οι παλαιοχριστιανοί

Οι μοντανιστές εμφανίστηκαν περί το 156 μ.Χ. και επικαλούνταν "προφητείες" και οράσεις, ακόμα κι άν αυτές δεν συμφωνούσαν με τον λόγο του Θεού (κάτι σαν τους σημερινούς "χαρισματικούς"). Ορισμένοι μάλιστα είχαν αντικαταστήσει τον άρτο και τον οίνο, με άρτο και τυρί, και γι αυτό τους ονόμαζαν και "αρτοτυρίτες". Εισήγαγαν το τριαδικό βάπτισμα, ενώ σε πολλές περιοχές είχαν αρχίσει να βαπτίζουν στην τετράδα: "Πατηρ-Υιος-Μοντανος-Πρισκίλλα".

Ολοι συμφωνούν ότι μόνο η εκκλησία μας πολέμησε με συνέπεια τους μοντανούς. Αντίθετα οι ουνιταριανοί της θεολογίας των υποστάσεων (Τερτυλλιανός, Ιππόλυτος) όχι μόνο εγκατέλειψαν την αρχική πολεμική εναντίον τους, αλλά προσχώρησαν και συγχωνεύτηκαν στις εκκλησίες τους. 

η πραγματική καταγωγή των "βογόμιλων"

Υπήρξαν ποτέ ομάδες που να αυτοπροσδιορίστηκαν σαν  βογόμιλοι ; Υπήρξαν αναβαπτιστές, καρτανίτες, καθαροί, παυλιανίτες, βαλδέσιοι ;

Στην πραγματικότητα πρόκειται για πιστούς που ονομάζονταν χριστιανοί χωρίς κανένα επιθετικό προσδιορισμό, και οι ονομασίες αυτές επινοήθηκαν και τους αποδόθηκαν από τους διώκτες τους.

Είναι συνηθισμένη και κοινότυπη ιστορικά πρακτική των καθέδρας εκκλησιαστικών μορφωμάτων πριν εξαπολύσουν διωγμό στην εκκλησία του Χριστού, να κατηγορούν το υποψήφιο θύμα τους είτε για πανθεισμό είτε για μανιχαισμό. Ετσι με πανομοιότυπη μεθοδολογία  διαμορφώθηκε σε όλες τις περιπτώσεις η  αντζέντα μιας σειράς από συνεχόμενες γενοκτονίες σε όλη την διάρκεια της εκκλησιαστικής ιστορίας.