αφήγησης. Δεν πηγαίνει απλά στη δούλη της Σάρας. Υπάρχει
μια άλλη διάσταση που τονίζει η αφήγηση.
Γεν.ις:1 «είχε δε δούλην Αιγυπτίαν».
Γεν.ις:3,4 «Και έλαβεν η Σάρα η γυνή του
Άβραμ την Άγαρ την Αιγυπτίαν, την δούλην αυτής, αφού ο Άβραμ είχε
κατοικήσει δέκα έτη εν τη γη Χαναάν, και έδωκεν αυτήν εις Άβραμ τον άνδρα
αυτής, διά να ήναι γυνή αυτού. Και εισήλθε προς την Άγαρ, και εκείνη συνέλαβε· και
ότε είδεν ότι συνέλαβεν, η κυρία αυτής κατεφρονείτο ενώπιον αυτής».
Η αφήγηση
τονίζει το γεγονός ότι η Άγαρ ήταν Αιγύπτια. Τονίζει ότι για μια ακόμη φορά
συμβαίνει το ίδιο λάθος.
Ο Αβραάμ
μπροστά στην φαινομενική απουσία του Θεού, μπροστά στην καθυστέρηση της
υπόσχεσης του Θεού πηγαίνει στην Αίγυπτο. Προτιμά την ανθρώπινη εναλλακτική.
Αυτό που συνήθως μας στερεί τις ευλογίες του Θεού!
Γέν.ις:9-12 Και είπε προς αυτήν ο άγγελος του Κυρίου, Επίστρεψον προς την κυρίαν
σου και ταπεινώθητι υπό τας χείρας αυτής. Είπεν έτι ο άγγελος του Κυρίου προς
αυτήν, Θέλω πληθύνει σφόδρα το σπέρμα σου, ώστε να μη αριθμήται διά το πλήθος.
Και είπε προς αυτήν ο άγγελος του Κυρίου, Ιδού, συ είσαι έγκυος, και θέλεις
γεννήσει υιόν, και θέλεις καλέσει το όνομα αυτού Ισμαήλ· διότι ήκουσεν ο
Κύριος την θλίψιν σου· και ούτος θέλει είσθαι άνθρωπος άγριος· η χειρ
αυτού θέλει είσθαι εναντίον πάντων, και η χειρ πάντων εναντίον αυτού·
και κατά πρόσωπον πάντων των αδελφών αυτού θέλει κατοικήσει.
Αυτό ήταν το
αποτέλεσμα μιας ανθρώπινης προσπάθειας να «βοηθήσει» τον Θεό!
Τα λόγια της Σάρας είναι η πιο συνηθισμένη έκφραση απιστίας και
ανυπομονησίας.
Η φτωχή φυσική μας καρδιά, προτιμά κάθε τι άλλο παρά τη θέση της
αναμονής. Θα καταφύγει σε τεχνάσματα, σε σχέδια, θα προτιμήσει να
χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε μέσο παρά να μείνει σε μια θέση που θα την πιέζει.
Άλλο είναι να πιστεύει κανείς σε μια υπόσχεση, και άλλο να περιμένει με
υπομονή την εκπλήρωση της υπόσχεσης!
Ο Αβραάμ έδειξε πίστη στο κεφ.ιε όταν ο Θεός τον διαβεβαίωσε ότι
ο κληρονόμος του θα ήταν από τα ίδια του τα σπλάχνα, αλλά στερείται υπομονής
στο κεφάλαιο που εξετάζουμε.
Τώρα μπορούμε να καταλάβουμε τί σημαίνει το Εβρ.ς:11-12:
«Επιθυμούμεν δε να δεικνύη έκαστος υμών την αυτήν σπουδήν προς την
πληροφορίαν της ελπίδος μέχρι τέλους, διά να μη γείνητε νωθροί, αλλά μιμηταί
των διά πίστεως και μακροθυμίας κληρονομούντων τας
επαγγελίας».
Ο νωθρός δεν θέλει να περιμένει, να ελπίζει. Αλλά οι επαγγελίες
κληρονομούνται διά πίστεως και μακροθυμίας.
Ο Θεός δίνει μια υπόσχεση. Η πίστη πιστεύει στην υπόσχεση. Η ελπίδα
περιμένει την υπόσχεση, και η υπομονή περιμένει ήσυχα την εκπλήρωση της
υπόσχεσης (Εβρ.ι:35-39).
Όλα, εκτός του Θεού, κάνουν στην καρδιά που έχει απιστήσει. Και είναι
πραγματικά θαυμαστό πόσο επιπόλαια μπορεί να φερθεί ένας πιστός, όταν χάσει μια
φορά το αίσθημα της παρουσίας του Θεού και ξεχάσει ότι η πιστότητά Του δεν
αποτυγχάνει ποτέ κι ότι ο Ίδιος είναι αρκετός για το κάθε τι!
Δυστυχώς, όσα ο λόγος του Θεού μας υπόσχεται, μας στεναχωρούν σε
αντίθεση όσων μας προσφέρει ο κόσμος, η κοινωνία.
Η απομάκρυνση από την απόλυτη εξάρτηση από τον Θεό, είναι πικρή, και οι
συνέπειες πάντοτε ολέθριες. Από τη στιγμή που θα πάρουμε το βλέμμα μας από τον
Κύριο, είμαστε ικανοί να παραδοθούμε στις πιο ποταπές επινοήσεις της απιστίας.
Και αυτό
συνεχίζει σε όλη την ιστορία του Ισραήλ.
Θυμάστε το πώς
ο Ισραήλ έχοντας φύγει από τη δουλεία της Αιγύπτου φτάνει στην έρημο με την
υπόσχεση του Θεού για μια γη που ρέει γάλα και μέλι.
Από την μια
μεριά τα κρεμμύδια τα σκόρδα και τα πράσα, από την άλλη το γάλα και το μέλι. Όμως,
το πρώτο το είχαν ζήσει, το δεύτερο είναι υπόσχεση.
Πόσες φορές ο
διάβολος δεν προσπαθεί να μας πείσει ότι ήταν λάθος που ακολουθήσαμε τον Κύριο,
ότι χάσαμε την πραγματική ζωή, τα σκόρδα και τα κρεμμύδια!
Όμως αυτοί
πεινούν, διψούν. Και τότε τι λένε; Τι καλά που ήμασταν στην Αίγυπτο. Μακάρι να
ήμασταν στην Αίγυπτο.
Αυτή την τάση
περιγράφει και κατακρίνει ο προφήτης Ησαΐας:
Ης.λ:1-2 «Ουαί εις τα αποστατήσαντα
τέκνα, λέγει Κύριος, τα οποία λαμβάνουσι βουλήν, πλην ουχί παρ' εμού· και τα
οποία κάμνουσι συνθήκας, πλην ουχί διά του πνεύματός μου, διά να προσθέσωσιν
αμαρτίαν εις αμαρτίαν· τα οποία υπάγουσι διά να καταβώσιν
εις Αίγυπτον, και δεν ερωτώσι το στόμα μου, διά να ενδυναμωθώσι με την δύναμιν
του Φαραώ και να εμπιστευθώσιν εις την σκιάν της Αιγύπτου…».
Ης.λα:1 «Ουαί εις τους καταβαίνοντας
εις Αίγυπτον διά βοήθειαν και επιστηριζομένους επί ίππους και θαρρούντας επί
αμάξας, διότι είναι πολυάριθμοι· και επί ιππείς, διότι είναι πολύ δυνατοί· και
δεν αποβλέπουσιν εις τον Άγιον του Ισραήλ και τον Κύριον δεν εκζητούσι».
Γιατί όμως ασκεί τέτοια γοητεία και έλξη πάνω μας;
1. Είναι αποδεκτή λύση. Είναι αυτό που θα λέγαμε η κοινή
λογική, ο κοινός νους.
Έχεις κάποιο πρόβλημα και πας να ρωτήσεις ένα φίλο
σου, ένα συγγενή, έναν ειδικό και σου λένε όλοι το ίδιο. Αυτή είναι η κοινή
λογική. Απ’ την άλλη μεριά, είναι ο λόγος του Θεού που σου λέει κάτι τελείως
διαφορετικό από την λογική των ανθρώπων. Και καλούμαι να μην ακούσω την κοινή
λογική, αλλά τον Θεό. Είναι δύσκολο. Γι’ αυτό η Αίγυπτος ελκύει.
Σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής η ατεκνία
θεωρείτο ατιμία. Για το λόγο αυτό κατά αρχαίο έθιμο της Μεσοποταμίας, η άτεκνη
γυναίκα μπορούσε να προσφέρει στο σύζυγό της την προσωπική της δούλη, το παιδί
της οποίας θεωρείτο της κυρίας εφ’ όσον θα το γεννούσε στα γόνατα εκείνης.
Ίσως σκεφθεί κανείς ότι αυτό είναι βδέλυγμα, αλλά
ας μην ξεχνάμε ότι τα γεγονότα αυτά διαδραματίζονται πριν 4.000 χρόνια. Ο Νόμος
δεν υπάρχει ακόμα, αλλά μάλλον υπήρχαν οι συνήθειες των λαών που ήταν ένας
άγραφος νόμος.
Αργότερα θα δούμε τη Λεία να δίνει στον Ιακώβ τη
δούλη της για να του κάνει παιδιά και αμέσως μετά το ίδιο θα κάνει και η Ραχήλ.
Οπωσδήποτε αυτό το γεγονός δεν έδινε κανένα δικαίωμα στον Αβραάμ να μπαίνει και
να βγαίνει όπου θέλει, απλά τώρα είχε δύο γυναίκες.
Αυτό που κάνει ο Αβραάμ είναι αυτό που θα έκαναν όλοι.
Η Αίγυπτος είναι η λογική και αποδεκτή λύση. Όταν δηλαδή συζητήσεις το πρόβλημά
σου με τους φίλους ή με τους συναδέλφους σου ή με τους συμμαθητές σου όλοι θα
σου πουν το ίδιο… Και ενώ όλοι σου λεν το ένα ο Θεός σου ζητά το άλλο…
2. Είναι χειροπιαστή. Με άλλα λόγια είναι εκεί, ακριβώς μπροστά
σου. Μπορείς ν’ απλώσεις τα χέρια σου και την πιάνεις. Μπορεί να μην είναι
ακριβώς αυτό που θα περίμενες. Σίγουρα δεν είναι αυτό που ο Θεός σου υπόσχεται.
Αλλά τουλάχιστον αυτή είναι εκεί μπροστά σου, διαθέσιμη, απλώνεις το χέρι σου
και την παίρνεις.
Άλλο πράγμα να βλέπεις κάτι και άλλο να ελπίζεις κάτι.
Όμως, ο δίκαιος θα ζήσει εκ πίστεως!!
Θυμηθείτε το τι έγινε με τους Ισραηλίτες στην έρημο. Από
την μια είναι η υπόσχεση που σου μιλά για μια γη που ρέει γάλα και μέλι. Αλλά
εσύ ζεις στην έρημο… Από την άλλη έχεις τα σκόρδα και τα κρεμμύδια της
Αιγύπτου.
Ναι μεν μπορεί να μην είναι γάλα και μέλι αλλά «κάλλιο
πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει». Το ίδιο κι εδώ. Η υπόσχεση ήταν ότι
η Σάρα θα του χάριζε γιο. Τώρα η Άγαρ δεν είναι ακριβώς η Σάρα αλλά είναι εκεί
μπροστά σου.
3. Είναι χειραγωγήσιμη. Εδ.5–6, «Εγώ έδωκα την δούλην μου εις
τον κόλπον σου» - στα χέρια σου. Ο Αβραάμ απάντησε «Ιδού, η δούλη σου είναι εις
την χείρα σου».
Είναι σαν να λένε μεταξύ τους, δική
μας είναι, την κάνουμε ότι θέλουμε, του χεριού μας. Την Αίγυπτο την κρατάς στα
χέρια σου. Την ελέγχεις. Την κάνεις ότι εσύ θέλεις. Από την άλλη ο Θεός δεν
είναι του χεριού σου.
Ποια είναι η δική σου Αίγυπτος;
Ο γάμος. Περιμένεις και περιμένεις αλλά
τίποτε. Και τότε λες γιατί να μην σκεφτώ όπως όλοι οι άλλοι; Γιατί να μην
επιλέξω με το ίδια κριτήρια που θα επέλεγαν οι άλλοι; Και ταξιδεύεις στην
Αίγυπτο…
Αίγυπτος: Η ανθρώπινη εναλλακτική στην
φαινομενική απουσία της Θεϊκής παρουσίας και ευλογίας
Το πρόβλημα με
τη λύση της Αιγύπτου είναι ότι γεννά μεγαλύτερα προβλήματα από αυτά που
υποτίθεται ότι λύνει. 100%
Κάθε φορά που ο
άνθρωπος φεύγει από τα σχέδια του Θεού για να κάνει κάτι δικό του, το πιο
σίγουρο είναι ότι θα αποτύχει! Μετά θα τρέχει και δεν θα μπορεί να μαζέψει το
λάθος του.
Υπάρχει όμως κι
ένα άλλο, υπαρξιακό μοτίβο. Εκτός από την Αίγυπτο θέλω να δείτε και την Εδέμ. Τι
έγινε στον κήπο;
Η Εύα είπε στον
Αδάμ πάρε και φάε. Ας λέει ο Θεός ότι θέλει. Ξέρω έναν καλύτερο, ευκολότερο
τρόπο. Πάρε και φάε. Και τι έκανε ο Αδάμ «άκουσε την γυναίκα του» (Γεν.γ:17, «Επειδή υπήκουσας εις τον
λόγον της γυναικός σου, και έφαγες …»)
Σας θυμίζει
τίποτε αυτό; Γεν.ις:2 «Υπήκουσε
δε ο Άβραμ εις τον λόγον της Σάρας».
Η ιστορία του
κήπου λοιπόν επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά. Αντί να ακούσεις τον Θεό ακούς
άλλες φωνές. Δέχεσαι άλλες εισηγήσεις, ίσως από ανθρώπους που έχουν επιρροή
πάνω σου.
Ο Θεός περίμενε
από τον Αδάμ να διδάξει την Εύα, τι τους είχε πει ο Θεός και να μην παρασυρθεί
από τα λόγια της.
Βέβαια, το κακό
είχε γίνει, η Εύα είχε φάει και προσπαθεί να μπλέξει και τον άντρα της στην
αμαρτία της. Η Γραφή λέει ότι ο Αδάμ δεν απατήθηκε, αλλά η Εύα έγινε παραβάτης.
Υπάρχει όμως
κάτι ακόμη. Η ιστορία αυτή είναι μια συγκλονιστική διείσδυση στο σκοτάδι της
ανθρώπινης φύσης.
Γέν.ις:5 Και είπεν η Σάρα προς τον Άβραμ, Εξ αιτίας σου αδικούμαι. Εγώ
έδωκα την δούλην μου εις τον κόλπον σου· και αφού είδεν ότι συνέλαβεν, εγώ κατεφρονήθην
ενώπιον αυτής· ας κρίνη ο Κύριος μεταξύ εμού και σου.
Σάρα – «Και μετεχειρίσθη η Σάρα αυτήν
κακώς» (εδ.6). Το ρήμα είναι το ίδιο που
περιγράφει αυτό που οι Αιγύπτιοι έκαναν στους Ισραηλίτες και βασικά σημαίνει
«χτυπώ»!
Αβραάμ – «Ιδού, η δούλη σου είναι εις
την χείρα σου· κάμε εις αυτήν όπως είναι αρεστόν εις τους οφθαλμούς σου» (εδ.6).
Ένα συνηθισμένο φαινόμενο. Η Σάρα θυμωμένη, ρίχνει όλα τα βάρη στον
Αβραάμ. Όταν έχουμε πέσει, θέλουμε να ρίχνουμε τη μομφή σε κάποιον άλλο.
Η Σάρα δεν κάνει τίποτε άλλο, από το να θερίζει τον καρπό της πρότασης
που έκανε στον Αβραάμ.
Το λάθος του Αβραάμ ήταν ότι δεν πήρε την υπόθεση στα χέρια του και να
νουθετήσει τη γυναίκα του ότι έπρεπε να περιμένουν την υπόσχεση του Θεού.
Η Σάρα ίσως το έκανε αυτό επειδή θα έβλεπε τον Αβραάμ να βασανίζεται και
ήξερε ότι αυτή ήταν η αιτία.
Έχουμε λοιπόν μια θυμωμένη σύζυγο που λέει λάθος λόγια εξ αιτίας των
συναισθημάτων της στιγμής.
Σε τέτοιες στιγμές, το μόνο φάρμακο είναι η προσευχή, ώστε το Πνεύμα του
Θεού να φέρει ειρήνη.
Ο σαρκικός άνθρωπος, πάντα θα κατηγορήσει άλλους για τα δικά του
σφάλματα.
Η Σάρα ζητάει την άδεια του Αβραάμ να απαλλαγεί από τη δοκιμασία της. Ο
Αβραάμ ήταν ειρηνοποιός. Για να αποφύγει ζήλιες που πολύ πιθανόν να είχε η Σάρα
για την Άγαρ, με σοφία της δείχνει ότι η Άγαρ δεν τον ενδιαφέρει. Είναι μια
δούλη που είναι στην εξουσία της Σάρας, και μπορεί να την κάνει ό,τι θέλει.
Η Σάρα φέρθηκε σκληρά στην Άγαρ. Αλλά δεν πετυχαίνει κανείς τίποτα έτσι.
Δεν απαλλάσσεται κανείς απ’ τη «δούλη» με την κακομεταχείριση.
Όταν κάνουμε λάθη και πρέπει να υποστούμε τις συνέπειες, δεν μπορούμε να
τις αποφύγουμε με βία και υπερηφάνεια. Αυτό που χρειάζεται είναι να
ταπεινωθούμε, να ομολογήσουμε το σφάλμα μας και να περιμένουμε την ελευθερία
από το Θεό.
Σ’ αυτό το σημείο, μπορούμε να δούμε δύο όμορφες εικόνες μέσα από τον λόγο
του Θεού:
Στον Ιερ.λα:18 μας μιλάει για
τον “αδάμαστο μόσχο” και στον Ψαλμ.ρλα:2 για το “απογεγαλακτισμένο παιδίο”.
Ο αδάμαστος μόσχος συμβολίζει εκείνον που αντιστέκεται και σφαδάζει
απερίσκεπτα κάτω από το βάρος των περιστάσεων - κάνοντας έτσι τον ζυγό
οδυνηρότερο, προσπαθώντας να απαλλαγεί απ’ αυτόν - ενώ το απογεγαλακτισμένο παιδίο είναι η εικόνα εκείνου που χαμηλώνει
ταπεινά το κεφάλι του υποτάσσοντας το πνεύμα του.
Άγαρ – «και ότε
είδεν ότι συνέλαβεν, η κυρία αυτής κατεφρονείτο ενώπιον αυτής» (εδ.4).
Η Άγαρ καταφρονούσε την Σάρα. Η Σάρα αισθάνεται τον εαυτό της αδύνατο
και περιφρονημένο. Είπαμε ότι αυτό ήταν αποτέλεσμα της βιασύνης και της
καταφυγής σε ανθρώπινα μέσα.
Όμως και η Άγαρ, θα μπορούσε να εκτιμήσει την τιμή που της έκανε η Σάρα
και να μείνει πιο ταπεινή. Δεν το έκανε όμως, και αυτό μας φανερώνει ότι η
υπερηφάνεια είναι τελικά ριζωμένη μέσα σε κάθε άνθρωπο. Ιδιαίτερα όταν ένα
άτομο υψωθεί ξαφνικά, είναι πολύ επικίνδυνο να υπερηφανευτεί.
Η ιστορία που
έχουμε μπροστά μας προειδοποιεί ότι η Αγία Γραφή δεν είναι απλά και μόνο ένα
βιβλίο καλής συμπεριφοράς. Διαβάζοντας τις σελίδες της δεν βλέπουμε αγίους,
λαμπερούς, αποστειρωμένους. Τι είδους ιστορία είναι αυτή; Είναι μία ιστορία για
το ευαγγέλιο της χάρης του Θεού.
Η Γραφή
αφηγείται βασικά μία ιστορία. Την ιστορία της ανθρώπινης αποτυχίας από την μια
και της θεϊκής επιμονής στη μεταμορφωτική χάρη από την άλλη.
Η χάρη του Θεού
σε ανθρώπους που δεν την αξίζουν, δεν την αποζητούν, δεν την εκτιμούν. Η χάρη
του Θεού που με πιστότητα διεκδικεί και διαμορφώνει τη ζωή μας.
