Μονοθεϊστές από τον 4ο
αιώνα μέχρι σήμερα.
Έχουμε βρει μαρτυρίες
ύπαρξης πολλών άλλων μονοθεϊστών σ΄ όλη τη διάρκεια της εκκλησιαστικής
ιστορίας. Πιστεύουμε ότι αυτά που εμείς σήμερα γνωρίζουμε είναι μόνο η κορυφή
του παγόβουνου. Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι υπήρχαν στοιχεία μονοθεϊσμού
στους Πρισκιλιανιστές (350-700), τους Ευχύτες (350-900) και τους Βογόμιλους
(900-1400)[1].
Φαίνεται ότι οι
περισσότεροι μονοθεϊστές δεν άφησαν γραπτές αναφορές. Άλλων τα συγγράμματα
μπορεί να καταστράφηκαν από τους νικητές αντίθετους. Πολλοί διώχτηκαν,
βασανίστηκαν, πέθαναν με μαρτυρικό θάνατο και τα έργα τους αχρηστεύτηκαν από
την επίσημη εκκλησία. Δεν ξέρουμε πόσοι μονοθεϊστές ή μονοθεϊστικές κινήσεις
δεν αναφέρονται στην ιστορία, ή πόσοι απ’ αυτούς που αποκαλούνται αιρετικοί
ήταν μονοθεϊστές. Αυτό όμως που μπορούμε να δούμε και να καταλάβουμε είναι ότι
η πίστη στον ένα Θεό, κατόρθωσε να διατηρηθεί παρά τις βίαιες αντιδράσεις.